უკვე საუკუნეებია, მეცნიერები ეჭვობენ, რომ მარსზე შესაძლოა, სიცოცხლე არსებობს. თუმცა, წითელ პლანეტაზე სიცოცხლის ძებნა მხოლოდ 15 წლის წინ დაიწყო.
ამასობაში, მარსის ატმოსფეროში დააფიქსირეს მეთანი — ორგანული მოლეკულა, რომელიც დედამიწაზე სიცოცხლის მრავალ ფორმასთან არის დაკავშირებული.
მას შემდეგ, მარსის ატმოსფერული მეთანის შესწავლის ყოველი მცდელობა სხვადასხვაგვარი შედეგით დასრულდა. ზოგიერთ ადგილას მეთანი ნორმალურზე მაღალი კონცენტრაციით დაფიქსირდა, ზოგან კი საერთოდ არ აღმოჩნდა.
ამ საიდუმლოს ამოსახსნელად, დანიის ორჰუსის უნივერსიტეტის დისციპლინათშორისმა ჯგუფმა ჩაატარა კვლევა, რომელშიც ისინი ცდილობდნენ გაერკვიათ მარსის ატმოსფეროში მეთანის შთანთქმის შესაძლო მექანიზმი.
როგორც ცნობილია, მარსზე მეთანი სეზონურად წარმოიქმნება და ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში ზამთრის დროს მისი კონცენტრაცია 0,24 ნაწილია მილიარდზე (ppb), ზაფხულში კი 0,65 ppb.
გარდა ამისა, დაფიქსირებულია ვრცელი წყვეტილი ჭავლები, რომლებიც გარკვეული რეგიონებიდან პერიოდულად გამოიყოფა. ორჯერ, 2014 წლის დეკემბერსა და 2019 წლის ივნისში, მავალი „კურიოზიტი“ ამ ჭავლების სიახლოვეს აღმოჩნდა.
წლების განმავლობაში, მეთანის გაჩენისა და კვლავ გაქრობის ასახსნელად, მეცნიერებმა მრავალ სხვადასხვა მექანიზმზე იფიქრეს. ზოგიერთის ვარაუდით, მეთანი არაბიოლოგიური პროცესების, მაგალითად, სერპანტინიზაციის შედეგად წარმოიქმნება. სერპანტინიზაცია არის ურთიერთქმედება წყალს, ნახშირორჟანგსა და ქანებში არსებულ მინერალ ოლივინს შორის. ზოგ მეცნიერს კი მიაჩნია, რომ მეთანი მარსზე არსებული ბიოლოგიური პროცესების შედეგად გამოიყოფა.
თუმცა, მეთანის გამოყოფის რეალური მექანიზმი სულ უფრო და უფრო საიდუმლოებით ხდება მოცული.
ყველაზე ჩეულებრივი მექანიზმია ფოტოქიმიური დეგრადაცია, რა დროსაც მზის ულტრაიისფერი რადიაცია იწვევს მეთანის დაშლას ნახშირორჟანგად, ფორმალდეჰიდად და მეთანოლად. თუმცა, ეს პროცესი ვერ ხსნის ატმოსფერული მეთანის ასე სწრაფად გაუჩინარებას, რაც ამ პროცესის ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილია.
კვლევის ფარგლებში, ორჰუსის უნივერსიტეტის მეცნიერთა ჯგუფმა განიხილა შესაძლებლობა, რომ ამ ყველაფერს იწვევს „სალტაცია“. მათი აზრით, ქარის მიერ გამოწვეული ეროზია უნდა იწვევდეს მეთანის იონიზაციას ისეთ ნაერთებად, როგორებიცაა მეთილი (CH3), მეთილენი (CH2) და კარბინი (CH).
მარსის ანალოგიური მინერალების, ბაზალტისა და პლაგიოკლაზის გამოყენებით, ჯგუფმა დაადგინა, რომ ეროზიის პროცესში შესაძლებელია ამ მშრალ ნივთიერებათა ოქსიდიზაცია აირებად იონიზება ; ეს კი აჩვენებს, რომ იონიზებული მეთანი ამ რეაქციაში შედის და ბმებს წარმოქმნის ამ მინერალების ზედაპირზე. მათ ასევე გაარკვიეს, რომ პლაგიოკლაზის სილიციუმის ატომები ებმის მეთანისგან მიღებული მეთილის ჯგუფის ნახშირბადის ატომებს.
მიღებულ შედეგებზე დაყრდნობით, ჯგუფმა დაასკვნა, რომ ეს მექანიზმი გაცილებით ეფექტიანია, ვიდრე ფოტოქიმიური პროცესები; გარდა ამისა, ასევე კარგად ხსნის იმასაც, როგორ ქრება მარსის ატმოსფეროში მეთანი საკმაოდ მალე და ილექება ქანებში. ყველაზე საინტერესო კი ის არის, რომ ეს მიგნება უშვებს მარსზე სიცოცხლის არსებობის შესაძლებლობას.
გარდა მინერალებზე არსებული ეფექტებისა, კვლევამ ასევე უჩვენა, რომ ამ მინერალებს ასევე შეუძლია ჟანგბადის აქტიური ფორმების (ROS) წარმოქმნა; მათ შორის არის პეროქსიდები, სუპეროქსიდები და სხვა ქიმიური ნაერთები, რომლებიც ორგანიზმებისთვის, თუნდაც ბაქტერიებისთვისაც კი ძალიან ტოქსიკურია. ასეთი ნაერთების არსებობა ნიშნავს იმას, რომ მარსის ზედაპირის სიახლოვეს სიცოცხლის არსებობოს შანსი ძალიან მცირეა.
სამომავლოდ, ჯგუფი გეგმავს გაარკვიოს, რა ხდება მეთანის, უფრო კომპლექსური ორგანული ნივთიერების ირგვლივ, რომელიც ან თავად მარსზეა წარმოქმნილი, ან მეტეორიტების მიერ არის მოტანილი. მარტივად რომ ვთქვათ, მკვლევრებს სურთ დაადგინონ, იწვევს თუ არა ეროზიის იგივე პროცესი ატმოსფერული მეთანის ცვლილებას ან შთანთქმას.
იმედია, მიღებული შედეგები პასუხს გასცემს მარსზე სიცოცხლის ძებნისას წარმოშობილ ერთ-ერთ მთავარ კითხვას — როგორ ინახება ორგანული ნივთიერებები მარსის გარემოში. შედეგების გათვალისწინება მოუწევთ სამომავლო მისიებსაც — ევროპის კოსმოსური სააგენტოს მავალ „ეგზომარს 2020“-სა და ნასას „მარს 2020“-ს.
მომზადებულია Universe Today-ს მიხედვით.
