ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე „მაქარაშვილი და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“ გადაწყვეტილება გამოიტანა. სტრასბურგის სასმართლოს ოფიციალურ ვებგვერდზე გამოქვეყნებული დოკუმენტი პირველი სექტემბრით თარიღდება.

გიორგი მაქარაშვილმა, ირაკლი კაჭარავამ და ზურაბ ბერძენიშვილმა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში საქართველოს წინააღმდეგ შეიტანეს სარჩელი 2019 წლის ნოემბერში პარლამენტის შენობასთან გამართული დემონსტრაციის დროს შეკრების უფლების შეზღუდვასთან და მათ დაკავებასთან დაკავშირებით.

მოსარჩელეები სახელმწიფოს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 (საქმის სამართლიანი განხილვის უფლება) და მე-11 მუხლის (შეკრებისა და გაერთიანების თავისუფლება) დარღვევაში ადანაშაულებდნენ.

საქმე ეხება 2019 წლის ნოემბრის დემონსტრაციას, როდესაც მომიტინგეებმა საქართველოს პარლამენტის შენობების ყველა შესასვლელი დაბლოკეს საარჩევნო სისტემის რეფორმის ჩავარდნის წინააღმდეგ პროტესტის დროს. ის ასევე ეხება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევაზე შემდგომ სასამართლო განხილვას, რა დროსაც მოსარჩელეები დამნაშავედ ცნეს და ოთხიდან 12 დღემდე თავისუფლებს აღკვეთა მიუსაჯეს.

სასამართლომ ერთხმად დაადგინა, რომ მოსარჩელეების, მაქარაშვილისა და ბერძენიშვილის მიმართებაში არ ყოფილა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის და მე-11 მუხლის დარღვევა. ასევე დაადგინა, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტისა და მე-11 მუხლის დარღვევას მოსარჩელე კაჭარავას შემთხვევაში. სტრასბურგის სასამართლოს გადაწყვეტილებით, სახელმწიფომ სამი თვის ვადაში კაჭარავას უნდა გადაუხადოს 1 600 ევრო.

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 და მე-11 მუხლებზე დაყრდნობით, მოსარჩეელები ჩიოდნენ, რომ სასამართლომ ზედმეტად დიდი წონა მიანიჭა პოლიციის ოფიცრების განცხადებებს და უსამართლოდ დააკისრა მათ მტკიცების ტვირთი და რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა წარმოებაში პროკურორის არარსებობის შემთხვევაში, საქმის განმხილველი მოსამართლე ასრულებდა ამ უკანასკნელის ფუნქციებს და, შესაბამისად, მიკერძოებული იყო. გარდა ამისა, ისინი აცხადებენ, რომ მათ არ ჰქონდათ საკმარისი დრო დაცვის მოსამზადებლად და რომ მათ არ შეეძლოთ მოწმეების დასწრების უზრუნველყოფა იმავე პირობებით, როგორც ბრალდების მხარეს. და ბოლოს, ისინი ჩიოდნენ, რომ მათი დაპატიმრებითა და გასამართლებით დაირღვა მათი მშვიდობიანი შეკრების უფლება.

რაც შეეხება ცალკეული განმცხადებლების მიმართ მიღებული კონკრეტული ზომების აუცილებლობისა და პროპორციულობის შეფასებას, სტრასბურგის სასამართლო მიიჩნევს, რომ 2019 წლის 18 ნოემბრის დემონსტრაცია განზრახ იყო ორგანიზებული ისე, რომ განზრახ დარღვეულიყო საზოგადოებრივი ცხოვრება დემოკრატიულად ​არჩეული საკანონმდებლო ორგანოს ბლოკირების გზით გარკვეული პოლიტიკური მოთხოვნების დაკმაყოფილებამდე, რაც არის შესაბამისი წესებისა და რეგულაციების აშკარა დარღვევა. სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს პირველი და მესამე მოსარჩელის გარკვეულწილად ურთიერთგამომრიცხავი არგუმენტებსა და აღიარებებზე, პროტესტის ობსტრუქციული ფორმების არჩევასთან დაკავშირებით, დემოკრატიულ საზოგადოებაში პარლამენტის ეფექტური ფუნქციონირების მნიშვნელობის უგულებელყოფით. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ პირველ და მესამე მომჩივანს არ ჩაუდენიათ ძალადობრივი ქმედებები და არც სხვები წაუქეზებიათ ასეთ ქმედებებისკენ, პარლამენტის შენობის შესასვლელების სრული ბლოკირება და მათ გასახსნელად მოგვიანებით პოლიციის ძალისხმევის შეფერხება, შიდა კანონმდებლობის, მრავალი გაფრთხილების და დემოკრატიულად არჩეული პარლამენტის წევრების მიერ მათ ფუნქციების შესრულების საჭიროებისა და უფლების აშკარა უგულვებელყოფით, შეიძლება შეფასდეს როგორც „დასაგმობი“ საქციელი. ამგვარმა ქცევამ შესაძლოა, გაამართლოს სასჯელის დაწესება, თუნდაც კრიმინალური ხასიათის.

სტრასბურგის სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ნათქვამია, რომ ამ კონტექსტში მოპასუხე სახელმწიფოს უფლება ჰქონდა მიეჩნია, რომ საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვის ინტერესები აღემატებოდა მოსარჩელეთა ინტერესებს, რომლებიც ახორციელებდნენ პარლამენტის შენობის ბლოკირებისას იქამდე, ვიდრე მთავრობასთან მოლაპარაკებებში არ იქნა მიღწეული პროგრესი. ამ მხრივ, სასამართლო განსაკუთრებით აღნიშნავს პირველი და მესამე მოსარჩელის (გიგა მაქარაშვილისა და ზურაბ ბერძენიშვილის) სამოქალაქო აქტივისტების სტატუსს და აღნიშნავს, რომ დემონსტრაციების ორგანიზატორებმა და მონაწილეებმა, როგორც დემოკრატიული პროცესის მონაწილეებმა, პატივი უნდა სცენ წესებს, რომლებიც ამ პროცესს არეგულირებს მოქმედი რეგულაციების დაცვით. სტრასბურგის სასამართლო ვერ განიხილავს, რომ მოსარჩელეების, მაქარაშვილისა და ბერძენიშვილის დაკავება იყო აშკარად თვითნებური და უსაფუძვლო. ამასთან, სასამართლო არ მიიჩნევს, რომ ხელისუფლებამ არ გამოიჩინა გარკვეული ტოლერანტობა შეკრებილების მიმართ. ამას გარდა, პირველი და მესამე მოსარჩელე პარლამენტამდე გზის გახსნის ბრძანებას რომ დამორჩილებოდნენ, მათ საპროტესტო აქციის გაგრძელებას არაფერი შეუშლიდა ხელს.

სტრასბურგის სასამართლოს დასკვნით, გიგა მაქარაშვილსა და ზურაბ ბერძენიშვილს ადმინისტრაციული სასჯელი პატიმრობის სახით შეეფარდათ არა საპროტესტო აქციის ორგანიზებისთვის ან მათში მონაწილეობისთვის, არამედ იმისთვის, რომ მათ გადაკეტეს გზა პოლიციის მცდელობისას, გაეხსნა გასასვლელი პარლამენტის შენობისკენ. გზებისა და ადმინისტრაციული დაწესებულებების ბლოკირება წარმოადგენს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევას, რაც არის მკაფიოდ განსაზღვრული კანონმდებლობით. შესაბამისად, აღნიშნული ორი მოსარჩელის მიმართ კონვენციის მე-11 მუხლი არ დარღვეულა.

რაც შეეხება მეორე მოსარჩელეს, კაჭარავას, ხელმისაწვდომი მასალები არ აჩვენებს, რომ ის იყო დემონსტრაციის ორგანიზატორებს შორის ან პირადად ბლოკავდა პარლამენტის შენობის შესასვლელებს ან აფერხებდა პოლიციის მცდელობებს, გაეხსნათ გასასვლელები. სასამართლო მიიჩნევს, რომ ხელისუფლებამ ვერ წარადგინა კაჭარავას გასამართლებისა და მისთვის ოთხდღიანი პატიმრობის შეფარდების აუცილებლობისა და თანაზომიერებების საკმარისი მტკიცებულებები. შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა მის მიმართ კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევას.

ამასთან, სტრასბურგის გადაწყვეტილების მიხედვით, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ პარლამენტის ეფექტური ფუნქციონირების უზრუნველყოფა დემოკრატიული საზოგადოებისთვის უმნიშვნელოვანესი ღირებულებაა. მოცემულ შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, რომ სადავო შეკრებამ პარლამენტის შენობა დაბლოკა და საკანონმდებლო პროცესის ხელის შეშლას ისახავდა მიზნად პროტესტის ფორმით, მიზნად ისახავდა პოლიტიკური იდეების გამოხატვას. სასამართლო მზად არის, მიიღოს წინამდებარე საქმის გარემოებებში, რომ პოლიტიკოსების, სამოქალაქო აქტივისტებისა და რიგითი მოქალაქეების შეკრება, რომელიც მიზნად ისახავს ქვეყანაში დემოკრატიული პროცესების გაძლიერებას, მაშინაც კი, თუ მან გამოიყენა პროტესტის დამაბრკოლებელი ფორმა, აუცილებლად არ უნდა ჩაითვალოს დემოკრატიული საზოგადოების საფუძვლების უარყოფად. შესაბამისად, სასამართლო ადგენს, რომ განმცხადებლებს უფლება აქვთ, გამოიყენონ მე-11 მუხლის გარანტიები, რაც, შესაბამისად, გამოიყენება მოცემულ საქმეში, და რომ მათი დაპატიმრება და მსჯავრდება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის წარმოების ნაწილით იყო ჩარევა მათი მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების უფლებაში. შესაბამისად, სასამართლო უარყოფს მთავრობის პრეტენზიას.