უკვე 70 წელიწადზე მეტია, მეცნიერები პროგნოზირებენ გარკვეული სახის ობიექტების არსებობას მზის სისტემის გარე ნაწილში. მიჩნეულია, რომ პატარა ზომის ეს პოტენციური ობიექტები უმნიშვნელოვანეს როლს თამაშობენ პლანეტათა ფორმაციის პროცესის ადრეულ ეტაპზე.
გამომდინარე იქიდან, რომ ამ ჰიპოთეტურ ობიექტთა რადიუსი 1-დან 10 კილომეტრამდე მერყეობს, ჩვენგან მათი შემჩნევა უკიდურესად რთულია. თუმცა ამჯერად, მეცნიერები ფიქრობენ, რომ ეს შეძლეს.
ცაზე საათობით დაკვირვებისას, მათ მიაგნეს მტკიცებულებას, რომ ერთი ასეთი ობიექტი პლუტონის ორბიტის სიახლოვეს არსებობს. მისი რადიუსი სულ რაღაც 1,3 კმ უნდა იყოს. ამ აღმოჩენით შესაძლოა, საბოლოოდ დადასტურდეს კოიპერის სარტყლის პატარა, „კილომეტრიანი“ ობიექტთა კლასის არსებობა.
პატარა ზომისა და სისუსტის გამო, მათი პირდაპირ დანახვა შეუძლებელია. შესაბამისად, იაპონიის ეროვნული ასტრონომიული ობსერვატორიის ასტრონომებმა სხვა მეთოდს — ე. წ. დაჩრდილვას მიმართეს. ეს კი იმას გულისხმობს, რომ მაგალითად, ვარსკვლავზე დაკვირვებისათვის ელოდებიან მის წინ სხვა ობიექტის გავლას, რომელიც მისი სინათლის გარკვეულ ნაწილს ბლოკავს.
მკვლევრებმა შეარჩიეს 2 000 ვარსკვლავი, რომლებსაც 60 საათის განმავლობაში აკვირდებოდნენ ორი პატარა, 28-სანტიმეტრიანი ტელესკოპით.
შრომა ნამდვილად ღირდა. ჯგუფმა იპოვა მტკიცებულება ციცქნა სხეულის, ე. წ. პლანეტოშენადედის არსებობის შესახებ, რომელიც მზის გარშემო 32 ასტრონომიული ერთეულის მანძილიდან მოძრაობს (ასტრონომიული ერთეული ეწოდება მანძილს მზესა და დედამიწას შორის). ამ მაჩვენებლით ის კარგად ჯდება პლუტონის ორბიტულ დიაპაზონში, რომელიც 29-49 ასტრონომიულ ერთეულს შორის მერყეობს.
მკვლევართა თქმით, ეს გახლავთ პლანეტოშენადედის დაფიქსირების პირველი შემთხვევა, რაც საკმაოდ საოცარია, თუ გავითვალისწინებთ მანძილზე და მის აღმოსაჩენად გამოყენებულ ხელსაწყოებს.
იაპონიის ეროვნული ასტრონომიული ობსერვატორიის ასტრონომის, კო არიმაცუს თქმით, ეს ნამდვილი გამარჯვებაა პატარა პროექტებისთვის; მათ ჯგუფს მსხვილი საერთაშორისო პროქეტების ბიუჯეტის მხოლოდ 0,3 პროცენტი ჰქონდა. მიუხედავად ამისა, მათ მაინც შეძლეს იმის აღმოჩენა, რაც მსხვილი პროექტებისთვის შეუძლებელი აღმოჩნდა.
დაზუსტებით უცნობია, როგორ მოქმედებს პლანეტათა ფორმაცია, მაგრამ ამჟამინდელ ჰიპოთეზას გარკვეული სცენარები გააჩნია.
დაბადების შემდეგ, ვარსკვლავს გარს აკრავს და მის გარშემო მოძრაობს ნარჩენი გაზი და მტვერი. ელექტროსტატიკური ძალები ამ პროტოპლანეტური დისკოს ნაწილაკებს ერთმანეთს აწებებს და წარმოიქმნება გროვები. ზრდასთან ერთად, იზრდება გროვის გრავიტაციაც, რის გამოც ის სულ უფრო მეტ ნაწილაკს იერთებს და კიდევ იზრდება.
ასეთ დისკოებს სხვა ვარსკვლავთა გარშემო რადიოასტრონომიის საშუალებით ვხედავთ. ცოტა ხნის წინ, პლანეტის დაბადების პროცესს ასტრონომებმა ფოტოც კი გადაუღეს.
მიჩნეულია, რომ მზის სისტემის ფორმაციის ნარჩენებს წარმოადგენს კოიპერის სარტყელი, ნეპტუნს გადაღმა არსებულ კლდოვან და ყინულოვან სხეულთა ვრცელი დისკო. ეს დისკო მოზრდილ სხეულებსაც შეიცავს, მათ შორის თუნდაც ჯუჯა პლანეტებს — პლუტონსა და 2014 MU69-ს.
იმის გამო, რომ ისინი ყინულის საფარით არიან დაცული და მზის რადიაციისგან საკმაოდ შორს იმყოფებიან, ამ სხეულებს ერთგვარ დროის კაფსულებად მიიჩნევენ, რომლებშიც შენახულია მზის სისტემის დაბადების დროს არსებული გარემო. მეცნიერების ვარაუდით, 1-10 კმ სიგანის ს ობიექტები წარმოადგენს გარდამავალ წერტილს მტვრის თავდაპირველ ელექტროსტატიკურ აგრეგაციასა და თოვლის გუნდის მსგავს გრავიტაციულ ზრდას შორის.
აღმოჩენა იმაზე მიუთითებს, რომ პლანეტოშენადედები მზის სისტემის გარე ნაწილში იმაზე მეტია, ვიდრე აქამდე მიიჩნეოდა. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ პლანეტათა ფორმაციის ამჟამინდელი მოდელი სწორი მიმართულებით მიდის.
კვლევა ჟურნალ Nature Astronomy-ში გამოქვეყნდა.
მომზადებულია nao.ac.jp-ისა და ScienceAlert-ის მიხედვით.
