მაშინ, როდესაც აშშ-სა და მსოფლიოს რამდენიმე ქვეყანაში Pfizer/BioNTech-ის ვაქცინით ვაქცინაცია დაიწყო და უახლოეს დღეებში მას Moderna-ს ვაქცინაც შეუერთდება, კითხვა იმის შესახებ, გვექნება თუ არა კორონავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინა, უკვე ჰიპოთეტური აღარ არის.
აშშ-ის ფედერალური მთავრობის განცხადებით, წლის ბოლომდე 20 მილიონამდე ამერიკელის ვაქცინაცია მოხდება. აპრილიდან კი დაიწყება ახალგაზრდა, ჯანმრთელი ადამიანების აცრაც.
თუმცა, რამდენიმე გამოკითხვა აჩვენებს, რომ ყოველი ათი ამერიკელიდან ოთხს კორონავირუსის ვაქცინის მიღება არ სურს (ზოგიერთი კი აღნიშნავს, რომ აზრი შეიძლება იმ შემთხვევაში შეიცვალოს, თუ ბევრი ადამიანი აიცრება). დაახლოებით იგივე სურათია მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში.
როდესაც საქმე ვაქცინების უსაფრთხოებას ეხება, ნამდვილად გვაქვს საფუძველი, რომ ამაში დარწმუნებული ვიყოთ. წარმოგიდგენთ ცხრა განმარტებას, რომელიც თამამად შეგიძლიათ დაუპირისპიროთ თქვენს იმ მეგობარსა თუ ოჯახის წევრს, რომელიც ვაქცინაციისადმი სკეპტიკურად არის განწყობილი.
FDA-ს მიერ მინიჭებული ავტორიზაცია ნიშნავს, რომ ექსპერტი მეცნიერები თანხმდებიან რომ ვაქცინისგან მიღებული სარგებელი აჭარბებს მის რისკებს
აშშ-ის საავადმყოფოებმა სამედიცინო პერსონალის აცრა 14 დეკემბერს დაიწყო, აშშ-ის სურსათისა და მედიკამენტების ადმინისტრაციის მიერ Pfizer/BioNTech-ის ვაქცინისთვის მიცემული ავტორიზაციიდან ოთხი დღის შემდეგ.
FDA-ს დასკვნა ეფუძნებოდა დამოუკიდებელი სამეცნიერო საბჭოს რეკომენდაციას, რომელმაც ანალიზი ჩაუტარა კლინიკური ცდების მესამე, დასკვნითი ფაზის მონაცემებს. ამავე საბჭომ გასცა Moderna-ს ვაქცინის ავტორიზაციის რეკომენდაციაც.
ეს პროცესი სტანდარტულია ნებისმიერი ვაქცინისთვის, მათ შორის გრიპის ვაქცინისთვის, რომელსაც ბევრი ადამიანი მსოფლიოში ყოველწლიურად იღებს.
მრჩეველთა საბჭოს 22-დან 17 წევრი შეთანხმდა, რომ COVID-19-ის წინააღმდეგ Pfizer-BioNTech-ის მიერ შექმნილი ვაქცინის სარგებელი აჭარბებს იმ რისკებს, რომლებსაც შეიძლება ის ფლობდეს 16 წელს ზემოთ ადამიანებისთვის.
ოთხმა ექსპერტმა ხმა წინააღმდეგ მისცა, ერთი კი სხდომას არ ესწრებოდა. ამ ოთხ გამიჯნულ წევრს, როგორც თავად აღნიშნეს, მეტი მონაცემი სურდათ 16-17 წლის ასაკის ადამიანებში უსაფრთხოების შესახებ. მათ შორის ერთი, მოწყვლად ჯგუფებზე ჩატარებული მეტი კვლევის საფუძველზე მიღებულ დამატებით ორთვიან მონაცემებს ითხოვდა.
თუმცა, არც ერთი მათგანი არ მიუთითებდა უსაფრთხოების რაიმე დიდ პრობლემაზე.
პრეზიდენტმა ტრამპმა შეიძლება სცადა ვაქცინის შექმნის პროცესის პოლიტიზება, მაგრამ ავტორიზაციაზე ამას გავლენა არ მოუხდენია
მთელი ზაფხულის განმავლობაში, პრეზიდენტი ტრამპი ვარაუდობდა, რომ კორონავირუსის ვაქცინა მზად იქნებოდა დაახლოებით არჩევნებისთვის. ასეთმა განცხადებებმა წარმოშვა შეშფოთება, რომ ფარმაცევტულ კომპანიებზე შეიძლება წნეხი განხორციელებულიყო.
ამის შემდეგ, ფარმაცევტულმა კომპანიებმა ამ შეშფოთების შესამსუბუქებლად იშვიათი ნაბიჯი გადადგეს: სექტემბერში, ცხრა წამყვანმა მწარმოებელმა, მათ შორის Pfizer-მა და Moderna-მ გაავრცელეს ერთობლივი განცხადება, რომელშიც პირობას დებდნენ, რომ უსაფრთხოებას ისინი სისწრაფეზე მაღლა დააყენებდნენ.
კომპანიებმა პირობა დადეს, რომ გადაუდებელი გამოყენების ავტორიზაციის მოთხოვნას მხოლოდ მას შემდეგ გააკეთებდნენ, რაც უსაფრთხოება და ეფექტიანობა წარმოჩნდებოდა კლინიკური ცდების მესამე ფაზაში, რომლის მიზანიც არის იმ მოთხოვნათა დაკმაყოფილება, რაც FDA-ს და მის მსგავს სხვა მარეგულირებელ ორგანოებს აქვთ.
New York Times-ის ცნობით, Pfizer-მა ასევე უარი თქვა აშშ-ის მიერ კვლევებისთვის დაფინანსების შეთავაზებაზე, რათა თავიდან აეცილებინა შესაძლო პოლიტიკური კონფლიქტები. ამას გარდა, მიუხედავად იმისა, რომ ვაქცინის ეფექტიანობის შესაფასებლად FDA-ს ცდების ბოლო ეტაპზე სულ მცირე 64 ინფიცირებულის მონაცემები სჭირდება, Pfizer-მა მოიცადა და ავტორიზაციაზე განაცხადი იქამდე არ შეიტანა, ვიდრე 94 მოხალისე არ დაინფიცირდა.
კორონავირუსის ვაქცინები უკვე გატესტილია ათობით ათას მოხალისეზე, შესაბამისად, მეცნიერებს უკვე კარგად აქვთ გააზრებული, როგორ რეაგირებენ მათზე ადამიანები
კვლევის მონაწილეები Moderna-ს ვაქცინას მარტიდან იღებდნენ, Pfizer-ისას კი აპრილიდან. ორივე ცდა რანდომიზებულად კონტროლირებადი იყო, რაც იმას ნიშნავს, რომ მონაწილეები შემთხვევითობის პრინციპით, ბრმად იღებდნენ ვაქცინას ან პლაცებოს (ეფექტის არმქონე მარილწყალს).
როგორც Pfizer-ის, ისე Moderna-ს ცდები საშუალოზე მაღალი ზომის იყო. 2012 წლის მიმოხილვის მიხედვით, ვაქცინის ცდების საშუალო მესამე ფაზას დაახლოებით 30 000 მონაწილე სჭირდება.
Pfizer-ის ცდების დასკვნით ფაზაში 43 000 მოხალისე მონაწილეობდა ექვსი ქვეყნიდან და აშშ-ის 16 შტატიდან. ვაქცინირებულ ჯგუფში COVID-19-ის რვა შემთხვევა დაფიქსირდა, პლაცებოს ჯგუფში კი 162. ეს კი იმაზე მიუთითებს, რომ ვაქცინის ეფექტიანობა დაავადების პრევენციაში 95 პროცენტია.
Moderna-ს ცდაში ჩართული იყო 30 000 ადამიანზე მეტი, აშშ-ის 30 შტატში. პლაცებოს ჯგუფში COVID-19-ის 90 შემთხვევა დაფიქსირდა, ვაქცინის ჯგუფში კი მხოლოდ ხუთი, რაც იმას ნიშნავდა, რომ ვაქცინა 94,5 პროცენტით ეფექტიანია.
ისტორიაში ყველაზე ეფექტიანი ვაქცინა არის წითელას ვაქცინა, 97-პროცენტიანი ეფექტით.
Moderna-მაც და BioNTech-მაც ვაქცინა რამდენიმე დღეში შექმნეს, მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ პროცესი ზედმეტად დაჩქარებული იყო
აქამდე, ისტორიაში ყველაზე სწრაფად შექმნილ ვაქცინად ყბაყურას საწინააღმდეგო ვაქცინა ითვლებოდა, რომელიც ოთხ წელიწადში შეიქმნა.
თუმცა, ტრადიციული ვაქცინებისგან განსხვავებით, ინფორმაციულ რნმ-ზე (mRNA), ანუ ისეთ გენეტიკურ მასალაზე დაფუძნებული ვაქცინები, რომელიც უჯრედებს ცილების წარმოებას ასწავლის, შესაძლებელია შეიქმნას მხოლოდ ვირუსის გენეტიკური კოდით. ახალი კორონავირუსის გენომის თანმიმდევრობა ჩინელმა მეცნიერებმა იანვარში დაადგინეს და გამოაქვეყნეს.
„არ გამოგვიტოვებია რაიმე ეტაპი. სინამდვილეში, ჩვენ ახლა უკეთესი ტექნოლოგია გვაქვს. რატომ სჭირდებოდა ატლანტის ოკეანის გადაკვეთას 1800-იან წლებში ორი კვირა? იმიტომ რომ მათ მხოლოდ ნავი ჰქონდათ. ახლა ამ ოკეანის გადაკვეთა რამდენიმე საათშია შესაძლებელი“, — ამბობს ამერიკის ფილტვის ასოციაციის უფროსი სამედიცინო ოფიციერი ალბერტ რიცო.
BioNTech-ის თანადამფუძნებელმა, უგურ საჰინმა კომპანიის ვაქცინის უხეში დიზაინი იანვრის შუა რიცხვებში, ერთი შაბათ-კვირის განმავლობაში გააკეთა. mRNA ვაქცინა Moderna-მაც ორ დღეში შექმნა.
პროგრამა Operation Warp Speed-ის ფარგლებში, ვაქცინის შესაქმნელად Moderna-მ 483 მილიონი აშშ დოლარი მიიღო, საიდანაც 472 მლნ კლინიკური ცდებისთვის იყო განკუთვნილი; შემდეგ კი 1,5 მილიარდ დოლარად აშშ-ისგან ვაქცინის 100 მილიონი დოზის შეკვეთა მიიღო.
Wall Street Journal-ის ცნობით, Pfizer-მა საკუთარი ვაქცინის შექმნაში 2 მილიარდი აშშ დოლარი ჩადო, მათ შორის, 500 მილიონი აღჭურვილობაში და 200 მილიონი სპეციალურ დანადგარებში, რომლებიც mRNA-ს სპეციალურ ლიპიდურ გარსში ხვევს.
Pfizer-ი ერთდროულად რამდენიმე კანდიდატს ტესტავდა, რათა წარუმატებლობის შემთხვევაში ყველაფრის თავიდან დაწყება არ გამხდარიყო საჭირო. გარდა ამისა, მან თვეები დაზოგა იმითაც, რომ mRNA-ს აწარმოებდა ერთჯერად პაკეტებში და არა ლითონის ავზებში.
Moderna-ს მსგავსად, Pfizer-ი ვაქცინის დოზებს კლინიკური ცდების მიმდინარეობის პარალელურად აწარმოებდა.
ვაქცინები, რომლებიც mRNA ტექნოლოგიას იყენებს, შედარებით ახალია, მაგრამ ამ მეთოდზე მეცნიერები უკვე ათწლეულებია მუშაობენ
ინფორმაციული რნმ (mRNA) მეცნიერებმა პირველად 1961 წელს აღმოაჩინეს. დაახლოებით 30 წლის შემდეგ, ვისკონსინის უნივერსიტეტისა და ბიოტექნოლოგიური კომპანია Vical Incorporated-ის მკვლევრებმა დაადგინეს, როგორ უნდა დავამზადოთ mRNA ისე, რომ მან ცოცხალ უჯრედებს სპეციფიკური ცილების წარმოქმნა ასწავლოს.
2005 წელს, ბიოქიმიკოსმა კატალინ კარიკომ, რომელიც ახლა BioNTech-ის ვიცე-პრეზიდენტია, აღმოაჩინა, როგორი ფორმა უნდა მივცეთ mRNA-ს, რომ დაუძვრეს სხეულის ბუნებრივ თავდაცვას და თავიდან აიცილოს სახიფათო იმუნური პასუხი.
მისი ნაშრომი გახდა კომპანია Moderna-ს დაარსების შთაგონების წყარო, რომელიც მხოლოდ mRNA თერაპიებზე მუშაობს. პანდემიამდე, Moderna-ს კლინიკური ცდები დაწყებული ჰქონდა რვა mRNA ვაქცინაზე, მათ შორის არის გრიპის ვაქცინაც.
2017 წელს, კარიკომ, BioNTech-ისა და პენსილვანიის უნივერსიტეტის სხვა რამდენიმე მკვლევართან ერთად ასევე აჩვენა, რომ mRNA ვაქცინამ მაიმუნები ზიკას ვირუსისგან დაიცვა. გამომდინარე აქედან, კარიკო ახლა აღნიშნავს, რომ სულაც არ გაჰკვირვებია, როდესაც ორი mRNA ვაქცინა COVID-19-ის პრევენციაში ეფექტიანი აღმოჩნდა.
„როდესაც ხალხი ამბობს, რომ აქამდე ჯერ არასდროს გვქონია რნმ ვაქცინა, კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, რომ დიახ, არ გვქონია, მაგრამ არა იმის გამო, რომ მან წარუმატებლობა განიცადა. უბრალოდ, დრო არ იყო, რომ მასზე ბევრ ადამიანს ემუშავა“, — ამბობს კატალინ კარიკო.
გრძელვადიანი გვერდითი ეფექტები ნაკლებად სავარაუდოა. მეცნიერებმა შენიშნეს მხოლოდ ხანმოკლე ეფექტები, რაც ძირითადად მსუბუქი და წუთიერი იყო
Moderna-ც და Pfizer-იც მოხალისეებს მეორე ინექციიდან (ორივე ვაქცინა ორი დოზის გაკეთებას მოითხოვს) სულ მცირე ორი თვის განმავლობაში აკვირდებოდნენ. უსაფრთხოების მხრივ რაიმე გართულება არ დაფიქსირებულა.
mRNA ვაქცინის შემთხვევაში, ორგანიზმი მოლეკულას განსაკუთრებით სწრაფად ანადგურებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ის სხეულში არ რჩება.
Pfizer-ის ცდაში მონაწილეთა უმეტესობა ვაქცინის შემდეგ დროებითი გვერდითი ეფექტების შესახებ იუწყებოდა, მათ შორის, აღენიშნებოდათ დაღლილობა, თავის ტკივილი და ნანემსარი ადგილის ტკივილი.
ჯამში, უფრო ბევრი გვერდითი მოვლენის შესახებ 55 წელს ქვემოთ ადამიანები იუწყებოდნენ. 18-დან 55 წლამდე ასაკის მონაწილეთა 4,6 პროცენტი მეორე ვაქცინაციის შემდეგ მიუთითებდა ძლიერ დაღლილობაზე, 3,2 პროცენტი კი თავის ძლიერ ტკივილზე.
Moderna-ს ცდაში ათიდან ცხრა ვაქცინირებულ ადამიანს გარკვეული გვერდითი ეფექტები განუვითარდა, მაგრამ ისინი ძირითადად მსუბუქი ან საშუალო იყო. დაახლოებით 17 პროცენტი უფრო სერიოზული გვერდითი მოვლენების შესახებ იუწყებოდა, მაგალითად, ნანემსარის ტკივილის ან შესიების, სიცხის, თავის ტკივილის, დაღლილობის, ღებინებს.
FDA-ს მიერ გამოქვეყნებული დოკუმენტების მიხედვით, გვერდითი ეფექტები ძირითადად ერთიდან სამ დღემდე გრძელდებოდა.
ორივე კომპანიის ცდაში, შედეგები ერთნაირი იყო გენდერის, ასაკობრივი, ეთნიკური და რასობრივი ჯგუფი მიხედვით, ისევე როგორც უკვე არსებული სამედიცინო პრობლემების მქონე ადამიანების შემთხვევაში.
„წარსულის გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ მას შემდეგ, რაც ვაქცინას FDA დაამტკიცებს, იშვიათად ხდება, რომ მას რაიმე მნიშვნელოვნად სერიოზული, მოულოდნელი გვერდითი ეფექტები გამოუვლინდა“, — ამბობს ისრაელის შებას სამედიცინო ცენტრის ექიმი ნოამ ტაუ.
Pfizer-ის ვაქცინა რეკომენდებული არ არის გარკვეული ჯგუფებისთვის, მათ შორისორსულებისა და პატარა ბავშვებისთვის, მაგრამ ამის მიზეზი მონაცემთა სიმწირე ან უსაფრთხოების რაიმე პრობლემა არ გახლავთ
Pfizer-მა საკუთარი ვაქცინა 12 წელს ზემოთ ადამიანებზე შეამოწმა, მაგრამ 12-დან 15 წლამდე ბავშვების ჯგუფი ზედმეტად პატარა იყო იმისათვის, რათა რისკები გადაწონოს; შესაბამისად, FDA-მ ვაქცინას ავტორიზაცია მხოლოდ 16 წელს ზემოთ ადამიანებისთვის მისცა. რაც შეეხება Moderna-ს, მან ვაქცინა 18 წელს ზემოთ ადამიანებზე გამოსცადა.
ცდებში ბავშვების მონაწილეობა ხშირად რთულია ეთიკური და უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული მოსაზრებების გამო. მშობლები ალბათ თავს კომფორტულად ვერ გრძნობენ, რომ შვილის ცდაში მონაწილეობის უფლება მისცენ ვინმეს და შესაბამისად, მკვლევრები ვაქცინას ჯერ ზრდასრულ ადამიანებზე ტესტავენ.
თუმცა, ნამდვილად არ არსებობს იმის მიზეზი, რომ ბავშვებს ვაქცინაზე ცუდი რეაქცია ექნებათ.
„როგორც წესი, ბავშვები ვაქცინებზე ძალიან კარგად რეაგირებენ, ახალგაზრდა ადამიანების მსგავსად ან უფრო უკეთესადაც კი“, — ამბობს კოლუმბიის უნივერსიტეტის იმუნოლოგი დონა ფარბერი.
რაიმე სხვა სახის რეაქცია არც ორსულებისგან არის მოსალოდნელი. მიუხედავად იმისა, რომ ცდებში ისინი არ მონაწილეობდნენ, FDA აღნიშნავს, რომ მათ Pfizer-ის ვაქცინის გაკეთება არ ეკრძალებათ, თუკი ამას თავად ან მათი ექიმები გადაწყვეტენ.
Pfizer-ი და Moderna გეგმავენ, რომ დააკვირდნენ იმ ორსულ ქალებს, რომლებიც ვაქცინაციას გადაწყვეტენ. სწორედ ასე თანდათანობით განსაზღვრეს ჯანდაცვის უწყებებმა, რომ გრიპის ვაქცინა ორსულთათვის უსაფრთხო იყო, მიუხედავად იმისა, რომ კლინიკურ ცდებში მათ არასოდეს მიუღიათ მონაწილეობა.
FDA-ს მიმომხილველთა განცხადებით, არასაკმარისი მონაცემებია იმის შესაფასებლად, არის თუ არა ვაქცინა უსაფრთხო შესუსტებული იმუნიტეტის მქონე ადამიანებისთვის. მართალია, ცდების დასკვნით ფაზაში ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე ადამიანებიც მონაწილეობდნენ, მაგრამ ვაქცინა შეიძლება ნაკლებად ეფექტური იყოს მათთვის, ვისი იმუნური სისტემაც სათანადოდ ვერ მუშაობს.
კლინიკურ ცდებს სამარცხვინო ისტორია აქვს ფერადკანიან საზოგადოებებში, მაგრამ უახლესი ცდები უსაფრთხოდ ჩატარდა მოხალისეთა მრავალფეროვან ჯგუფებში
მრავალი შავკანიანი ამერიკელი ვაქცინების მიმართ სკეპტიკურად არის განწყობილი, რადგან არსებობს სამედიცინო ექსპლუატაციის ხანგრძლივი ისტორია.
მე-19 საუკუნეში, ექიმმა ჯეიმს მერიონ სიმსმა რეპროდუქციული ჯანმრთელობის ექსპერიმენტები დამონებულ ქალებზე ანესთეზიის გარეშე ჩაატარა. 1932 წლიდან შეწყდა 40 წლის განმავლობაში მიმდინარე სიფილისის მკურნალობის ე. წ. ტასკიგის ექსპერიმენტი შავკანიან მამაკაცებზე, რომლებიც ცდაში უფასო სამედიცინო მომსახურების პირობის სანაცვლოდ მონაწილეობდნენ.
1961-1971 წლებში, ფილადელფიაში, ჰოლმსბურგის ციხეში ტოქსიკურ ნივთიერებებსა და გონების შემცვლელ წამლებს შავკანიან პატიმრებზე ტესტავდნენ.
კორონავირუსის ვაქცინების ბოლო პერიოდის ცდებში შეეცადნენ, რომ მონაწილეთა ჯგუფები მრავალფეროვანი ყოფილიყო. სექტემბერში Moderna-მ ცდაც კი შეანელა იმის გამო, რათა შემოერთებისთვის მეტი დრო მიეცა ფერადკანიან მოხალისეთათვის.
ოქტომბრის ბოლოს, Moderna-ს ცდის მონაწილეთა 37 პროცენტი თეთრკანიანი არ იყო. 20 პროცენტს შეადგენდნენ ლათინოამერიკელები, 10 პროცენტს შავკანიანები, 4 პროცენტს კი აზიელი ამერიკელები.
42 პროცენტი არათეთრკანიანი იყო Pfizer-ის ცდაში. მათგან 26 პროცენტი ლათინოამერიკელი იყო, 10 პროცენტი შავკანიანი, 5 პროცენტი აზიელი, 1,1 პროცენტი კი ამერიკელი ინდიელი.
მეცნიერები თანხმდებიან, რომ გაცილებით უსაფრთხოა გაიკეთო FDA-ს მიერ ავტორიზებული ვაქცინა, ვიდრე გარისკო COVID-19-ით დაინფიცირება, რომელსაც როგორც ცნობილია, გრძელვადიანი ეფექტები აქვს
კორონავირუსის მრავალ პაციენტს ინფექციის შედეგად გრძელვადიანი გართულებები განუვითარდა, მაგრამ მეცნიერები ჯერ კიდევ იკვლევენ, ზუსტად რამდენ პროცენტში ფიქსირდება ასეთი შემთხვევა.
აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის (CDC) ივლისის მონაცემებით, კორონავირუსის პაციენტთა დაახლოებით ერთი-მესამედი იუწყებოდა, რომ ორ-სამ კვირაში ვერ გამოჯანმრთელდნენ. აგვისტოს კვლევის მიხედვით კი, ყოველი ათიდან ერთ პაციენტს გახანგრძლივებული ავადმყოფობა აღენიშნება.
მრავალი ადამიანი გამოჯანმრთელებიდან თვეების განმავლობაში ებრძვის დაღლილობის შეგრძნებას, კუნთების ტკივილს, სუნთქვის გაძნელებას, გახშირებულ გულისცემას, უძილობას. ზოგიერთი კი იუწყება ნევროლოგიური პრობლემების, მაგალითად, თავბრუსხვევის, დაბნეულობისა და დელირიუმის (ბოდვები) შესახებ. ზოგს გამოუვლინდა უცნაური სიმპტომებიც, მაგალითად, თმის ცვენა და წითელი, ქერცლიანი გამონაყარი.
COVID-19-ის ზოგიერთი პაციენტი იუწყება ისეთი გრძელვადიანი სიმპტომების შესახებაც, როგორებიც არის სისუსტისა და გონების დაბინდვის შეგრძენაბ ზედმეტი ფიზიკური აქტივობის შემდეგ, რაც მიუთითებს ქრონიკული დაღლილობის სინდრომზე; ეს დაავადება ზოგჯერ შეიძლება რამდენიმე წელიწადსაც კი გაგრძელდეს.
2003 წელს გავრცელებული კიდევ ერთი კორონავირუსული დაავადება SARS-ის პაციენტების კვლევამ ჰონგ-კონგში დაადგინა, რომ ინფექციაგადატანილთა 27 პროცენტი დაავადების გამოვლენიდან ოთხი წლის შემდეგაც კი აკმაყოფილებდა ქრონიკული დაღლილობის სინდრომის კლინიკურ კრიტერიუმებს. SARS-ს და ახალ კორონავირუსს გენეტიკური კოდი 80 პროცენტი საერთო აქვთ.
ტორონტოში SARS-ის 109 პაციენტზე ჩატარებულმა კვლევამ კი აჩვენა, რომ ნახევარზე მეტი სამსახურს ვერ დაუბრუნდა, რადგან საავადმყოფოს რეანიმაციული განყოფილების დატოვებიდან ერთი წლის შემდეგაც კი აწუხებდათ მუდმივი დაღლილობა და სისუსტე.
მეცნიერთა შორის არსებობს მოსაზრება, რომ ქრონიკული დაღლილობის სინდრომი შეიძლება ახალი კორონავირუსის გადატანის შემდეგაც გამოვლინდეს, მაგრამ საბედნიეროდ, არც ისე ბევრ ადამიანში.
მომზადებულია Business Insider-ის მიხედვით.
