ფილამენტების ვრცელი, ძირითადად უხილავი ქსელი, რომელიც სამყაროშია გადაჭიმული და მასში არსებულ ობიექტებს ერთმანეთთან აერთებს, მკვლევრებმა საბოლოოდ შენიშნეს წყვდიადში.
გალაქტიკათშორის კუპრივით შავ სივრცეში, ასტრონომებმა პირდაპირ დააფიქსირეს იქ გადაჭიმულ ამ ფილამენტთა მკრთალი ნათება. აქამდე, ეს ვრცელი ქსელი დაფიქსირებული იყო მხოლოდ კვაზარების, სამყაროს ყველაზე კაშკაშა ობიექტების გარშემო.
ისინი ახლა უკვე წყვდიადშიც დავინახეთ, სადაც ამ ქსელის უმეტესი ნაწილი იყრის თავს.
„ამ აღმოჩენამდე, ამ ფილამენტურ სტრუქტურებს დაახლოებით ისე ვხედავდით, რაღაც რომ ლამპის სინათლეზე დაინახო. ახლა მათ უკვე ლამპის გარეშე ვხედავთ“, — ამბობს კალიფორნიის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის ასტროფიზიკოსი კრისტოფერ მარტინი.
მიუხედავად იმისა, რომ სამყაროში ობიექტებს შორის უზარმაზარი მანძილებია, მტკიცებულებები მიუთითებს, რომ ეს ობიექტები იზოლირებული კუნძულებივით არ არიან. სამყაროს ჩვენეულ მოდელთა მიხედვით, არსებობს ბნელი მატერიის უზარმაზარი კოსმოსური აბლაბუდა, ძაფები, რომლებიც ამ მანძილებზეა გადაჭმული და ერთმანეთთან აერთებს გალაქტიკებსა თუ გალაქტიკათგროვებს.
ეს ფილამენტები სამყაროს ადრეულ ეტაპზე წარმოიქმნა გრავიტაციის წყალობით; მათ გასწვრივ თავს იყრის და მიედინება გაუხშოებულ გალაქტიკათშორის სივრცეში არსებული წყალბადი. მიჩნეულია, რომ ეს წყალბადი კვებავს გალაქტიკათა ზრდას — ამარაგებს ახალი მასალით, რომლისგანაც ვარსკვლავები იბადებიან.
კაშკაშა ობიექტებით სავსე სამყაროში, ცივი, გაფანტული წყალბადის მკრთალი ნათება ადვილად შესამჩნევი არ არის. თუმცა, მისი პოვნა ასტრონომიისა და კოსმოლოგიის მნიშვნელოვანი მიზანია.
მათ შეიძლება მოგვცენ ინფორმაცია სამყაროს ზრდისა და ევოლუციის შესახებ, ასევე გვითხრან ისიც, სად შეიძლება იმალებოდეს სამყაროს უხილავი ბნელი მატერია და ნაკლული ნორმალური მატერია: მიჩნეულია, რომ დიდი აფეთქებისას წარმოქმნილი წყალბადის დაახლოებით 60 პროცენტი კოსმოსურ აბლაბუდაში იყრის თავს.
„კოსმოსური აბლაბუდა ხაზავს ჩვენი სამყაროს არქიტექტურას. იქ იყრის თავს ჩვენი გალაქტიკის ნორმალური, ანუ ბარიონული მატერიის უმეტესი ნაწილი და პირდაპირ ასახავს ბნელი მატერიის ადგილმდებარეობას“, — ამბობს მარტინი.
ვინაიდან კოსმოსური აბლაბუდას ნაწილების პოვნა ძნელია, მარტინმა და მისმა კოლეგებმა სპეციალური ინსტრუმენტი შექმნეს მკრთალი ლაიმან-ალფა გამოსხივების საძებნელად — ეს გახლავთ სპექტრული ხელწერა წყალბადისა, რომელსაც შთანთქავს და ხელახლა გამოყოფს რადიაცია. ამისათვის გამოიყენეს ჰავაიზე მდებარე კეკის ობსერვატორიის ინსტრუმენტი KCWI.
სამყარო სავსეა სხვადასხვა სახის სინათლით, მათ შორის, მზის სისტემისა და ჩვენი გალაქტიკის ნათებით. როდესაც დედამიწიდან აკვირდები, სინათლეს კიდევ უფრო ართულებს ჩვენი ატმოსფერული სინათლე. ამიტომ, მარტინმა KCWI-ით დაკვირვებისას ამ პრობლემის დაძლევის გზას მიაგნო.
„ვუყურებთ ცის ორ სხვადასხვა ნაწილს, A-ს და B-ს. ამ ნაწილებს შორის, ორი მიმართულებით, ფილამენტის სტრუქტურები სხვადასხვა მანძილზე იქნება. ამიტომ, შეგიძლია B სურათიდან ფონური სინათლე აიღო და გამოაკლო A-ს და პირიქით, რის შედეგადაც, მხოლოდ სტრუქტურა რჩება. 2019 წელს ამის დეტალური სიმულაციები ჩავატარე, რათა დავრწმუნებულიყავი, რომ ჩემი მეთოდი მუშაობს“, — ამბობს მარტინი.
ამის შემდეგ, მკვლევრები ცის მონაკვეთებს სწავლობდნენ და ლაიმან-ალფას ხაზის მინიშნებებს ეძებდნენ.
ვინაიდან სამყარო ფართოვდება, დიდ მანძილებზე სინათლის ტალღის სიგრძე სპექტრის წითელი დაბოლოებისკენ სუსტდება; ამიტომ, რაც უფრო წითელია გამოსხივება, მით უფრო შორსაა სინათლე. ამის წყალობით, მკვლევართა ჯგუფმა გამოსხივების სამგანზომილებიანი რუკა შექმნა — სინათლის, რომელმაც ჩვენამდე მოსაღწევად 10-12 მილიარდი წელიწადი იარა.
ეს სამყაროს ისტორიის ის დროა, როდესაც ყველაფერი ჯერ ფორმირების ადრეულ ეტაპზე იყო, 13,8 მილიარდი წლის წინ მომხდარი დიდი აფეთქების შემდეგ. შედეგად მკვლევრებმა მიიღეს სამყაროს ყველაზე წყვდიად მისადგომებში არსებული კომპლექსური კოსმოსური აბლაბუდას პირველი ხედები. მკვლევართა განცხადებით, ეს სრულიად ახალ გზას გვთავაზობს კოსმოსური აბლაბუდას, სამყაროს მატერიისა და მთლიანად სამყაროს კვლევისთვის.
„ძლიერ აღელვებულები ვართ, რადგან ეს ახალი ხელსაწყო კიდევ უფრო შორეული ფილამენტებისა და იმ პერიოდის კვლევაში დაგვეხმარება, როცა პირველი ვარსკვლავები და შავი ხვრელები გაჩნდნენ“, — ამბობენ მკვლევრები.
კვლევა Nature Astronomy-ში გამოქვეყნდა.
მომზადებულია caltech.edu-სა და ScienceAlert-ის მიხედვით.
