ირმის ნახტომში უთვალავი ეგზოპლანეტაა, მაგრამ ზოგიერთი მათგანი სხვებზე უფრო მკვრივია. ავიღოთ ცხელი სუპერდედამიწის ტიპის სახელით ცნობილი პლანეტები. ეს პლანეტები ნამდვილი საოცრებაა. წარმოიდგინეთ დედამიწის მსგავსი კლდოვანი პლანეტა, მაგრამ ათჯერ უფრო მასიური; ახლა ის დედავარსკვლავთან ახლოს მიიტანეთ, ისე, რომ ერთ გარშემოვლას მხოლოდ 10 დღეს ანდომებდეს.
ასეთი პლანეტები მხოლოდ ცხელი როდია. დედავარსკვლავთან სიახლოვის გამო, ისინი ჯოჯოხეთურად ცხელია, ვარსკვლავურ ქარებსა და რადიაციას მათთვის შემოცლილი აქვს ატმოსფერო, ზედაპირზე კი გამდნარი ლავის ოკეანე ლივლივებს, რომლის ტემპერატურაც სულ მცირე 577 გრადუსი ცელსიუსია.
ეს ყველაფერი უკვე საკმაოდ გასაოცარია, მაგრამ ზოგიერთი ასეთი პლანეტა კიდევ ერთ საიდუმლოს მალავს. ამ დრომდე აღმოჩენილთა შორის, რამდენიმე უკიდურესად კაშკაშაა დედავარსკვლავიდან არეკლილი სინათლის, იგივე ალბედოს გამო.
ზოგიერთი მათგანი დედამიწაზე უფრო კაშკაშაა და ზედაპირიდან აირეკლავს დედავარსკვლავიდან დაცემული სინათლის 50 პროცენტს (დედამიწა მზის სინათლის 30 პროცენტს აირეკლავს); პლანეტური მეცნიერები ვერ ხსნიდნენ, რა შეიძლება ყოფილიყო მათი ასეთი სიკაშკაშის მიზეზი.
„ელოდები, რომ ლავის პლანეტები ვარსკვლავის გარშემო მოძრავი ერთგვარი ნახშირის ბურთები იქნება, ძალიან ბნელი და არა კაშკაშა. თუმცა, რა განაპირობებს მათ ასეთ სიკაშკაშეს?“, — ამბობს კვლევის ავტორი, მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის პლანეტური მეცნიერი ზაჰრა ესაკი.
მიზეზი ჯერ არ ვიცით, მაგრამ უკვე ხელთ გვაქვს ერთი აშკარა იდეა იმის შესახებ, თუ რა არ უნდა განაპირობებდეს ამ ლავის ოკეანის მქონე ეგზოპლანეტათა მაღალ ალბედოს. მკვლევართა ჯგუფმა ლაბორატორიაში შექმნა ლავა და ვულკანური მინა, შემდეგ კი ამ ორი მასალის არეკვლისუნარიანობა გაზომა; შედეგად, მეცნიერებმა ისინი დამატებითი სიკაშკაშის სავარაუდო წყაროების სიიდან გამორიცხეს.
პირველ რიგში, ჯგუფმა შეარჩია მინდვრის შპატი და ბაზალტი — ორი მინერალი, რომელიც უხვად არის დედამიწაზე და მზის სისტემის სხვა კლდოვან პლანეტებზე, ამავე დროს, კარგად ვიცნობთ მათ თვისებებსაც.
მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის მასალების მეცნიერებისა და ინჟინერიის დეპარტამენტის ხელსაწყოების გამოყენებით, ესაკმა და მისმა კოლეგებმა მინდვრის შპატი გაადნეს. სამწუხაროდ, ის იმდენად სწრაფად გაცივდა, რომ ვერ მოხერხდა არეკვლისუნარიანობის გაზომვა თხევად მდგომარეობაში. მეორე მხრივ, შედეგად მიღებული ვულკანური მინა საკმაოდ გამოსადეგი აღმოჩნდა. ჯგუფმა ჩაატარა დეტალური ანალიზები; გაზომა მრავალი წახნაგის სიკაშკაშე და შეისწავლა, როგორ აირეკლებოდა მათგან სინათლე.
ბაზალტის შემთხვევაში, ჯგუფმა ნიმუშები სირაკუზის უნივერსიტეტის ლავის პროექტიდან აიღო და არეკვლიაუნარიანობის იგივე დეტალური ანალიზი ჩაუტარა.
გამდნარი ლავისგან არეკვლისუნარიანობის გაზომვების შედეგები ჯგუფმა წინა კვლევებიდან აიღო. ამის შემდეგ, მათ გამოთვალეს ალბედო სხვადასხვა კონფიგურაციის ცხელი სუპერდედამიწებისათვის, დაწყებული მთლიანად გამდნარი ლავით დაფარული სუპერდედამიწებიდან, მთლიანად ვულკანური მინით დაფარულებით დამთავრებული; მათ შორის გაითვალისწინეს სხვადასხვა კომბინაციებიც.
როგორც მოსალოდნელი იყო, ძალიან დაბალი აღმოჩნდა ალბედო იმ პლანეტებისთვის, რომელთა ზედაპირიც ამ მასალებით არის დაფარული. ალბედოს აბსოლუტური ზედა ლიმიტი იყო დაახლოებით 0,1 პროცენტი, ანუ აირეკლავდა დედავარსკვლავის სინათლის მხოლოდ 10 პროცენტს.
„დედამიწასთან შედარებით ეს საკმაოდ ბნელია და საკმარისი არ არის ამ პლანეტების სიკაშკაშის ასახსნელად“, — ამბობს ესაკი.
ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ჯგუფმა ყურადღება ახლა სხვა შესაძლებლობებისკენ უნდა გადაიტანოს. მაგალითად, ცნობილია, რომ ვენერას რეალურად მაღალი ალბედო აქვს და აირეკლავს მასზე დაცემული მზის სინათლის 70 პროცენტს, რადგან მას საკმაოდ სქელი ატმოსფერო აქვს. მიჩნეულია, რომ ცხელ სუპერდედამიწებს ატმოსფერო არ უნდა ჰქონდეთ, მაგრამ არ არის გამორიცხული, რომ მათ შესახებ ჯერ საკმარისი ცნობები არ გვაქვს.
„ლავის ოკეანის მქონე პლანეტათა შესახებ ჯერ ძალიან ბევრი რამ არ ვიცით. ჩვენ მათ უბრალოდ მოკაშკაშე კლდოვან ბურთებად მივიჩნევთ, მაგრამ სინამდვილეში, ამ პლანეტებს შეიძლება ზედაპირზე ჰქონდეთ კომპლექსური სისტემები და ატმოსფერული პროცესები, რომლებიც საკმაოდ ეგზოტიკურია და არაფერს ჰგავს ჩვენ მიერ ამ დრომდე ნანახს“, — ამბობს ესაკი.
ამ უცნაურ და იდუმალ პლანეტათა უკეთ შესწავლაში ალბათ დიდად დაგვეხმარება ნასას ეგზოპლანეტებზე მონადირე ტელესკოპ TESS-ის მიერ აღმოჩენილი ცხელი სუპერდედამიწების კვლევა.
კვლევა ჟურნალ The Astrophysical Journal-ში გამოქვეყნდა.
მომზადებულია news.mit.edu-სა და ScienceAlert-ის მიხედვით.
