გალაქტიკაში მოძრავი ერთი ვარსკვლავთგროვა შუაგულში შეიძლება საიდუმლოს მალავდეს: ვარსკვლავური მასის 100-ზე მეტი შავი ხვრელის გუნდს.
თუ ეს აღმოჩენა საბოლოოდ დადასტურდა, აიხსნება, როგორ გახდა ეს ვარსკვლავთგროვა ისეთი, როგორიც არის — მისი ვარსკვლავები ერთმანეთისგან სინათლის წლობით მანძილით არიან დაშორებული და წარმოქმნიან ვარსკვლავურ ნაკადს, რომელიც 30 000 სინათლის წლის მანძილზეა გადაჭიმული.
ამ ვარსკვლავთგროვას პალომარ 5-ს უწოდებენ და ჩვენგან 80 000 სინათლის წლით არის დაშორებული. ასეთი სფეროსებრი გროვები ხშირად ადრეული სამყაროს „ნამარხებად“ მიიჩნევა. ისინი ძალიან მკვრივი და სფერულია, ძირითადად შეიცავენ 100 000-დან მილიონამდე ძალიან ძველ ვარსკვლავს; ზოგიერთი, მაგალითად, NGC 6397, თითქმის თავად სამყაროს ასაკისაა.
ნებისმიერ სფეროსებრ გროვაში, ყველა მისი ვარსკვლავი ერთდროულად არის წარმოქმნილი, ერთი და იგივე გაზის ღრუბლისგან. ირმის ნახტომში დაახლოებით 150 ჩვენთვის ცნობილი სფეროსებრი გროვაა; ეს ობიექტები ბრწყინვალე ხელსაწყოებია სამყაროს ისტორიისა თუ მათი მშობლიური გალაქტიკების ბნელი მატერიის შემცველობის შესასწავლად.
თუმცა, არსებობს ვარსკვლავთა შეჯგუფების კიდევ ერთი ტიპი, რომელსაც უფრო მეტ ყურადღებას აქცევენ — მოქცევითი ნაკადები, ანუ ცაში გადაჭიმული გრძელი ვარსკვლავური მდინარეები. ადრე მათი გამოვლენა რთული იყო, მაგრამ კოსმოსურმა ხომალდმა „გაიამ“, რომელიც ირმის ნახტომის უზუსტესი სამგანზომილებიანი რუკის შექმნაზე მუშაობს, ბევრი ასეთი ნაკადი აღმოაჩინა.
„არ ვიცით, როგორ წარმოიქმნება ეს ნაკადები, მაგრამ ერთი მოსაზრებით, ისინი დაშლილი ვარსკვლავთგროვებია“, — ამბობს ბარსელონის უნივერსიტეტის ასტროფიზიკოსი მარკ გილსი.
თუმცა, როგორც იგი აღნიშნავს, ბოლო დროს აღმოჩენილ არც ერთ ნაკადს არ აქვს თავისთან დაკავშირებული ვარსკვლავთგროვა და შესაბამისად, ამ მოსაზრებაშიც ვერ ვრწმუნდებით. ამ ნაკადების წარმოქმნის ამბის გასაგებად, საჭიროა შევისწავლოთ რომელიმე ისეთი, რომელიც ვარსკვლავურ სისტემასთან არის დაკავშირებული. პალომარ 5 ერთადერთი ასეთი შემთხვევაა და ნამდვილ როზეტის ქვას წარმოადგენს ნაკადების წარმოქმნისა გასარკვევად.
პალომარ 5 უნიკალურია იმ თვალსაზრისით, რომ აქვს ვარსკვლავების როგორც ძალიან ფართო, გაფანტული გადანაწილება, ისე გრძელი მოქცევითი ნაკადი, რომელიც ცაში 20 გრადუსზე მეტით ვრცელდება; შესაბამისად, გილსმა და მისმა ჯგუფმა ამ ობიექტის შესწავლა გადაწყვიტეს.
სიმულაციების საშუალებით, ჯგუფმა გროვის თითოეული ვარსკვლავის ორბიტა და ევოლუცია გაიმეორა, რათა ენახა, როგორ დაეწყვნენ ისინი ისე, როგორც დღეს არიან.
გამომდინარე იქიდან, რომ უახლესი მტკიცებულებების მიხედვით, სფეროსებრი გროვების ცენტრალურ რეგიონებში შავ ხვრელთა პოპულაციები უნდა იყოს და თუ გავითვალისწინებთ იმასაც, რომ შავ ხვრელებთან გრავიტაციული ურთიერთქმედებები ვარსკვლავებს შორს ტყორცნის, მეცნიერებმა ზოგიერთ სიმულაციაში შავი ხვრელების არსებობაც ჩართეს.
შედეგებმა აჩვენა, რომ პალომარ 5-ის დღევანდელი კონფიგურაცია მასში ვარსკვლავური მასის შავ ხვრელთა პოპულაციას უნდა წარმოექმნა. ორბიტულ ურთიერთქმედებებს ვარსკვლავები გროვიდან უნდა გაეგდო და მოქცევითი ნაკადი წარმოექმნა, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ გროვაში პროგნოზირებულზე მნიშვნელოვნად ბევრი შავი ხვრელია.
„შავი ხვრელების რაოდენობა დაახლოებით სამჯერ მეტია, ვიდრე გროვის ვარსკვლავთა რაოდენობიდან გამომდინარე იყო მოსალოდნელი; ეს კი იმას ნიშნავს, რომ გროვის მთლიანი მასის 20 პროცენტზე მეტი შავ ხვრელებზე მოდის“, — ამბობს გილსი.
მისივე განცხადებით, თითოეული მათგანის მასა მზისას 20-ჯერ აჭარბებს და ისინი მასიურ ვარსკვლავთა სიცოცხლის ბოლოს, სუპერნოვას აფეთქებათა შედეგად არიან წარმოქმნილი, მაშინ, როდესაც გროვა ჯერ ძალიან ახალგაზრდა იყო.
ჯგუფის სიმულაციებმა აჩვენა, რომ დაახლოებით მილიარდ წელიწადში გროვა მთლიანად დაიშლება. ვიდრე ეს მოხდება, გროვისგან დარჩება გალაქტიკის ცენტრის გარშემო მოძრავი მხოლოდ შავი ხვრელებიღა. ეს იმაზე მიუთითებს, რომ პალომარ 5 უნიკალური არ არის; ის სრულიად დაიშლება ვარსკვლავურ ნაკადად, ისეთად, როგორებიც უკვე აღმოჩენილი გვაქვს.
ეს ყველაფერი ასევე მიუთითებს იმაზე, რომ თანდათან, სხვა სფეროსებრი ვარსკვლავთგროვებიც ასეთივე ბედს გაიზიარებენ. ამავე დროს გვთავაზობს, რომ სფეროსებრი ვარსკვლავთგროვები შეიძლება ბრწყინვალე ადგილები იყოს ისეთ შავ ხვრელთა მოსაძებნად, რომლებიც თანდათან ერთმანეთს შეეჯახებიან; ასევე, ალბათ იქ უნდა ვეძებოთ მოუხელთებელი, შუალედურმასიანი შავი ხვრელები, რომელთა მასაც ვარსკვლავურ და სუპერმასიურ შავ ხვრელთა შორის მერყეობს.
კვლევა Nature Astronomy-ში გამოქვეყნდა.
მომზადებულია ScienceAlert-ის მიხედვით.
