ამჟამად გაუქმებული კეპლერის კოსმოსური ტელესკოპის მიერ შეგროვებულ მონაცემებში, ასტრონომებმა ჩვენგან 17 000 სინათლის წლის მანძილზე მდებარე პლანეტა აღმოაჩინეს.
ის ყველაზე შორეული პლანეტაა მათ შორის, რაც პლანეტებზე მონადირე ამ ობსერვატორიას ოდესმე აღმოუჩენია, წინა რეკორდის მფლობელზე ორჯერ უფრო შორს. საუცხოოა, რომ ეს ეგზოპლანეტა იუპიტერის თითქმის იდენტური ტყუპისცალია — აქვს მსგავსი მასა და თავის ვარსკვლავის გარშემოც თითქმის იმავე მანძილიდან მოძრაობს, როგორც იუპიტერი მზის ირგვლივ.
მას K2-2016-BLG-0005Lb უწოდეს და წარმოადგენს პირველ ეგზოპლანეტას, რომელიც 2016 წლის მონაცემებში აღმოაჩინეს. ამ მონაცემებში 27 სავარაუდო ობიექტია დაფიქსირებული გრავიტაციული მიკროლინზირების მეთოდით და არა იმ ძირითადი მეთოდით, რომელსაც კეპლერი ეგზოპლანეტათა საძებნელად იყენებდა.
„კეპლერი არ შექმნილა იმისათვის, რათა ეგზოპლანეტები მიკროლინზირების გამოყენებით ეძებნა, მაგრამ საოცარია, რომ მან ეს მაინც შეძლო“, — ამბობს მანჩესტერის უნივერსიტეტის ასტრონომი იმონ კერინსი.
კოსმოსური ხომალდი კეპლერი გახლდათ ინსტრუმენტი, რომელმაც ეგზოპლანეტების ასტრონომიაში სრულიად ახალი ეპოქა დაიწყო. ის 2009 წელს გაუშვეს და თითქმის ათი წელი ეძებდა პლანეტებს მზის სისტემის გარეთ, ანუ ეგზოპლანეტებს. ამ დროის განმავლობაში, მან 3000-ზე მეტი დადასტურებული ეგზოპლანეტა აღმოაჩინა; მათ გარდა დააფიქსირა 3000 კანდიდატი ეგზოპლანეტაც.
მეთოდი, რომელსაც ის იყენებდა, ჭკვიანური და უმარტივესია. კეპლერი აკვირდებოდა ვარსკვლავებს და მათ სინათლეში ეძებდა მკრთალ, რეგულარულ ჩაბნელებებს, რაც მათ გარშემო ეგზოლპანეტების მოძრაობაზე მიუთითებდა (ტრანზიტის მეთოდი). ამას კი ტრანზიტის მეთოდს უწოდებენ და ფრიად ხელსაყრელია ახლომდებარე ისეთ დიდ ეგზოპლანეტათა საპოვნელად, რომლებიც საკუთარ ვარსკვლავს ახლოდან უვლიან გარშემო.
მიკროლინზირება ცოტა უფრო რთული მეთოდია, იყენებს გრავიტაციას და განლაგების შანსს. სხეულის, მაგალითად, პლანეტის მასა მის გარშემო სივრცე-დროის გამრუდებას წარმოქმნის. თუკი ეს პლანეტა ვარსკვლავის წინ ჩაივლის, გამრუდებული სივრცე-დრო გამადიდებელი შუშის მსგავსად მოქმედებს, რაც ვარსკვლავის სინათლის ხანმოკლე და ოდნავ უფრო აკაშკაშებას იწვევს.
გრავიტაციული მიკროლინზირება საკმაოდ კარგი მეთოდია დედამიწიდან შორს არსებული, საკუთარ ვარსკვლავთან ძალიან შორს მოძრავ, ძლიერ მცირემასიან ეგზოპალანეტათა საპოვნელად. ირმის ნახტომში ჩვენგან ყველაზე შორს, მიკროლინზირებით აღმოჩენილი ეგზოპლანეტა დედამიწიდან 25 000 სინათლის წლის მანძილით არის დაშორებული და აქვს ჩვენი პლანეტის მსგავსი მასა.
ვინაიდან კეპლერი ისე იყო შექმნილი, რომ ვარსკვლავის სინათლეში ცვლილებებს აფიქსირებდა, ცოტა ხნის წინ, მანჩესტერის უნივერსიტეტის მკვლევართა ჯგუფმა გადაწყვიტა, ამ ტელესკოპის მონაცემებში მიკროლინზირების მოვლენები მოეძებნა, 2016 წლის რამდენიმე თვის მონაცემებში. მართლაც, გამოავლინეს 27 ასეთი მოვლენა, რომელთაგან ხუთი სრულიად ახალი იყო, ანუ არ ჰქონდა დაფიქსირებული რომელიმე მიწისპირა ტელესკოპს.
„ამ ეფექტების ნახვისთვის საჭიროა წინა ფონზე არსებული პლანეტური სისტემისა და უკანა ფონზე ვარსკვლავს შორის თითქმის ბრწყინვალე განლაგება. იმის შანსი, რომ ფონურ ვარსკვლავზე პლანეტა ასეთ გავლენას ახდენს, არის ასობით მილიონში ერთი. მაგრამ ჩვენი გალაქტიკის ცენტრის მიმართულებით მართლაც ასობით მილიონი ვარსკვლავია. შესაბამისად, კეპლერის მიერ მათზე სამი თვის განმავლობაში ჩატარებულ დაკვირვებათა მონაცემები ავიღეთ“, — განმარტავს კერინსი.
ხუთი მოვლენიდან ერთი იყო K2-2016-BLG-0005Lb და ის საკმაოდ იმედისმომცემად გამოიყურებოდა, რომ ვარსკვლავის გარშემო მოძრავი პლანეტა ყოფილიყო. ამიტომ, მკვლევართა ჯგუფმა ხუთი ისეთი მიწისპირა ტელესკოპის მონაცემები აიღო, რომლებიც ცის იმავე მონაკვეთს მაშინ აკვირდებოდა, როცა კეპლერი.
როგორც დადგინდა, კეპლერი სიგნალს ოდნავ ადრე დააკვირდა და ოდნავ უფრო დიდხანს, ვიდრე ხუთი მიწისპირა ობსერვატორია. ამ კომბინირებულ მონაცემთა საშუალებით, მკვლევართა ჯგუფმა განსაზღვრა, რომ ეგზოპლანეტას 1,1 იუპიტერის მასა აქვს და თავის ვარსკვლავის გარშემო 4,4 ასტრონომიული ერთეულის მანძილიდან მოძრაობს. იუპიტერის საშუალო მანძილი მზიდან 5,2 ასტრონომიული ერთეულია.
„კეპლერსა და დედამიწაზე განთავსებულ ობსერვატორიათა პოზიციურ წერტილებს შორის სხვაობამ ამ პლანეტური სისტემის ადგილმდებარეობის დადგენის საშუალება მოგვცა. ამას გარდა, კეპლერი უწყვეტ დაკვირვებებს აწარმოებდა ამინდისა და დღის სინათლის მიუხედავად, რის გამოც, ზუსტად განვსაზღვრეთ ეგზოპლანეტის მასა და დედავარსკვლავიდან მისი ორბიტული დაშორება. არსებითად, ის იუპიტერის იდენტური ტყუპისცალია მასისა და მზისგან პოზიციის თვალსაზრისით“, — აღნიშნავს კერინსი.
მიუხედავად იმისა, რომ ამ სისტემის შესახებ ამჟამად მეტი სხვა ინფორმაცია არ გვაქვს, აღმოჩენას დიდი მნიშვნელობა აქვს არამიწიერი სიცოცხლის ძებნაში. არსებობს მტკიცებულებები, რომელთა მიხედვითაც, იპიუტერმა გადამწყვეტი როლი ითამაშა დედამიწაზე ისეთ გარემო პირობათა წარმოსაქმნელად, რომელმაც სიცოცხლეს აღმოცენებისა და განვითარების საშუალება მისცა; შორეულ ვარსკვლავთა გარშემო იუპიტერის მსგავს პლანეტათა აღმოჩენა კი შეიძლება ასეთი გარემოს მქონე პლანეტათა პოვნაში დაგვეხმაროს.
ის ფაქტი, რომ კეპლერმა, რომელიც მიკროლინზირებისთვის არ შექმნილა, ამ მეთოდითაც გააკეთა აღმოჩენა, აჩენს იმედს, რომ მიკროლინზირებისთვის შექმნილი მომავალი ინსტრუმენტები საკმაოდ მძლავრი იქნება. NASA-ს ნენსი გრეის რომანის კოსმოსური ტელესკოპი, რომელიც მომდევნო ხუთ წელიწადში გაეშვება, სწორედ მიკროლინზირების მოვლენებს მოძებნის. ასეთივე იქნება ევროპის კოსმოსური სააგენტოს (ESA) ტელესკოპი „ევკლიდე“, რომელიც მომავალ წელს უნდა გაეშვას.
მათმა აღმოჩენებმა შეიძლება რევოლუცია მოახდინოს ეგზოპლანეტების შესახებ ჩვენს წარმოდგენაში.
კვლევა Monthly Notices of the Royal Astronomical Society-ში გამოქვეყნდება, იქამდე კი ხელმისაწვდომია სერვერზე arXiv.
მომზადებულია manchester.ac.uk-ისა და ScienceAlert-ის მიხედვით.
