მზის სისტემის უახლოეს მეზობელ ვარსკვლავთან ერთი პატარა პლანეტა აღმოაჩინეს.
ეგზოპლანეტის კანდიდატი, სახელად პროქსიმა d, გარს უვლის ვარსკვლავ პროქსიმა კენტავრს: პატარა, წითელ ჯუჯა ვარსკვლავს, რომელიც მზისგან სულ რაღაც 4, სინათლის წლის მანძილზე მდებარეობს.
ეგზოპლანეტის მასა დედამიწის მასის მეოთხედია და შედეგად, ის ამ დრომდე აღმოჩენილი ერთ-ერთი ყველაზე პატარა ეგზოპლანეტაა; ამავე დროს, ის ყველაზე პატარა პლანეტაა, რომელიც დედავარსკვლავზე ეგზოპლანეტის გრავიტაციული ეფექტის გზით აღმოაჩინეს.
ის პროქსიმა კენტავრთან აღმოჩენილი უკვე მესამე პლანეტაა. მიუხედავად იმისა, რომ ის სიცოცხლისთვის ხელსაყრელი არ უნდა იყოს, მისი აღმოჩენა მიუთითებს, რომ კოსმოსში ძალიან ბევრი ისეთი ეგზოპლანეტა უნდა იყოს, რომელთა პოვნაც ამჟამინდელი ტექნოლოგიებით არ შეგვიძლია.
„აღმოჩენა გვიჩვენებს, რომ ჩვენს უახლოეს მეზობელ ვარსკვლავთან ბევრი პლანეტა მოძრაობს და მათი აღმოჩენა და შესწავლა უკვე მომავლის საქმეა“, — ამბობს პორტუგალიის ასტროფიზიკისა და კოსმოსურ მეცნიერებათა ინსტიტუტის ასტროფიზიკოსი ჟუან ფარია.
ამ დროისათვის დაახლოებით 5000 ეგზოპლანეტა, ანუ მზის სისტემის მიღმა არსებული პლანეტაა აღმოჩენილი და დადასტურებული; დაფიქსირებულია ათასობით სხვა კანდიდატი ეგზოპლანეტაც.
არსებობს ეგზოპლანეტების ძებნის ორი მთავარი გზა. ყველაზე ფართოდ გამოიყენება ტრანზიტის მეთოდი, რომელშიც ტელესკოპი ვარსკვლავს დიდი ხნის განმავლობაში აკვირდება, რათა დააფიქსიროს მისი სინათლის მკრთალი, რეგულარული ჩაბნელებები, რაც მიუთითებს, რომ მის გარშემო მოძრავი პლანეტა პერიოდულად ჩვენსა და ვარსკვლავს შორის გაივლის.
მეორე ფართოდ გამოყენებადი მეთოდია რადიალური სიჩქარის მეთოდი (იგივე რხევის). როდესაც ორი სხეული, მაგალითად, ვარსკვლავი და პლანეტა გრავიტაციულად არის ერთმანეთთან მიბმული, ერთი მეორის გარშემო არ მოძრაობს. სინამდვილეში, ისინი მასის საერთო ცენტრს უვლიან გარშემო; მაგალითად, მზის სისტემის ბარიცენტრი, მზის ზედაპირს გარეთაა.
ეს კი ვარსკვლავის ოდნავ ადგილზე რხევას იწვევს; თავის მხრივ, ეს გავლენას ახდებს ჩვენამდე მოღწეულ სინათლეზე და იწვევს დოპლერის წანაცვლებას. როდესაც ვარსკვლავი გვშორდება, მისი სინათლის ტალღის სიგრძეები ოდნავ იწელება; ხოლო როდესაც ვარსკვლავი ჩვენი მიმართულებით მოძრაობს, ისინი იკუმშება. რეგულარული დოპლერის წანაცვლებების ძებნით, ასტრონომებს შეუძლიათ იქ ეგზოპლანეტის არსებობა გამოავლინონ.
ორივე ეს მეთოდი გაცილებით უკეთესია დიდი ეგზოპლანეტების დასაფიქსირებლად. დიდი ეგზოპლანეტა ვარსკვლავის უფრო მეტ სინათლეს ბლოკავს ან ვარსკვლავს უფრო გამოკვეთილად არხევს. ამ დროისათვის, ეგზოპლანეტების არქივში არსებული 32 073-დან მხოლოდ 36 ეგზოპლანეტაა დედამიწაზე ნაკლებად მასიური.
პროქსიმა d-ს ნიშნები 2020 წელს გამოიკვეთა, როდესაც ასტრონომებმა ევროპის სამხრეთული ობსერვატორიის (ESO) ძალიან დიდი ტელესკოპის (VLT) ინსტრუმენტი ESPRESSO გამოიყენეს პროქსიმა კენტავრთან სხვა ეგზოპლანეტების დასადასტურებლად.
რადიალური სიჩქარის მეთოდით დაადასტურეს პროქსიმა b-ს არსებობა, დედამიწაზე 1,2-ჯერ მასიური ეგზოპლანეტის, რომელიც ვარსკვლავს 11,2 დღეში ერთხელ უვლის გარშემო.
თუმცა, მონაცემებში იყო კიდევ ერთი, გაცილებით სუსტი სიგნალი. ისე ჩანდა, რომ ვარსკვლავის გარშემო რაღაც მოძრაობდა 5-დღიანი პერიოდით. მაგრამ სიგნალი იმდენად სუსტი იყო, რომ დამატებითი დაკვირვებები იყო საჭირო იმის გასარკვევად, გავლენა გარეგანი იყო თუ სინათლის რყევების მიზეზი თავად მიმდინარე შიდა პროცესები გახლდათ.
მკვლევართა ჯგუფმა განსაზღვრა, რომ ის მართლაც ეგზოპლანეტა იყო; იმდენად ციცქნა, რომ ვარსკვლავს წამში 40 სანტიმეტრით წინ და უკან ამოძრავებდა. 4,2 სინათლის წლის მანძილზე ასეთი ოდნავი მოძრაობის დადგენა უბრალოდ ფენომენალური ამბავია.
„ახალი დაკვირვებების შედეგად, დავადასტურეთ, რომ ეს სიგნალი ახალი ეგზოპლანეტის კანდიდატს ეკუთვნის. აღფრთოვანებული ვიყავი ასეთი პატარა სიგნალის დაფიქსირებით და დედამიწასთან ასე ახლოს არსებული ეგზოპლანეტის აღმოჩენით“, — ამბობს ფარია.
ეგზოპლანეტა პროქსიმა d-ს 0,26 დედამიწის მასა აქვს და თავის ვარსკვლავს გარს უვლის 5,1 დღეში ერთხელ. სამწუხაროდ, ეს იმას ნიშნავს, რომ ის ვარსკვლავთან ზედმეტად ახლოსაა და სიცოცხლის ჩვენთვის ცნობილი ფორმისთვის ხელსაყრელი ვერ იქნება; ასე ახლოს, ცივი წითელი ჯუჯაც კი ზედმეტ სითბოს უნდა გამოყოფდეს და მის ზედაპირზე თხევადი წყლის არსებობას შეუძლებელს ხდიდეს.
პროქსიმა კენტავრის გარშემო მოძრავ მესამე პლანეტას პროქსიმა c-ს უწოდებენ; ის დედამიწაზე დაახლოებით ექვსჯერ მასიურია და ვარსკვლავის გარშემო ერთ შემოვლას 5,2 წელიწადს ანდომებს, ანუ ზედმეტად ცივია, რათა სიცოცხლისთვის ხელსაყრელი იყოს. სიცოცხლისთვის ყველაზე ხელსაყრელი იქ პროქსიმა b ჩანს, მაგრამ ჯერ დაზუსტებით არაფერია ცნობილი.
მიუხედავად ამისა, ეს აღმოჩენა მიუთითებს, რომ ჩვენს მონაცემებში პატარა ეგზოპლანეტების ნაკლულობის მიზეზი უბრალოდ ის არის, რომ ჩვენს ტექნოლოგიებს ეს ჯერ არ შეუძლიათ და მათი პოვნა დროისა და ტექნოლოგიური დახვეწის ამბავია.
„მიღწევა უკიდურესად მნიშვნელოვანია. გვიჩვენებს, რომ რადიალური სიჩქარის მეთოდს მსუბუქ პლანეტათა აღმოჩენის პოტენციალი აქვს; ასეთი პლანეტები კი უხვად უნდა იყოს ჩვენს გალაქტიკაში და შესაძლოა, ისინი სიცოცხლის ჩვენთვის ცნობილი ფორმისთვისაც იყვნენ ხელსაყრელი“, — ამბობს ინსტრუმენტ ESPRESSO-ს მეცნიერი, ასტრონომი პედრო ფიგეირა.
კვლევა Astronomy & Astrophysics-ში გამოქვეყნდა.
მომზადებულია eso.org-ისა და ScienceAlert-ის მიხედვით.
