კოსმოსი სავსეა პუნქტუაციით.
თუ კარგად დააკვირდებით, დაინახავთ წერტილებს, ორწერტილებს, ფრჩხილებს და მძიმეებსაც კი. ცოტა უფრო მოუხელთებელია კომპლექსური სიმბოლოები, მაგრამ ჯეიმს ვების კოსმოსურ ტელესკოპს არც მათი შემჩნევა გაუჭირდა. ღრმა კოსმოსში, გრავიტაციის მიერ გამრუდებულ და გაჭიმულ სივრცე-დროში, შორეული გალაქტიკების სინათლე ისეთი ფორმითაა გამრუდებული, რომ წარმოქმნის სრულყოფილ, გიგანტურ კითხვის ნიშანს.
ადამიანის ენასთან მისი მსგავსება, რა თქმა უნდა, შემთხვევითია (მიუხედავად იმისა, რომ ჯეიმს ვებმა კითხვის ნიშანი ღრმა კოსმოსში ადრეც შენიშნა). თუმცა, ამ კონკრეტული ობიექტის ვიზუალს განაპირობებს დაკვირვების კუთხე, განლაგება და გრავიტაციული ლინზირების სახელით ცნობილი ფენომენი, რომელიც ძლიერ გვეხმარება სამყაროს შესწავლაში.
„დაკვირვებად სამყაროში ასეთი კონფიგურაციის მხოლოდ ოთხი გრავიტაციული ლინზა გვაქვს აღმოჩენილი და სწორედ ამიტომ არის ეს აღმოჩენა ამაღელვებელი. წარმოაჩენს ვების სიმძლავრეს და მიუთითებს, რომ შეიძლება კიდევ ბევრი ასეთი ნიშანი ვიპოვოთ“, — ამბობს კანადის წმინდა მარიამის უნივერსიტეტის ასტრონომი გილომ დესპრესი.
სივრცე-დრო — სამყაროს „ქსოვილი“ — გლუვი და ერთგვაროვანი არ არის. მასიური ობიექტები მის გაჭიმვას და გამრუდებას იწვევენ, ზუსტად ისე, ბატუტზე რომ მძიმე ობიექტი დადო. მასიური გალაქტიკები და გალაქტიკათგროვები დაახლოებით ასე მოქმედებენ სივრცე-დროზე; ნებისმიერი სინათლე, რომელიც ამ სივრცე-დროში გაივლის, მის გასწვრივ წავა და გამრუდებულ გზას გაუყვება.
ჩვენთვის, დედამიწიდან დამკვირვებელთათვის, ამ შორეულ სინათლეს გადღაბნილს, გამრუდებულს, გამრავლებულსა და გადიდებულს ვხედავთ.
დასანახად ის საკმაოდ საინტერესოა და მეცნიერებისთვის სასარგებლოც. თითქოს კოსმოსური გამადიდებელი შუშაა, რომელიც შორეული გალაქტიკების ისეთ დეტალებში დანახვის საშუალებას გვაძლევს, რასაც სხვაგვარად ვერ მოვახერხებდით. თუმცა, გამოსადეგი მონაცემების მისაღებად, როგორც წესი, მეცნიერები ამ ეფექტებს უკუაქცევენ.
ფოტოზე ვხედავთ განსაკუთრებით იშვიათი სახის ლინზას, რომელსაც ჰიპერბოლურ უმბლიკურ გრავიტაციულ ლინზას უწოდებენ. გალაქტიკათგროვა MACS-J0417.5-1154-ის უკან, შორეულ კოსმოსში ორი გალაქტიკა ერთმანეთთან გრავიტაციულად ურთიერთქმედებს. სწორედ ეს გვაძლევს კითხვის ნიშნის ფორმას.
იმის გამო, რომ ამ გალაქტიკების სინათლე გამრუდებულია, დედამიწამდე ამ წყვილის ხუთი სხვადასხვა, ცალკეული გამოსახულება აღწევს. მათგან ოთხი კითხვის ნიშნის მრუდს წარმოქმნის — გამრუდებული სინათლის ლაქები მათ ერთმანეთთან აერთებს. კითხვის ნიშნის წერტილი მეორე, მათთან კავშირის არმქონე გალაქტიკაა, რომელიც უბრალოდ, შესაფერის ადგილას შესაფერის დროს აღმოჩნდა.
ასტრონომებმა რეგიონი ჯეიმს ვებისა და ჰაბლის გამოყენებით გადაიღეს და განსაზღვრეს, რომ კითხვის ნიშნის წყვილი, როგორც ახლა მას უწოდებენ, ჩვენგან ერთსა და იმავე მანძილზეა და მათმა სინათლემ ჩვენამდე მოსაღწევად 7,2 მილიარდი წელიწადი იარა.
ეს კი ადასტურებს, რომ გალაქტიკები მართლაც ურთიერთქმედებენ ერთმანეთთან. ამავე დროს, ორივე მათგანში აქტიურად მიმდინარეობს ახალ ვარსკვლავთა წარმოქმნა, რადგან გრავიტაციულ ურთიერთქმედებას ერთმანეთთან ახლოს მიაქვს ვარსკვლავთწარმომქმნელი ღრუბლები, რომლებიც შემდეგ საკუთარი გრავიტაციით კოლაფსირდებიან და ასე იწყება ახალი ვარსკვლავის სიცოცხლე.
„იმის ცოდნა, თუ როდის, სად და როგორ ხდება ვარსკვლავთა წარმოქმნა გალაქტიკებში, გადამწყვეტია, გალაქტიკების ჩამოყალიბების შესასწავლად. კითხვის ნიშნის წყვილში ორივე გალაქტიკაში აღინიშნება აქტიური ვარსკვლავთწარმოქმნის პროცესი რამდენიმე კომპაქტურ რეგიონში; სავარაუდოდ, ამას განაპირობებს მათი შეჯახების შედეგად არეული გაზი. თუმცა, არცერთ გალაქტიკას არ აქვს დარღვეული ფორმა და შესაბამისად, სავარაუდოდ ვხედავთ ერთმანეთთან ურთიერთქმედების დასაწყისს“, — ამბობს წმინდა მარიამის უნივერსიტეტის ასტრონომი ვისენტე ესტრადა-კარპენტერი.
მიუხედავად იმისა, რომ გრავიტაციული ლინზები არც ისე იშვიათია, სხვადასხვაა მათი ხარისხი და ამავე დროს, ყოველთვის არ გვთავაზობენ გამოსადეგ ინფორმაციას. კითხვის ნიშნის წყვილ გალაქტიკაზე დაკვირვება იშვიათი გამართლებაა, არა მხოლოდ სამყაროს ისტორიის, არამედ ირმის ნახტომის სასტიკი, შეჯახებებით სავსე ისტორიის უკეთესად შესასწავლადაც.
„ამაღელვებელი სანახავია. ამ გალაქტიკებს ვხედავთ მილიარდობით წლის წინანდელს, როცა ვარსკვლავთწარმოქმნა პიკში იყო და ისეთივე ქაოსში არიან, როგორც მაშინ ირმის ნახტომი იქნებოდა“, — ამბობს ასტრონომი მარსინ სავიკი.
კვლევა Monthly Notices of the Royal Astronomical Society-ში გამოქვეყნდა.
მომზადებულია science.nasa.gov-ისა და ScienceAlert-ის მიხედვით.
