2017 წლის თებერვალში, ევროპელ ასტრონომთა ჯგუფმა ახლომდებარე ვარსკვლავ TRAPPIST-1-თან შვიდი პლანეტა აღმოაჩინა.
გარდა იმ ფაქტისა, რომ შვიდივე პლანეტა კლდოვანი იყო, საკმაოდ ამაღელვებელი ამბავი აღმოჩნდა ის, რომ შვიდიდან სამი პლანეტა ვარსკვლავ TRAPPIST-1-ის სასიცოცხლო ზონაში მოძრაობდა.
მას შემდეგ მრავალი კვლევა ჩატარდა, რათა გაერკვიათ, იყო თუ არა რომელიმე ეს პლანეტა სიცოცხლისთვის ვარგისი.
ამ მიზნის მისაღწევად, კვლევების ძირითადი ამოცანა იყო გაერკვიათ, ჰქონდა თუ არა რომელიმე პლანეტას ატმოსფერო, ასევე განესაზღვრათ მათი შემადგენლობა და წიაღი.
ერთ-ერთი ასეთი ბოლო კვლევა კოლუმბიის უნივერსიტეტის ორმა მკვლევარმა ჩაატარა, რომლებმაც გაარკვიეს, რომ TRAPPIST-1-ის ერთ-ერთ პლანეტას (TRAPPIST-1e) რკინის დიდი ბირთვი აქვს. ეს გახლავთ აღმოჩენა, რომელსაც შესაძლოა, გავლენა ჰქონდეს პლანეტის სიცოხლისუნარიანობაზე.
კვლევის ავტორები გაბრიელ ანლემენ-სუისა და დევიდ კიპინგი არიან.
მათ გამოიყენეს ბოლო დროს ჩატარებული კვლევები TRAPPIST-1-ის პლანეტების მასებისა და რადიუსების განსაზღვრის შესახებ.
გამომდინარე იქიდან, რომ ამ სისტემაში შვიდი პლანეტაა, მართლაც იდეალური ადგილია ეგზოპლანეტათა შესასწავლად.
როგორც პროფესორმა კიპინგმა Universe Today-ს განუცხადა, სამი მიზეზის გამო, ეს გახლავთ ბრწყინვალე ეგზოპლანეტური ლაბორატორია.
მისი თქმით, პირველი მიზეზი ისაა, რომ სისტემაში შვიდი ტრანზიტული პლანეტაა. თანაც, ტრანზიტისას, ანუ ჩვენსა და დედავარსკვლავს შორის პლანეტათა ჩავლისას წარმოქმნილი ჩაბნელებები იმდენად ღრმაა, რომ თითოეული მათგანის ზომის გამოთვლა დიდი სიზუსტით შეგვიძლია.
მეორე — პლანეტები ერთმანეთთან გრავიტაციულად ურთიერთქმედებენ, რაც წარმოშობს სხვადასხვაობებს ტრანზიტების დროებში. ამის წყალობით, კვლავ დიდი სიზუსტით მოხერხდა თითოეული პლანეტის მასის განსაზღვრა.
მესამე — ვარსკვლავი ძალიან პატარაა, გვიანდელი M-ტიპის ჯუჯა და აქვს მზის ზომის მერვედი, რაც იმას ნიშნავს, რომ ტრანზიტები 8^2 = 64-ჯერ უფრო ღრმად ჩანს, ვიდრე მზის ზომის ვარსკვლავთან გამოჩნდებოდა.
თითოეული პლანეტის მინიმალური და მაქსიმალური ბირთვის რადიუსის ფრაქციის (CRF) გასარკვევად, ანლემან-სუისამ და კიპინგმა ამ პლანეტების მასისა და რადიუსების შესახებ ჩატარებული გაზომვების მაჩვენებლები გამოიყენეს.
„თუკი ძალიან დიდი სიზუსტით იცი მასა და რადიუსი, როგორც ეს TRAPPIST-1-ის სისტემის შემთხვევაშია, შეგიძლია ისინი შეადარო თეორიული ინტერიერის სტრუქტურის მოდელების მიერ პროგნოზირებულ მაჩვენებლებს. მაგრამ პრობლემა ის არის, რომ ეს მოდელები ზოგადად მოიცავს ოთხ შესაძლო ფენას — რკინის ბირთვს, სილიკატების მანტიას, წყლის ფენას და მსუბუქ აქროლადთა საბურველს. აქედან გამომდინარე, ოთხი უცნობი და ორი გაზომილი სიდიდე, პრინციპში უპირობო, გადაუჭრელი პრობლემაა“, — განმარტავს კიპინგი.
მათი კვლევა მხედველობაში ასევე იღებს სხვა მეცნიერთა წინა ნაშრომებს, რომლებიც TRAPPIST-1-ის სისტემის ქიმიური შემადგენლობის გარკვევას ცდილობდნენ.
ამ კვლევებში ავტორები დარწმუნებული იყვნენ, რომ პლანეტათა ქიმიური შემადგენლობა დაკავშირებული იყო დედავარსკვლავის შემადგენლობასთან, რისი გარკვევაც შესაძლებელია.
თუმცა, ანლემენ-სუისამ და კიპინგმა გაცილებით „აგნოსტიკური“ მიდგომა გამოიყენეს და პრობლემად უბრალოდ სასაზღვრო გარემო პირობები მიიჩნიეს.
„არსებითად ვამბობთ, რომ მასიდან და რადიუსიდან გამომდინარე, არ არსებობს X-ზე პატარა ბირთვის მქონე მოდელები, რომლებსაც შეუძლიათ ახსნან დადგენილი მასა და რადიუსი“, — აღნიშნავს კიპინგი.
მისი თქმით, ბირთვი შესაძლოა, X-ზე დიდი იყოს, მაგრამ აუცილებლად უნდა იყოს სულ მცირე X, რადგან სხვა შემთხვევაში, მას ვერც ერთი თეორიული მოდელი ვერ ახსნის. შესაბამისად, X დაკავშირებული უნდა იყოს მაჩვენებელთან, რომელსაც შეგვიძლია ვუწოდოთ ბირთვის რადიუსის მინიმალური ფრაქცია. იგივე პრინციპი მოქმედებს მაქსიმალური ლიმიტისთვისაც.
გამომდინარე აქედან, მკვლევრებმა განსაზღვრეს, რომ TRAPPIST-1-ის ექვსი პლანეტის მინიმალური ზომა არსებითად ნული იყო.
ეს კი იმას ნიშნავს, რომ შეიძლება, მათ სულაც არ ჰქონდეთ აუცილებლად რკინის ბირთვი. მაგალითად, მთლიანი პლანეტა შედგებოდეს მხოლოდ სილიკატების მანტიისგან.
მაგრამ მკვლევრებმა დაადგინეს, რომ პლანეტა TRAPPIST-1e-ს შემთხვევაში, მისი ბირთვი უნდა შეადგენდეს პლანეტის რადიუსის მინიმუმ 50 და მაქსიმუმ 70 პროცენტს.
აღსანიშნავია, რომ დედამიწას აქვს რკინისა და ნიკელის მყარი შიდა ბირთვი და გამდნარი რკინა-ნიკელის გარე თხევადი ბირთვი, რომელთა ზომაც პლანეტის რადიუსის 55 პროცენტს შეადგენს.
მკვლევართა დასკვნით, TRAPPIST-1e-ს ბირთვის რადიუსის ფრაქციის ზედა და ქვედა ლიმიტებს შორის უნდა იყოს მკვრივი ბირთვი, დაახლოებით დედამიწის ბირთვის მსგავსი.
ეს აღმოჩენა შესაძლოა, იმას ნიშნავდეს, რომ TRAPPIST-1-ის ყველა პლანეტას შორის, e პლანეტა ყველაზე მეტად ჰგავს დედამიწას და სავარაუდოდ, აქვს დამცავი მაგნიტოსფეროც.
როგორც კიპინგი აღნიშნავს, ამ აღმოჩენას უზარმაზარი მნიშვნელობა აქვს, როცა საქმე სიცოცხლისათვის ვარგის ეგზოპლანეტათა ძებნას ეხება. შედეგად, TRAPPIST-1e შესაძლოა, კანდიდატთა სიის სათავეში მოექცეს.
„TRAPPIST-1e-თი განსაკუთრებით აღფრთოვანებული ვარ. ეს პლანეტა დედამიწაზე პატარაა, მდებარეობს სასიცოცხლო ზონაში და ახლა უკვე ვიცით ისიც, რომ დედამიწის მსგავსი რკინის ბირთვი აქვს“, — აღნიშნავს დევიდ კიპინგი.
მისი თქმით, სხვა კვლევათა შედეგად ასევე ცნობილია ისიც, რომ ეს პლანეტა არ ფლობს მსუბუქ აქროლადთა საბურველს. გარდა ამისა, TRAPPIST-1 გაცილებით მშვიდი ვარსკვლავია, ვიდრე ჩვენი უახლოესი მეზობელი პროქსიმა. როგორც მკვლევარი აღნიშნავს, ის გაცილებით ოპტიმისტურია TRAPPIST-1e-ს ბიოსფეროსადმი, ვიდრე პროქსიმა b-ის შემთხვევაში.
ეს ნამდვილად კარგი ამბავია ბოლო კვლევების ფონზე, რომლებიც მიუთითებენ, რომ დიდი ალბათობით, პროქსიმა b სიცოცხლისთვის ვარგისი არ არის.
მზის სისტემის უახლოესი მეზობელი ეგზოპლანეტა პროქსიმა b ნამდვილად აღარ არის არამიწიერი სიცოცხლის არსებობის კარგი კანდიდატი, რადგან ხილული თვალითაც კი ჩანდა მისი დედავარსკვლავიდან ამოფრქვეული უზარმაზარი ანთებები. შესაბამისად, ამ პლანეტაზე ატმოსფეროსა და თხევადი წყლის არსებობის შანსი თითქმის აღარ არსებობს.
ბოლო წლებში, კიპინგმა და მისმა კოლეგებმა ვარსკვლავ პროქსიმა კენტავრის გარშემო შესაძლო პლანეტების შესწავლაც გადაწყვიტეს.
კანადის კოსმოსური სააგენტოს თანამგზავრ MOST-ის გამოყენებით, 2014 და 2015 წლის მაისში პროქსიმა კენტავრს აკვირდებოდნენ, რათა ტრანზიტულ ეგზოპლანეტათა შესაძლო ნიშნები ეპოვათ.
მიუხედავად იმისა, რომ ამ ვარსკვლავის გარშემო პალანეტა პროქსიმა b ბოლოს მაინც ევროპის სამხრეთულმა ობსერვატორიამ (ESO) იპოვა რადიალური სიჩქარის მეთოდით, ეს კამპანია მაინც მნიშვნელოვანი იყო.
კიპინგი და მისი კოლეგები მომავალში ასევე გეგმავენ თავად პროქსიმა b-ის შესწავლას, რათა გაარკვიონ, აქვს თუ არა მას ატმოსფერო და რა შეიძლება იყოს მისი ბირთვის რადიუსის ფრაქცია.
მაგრამ როგორც ჩანს, ყველაფერს საბოლოოდ გაარკვევს NASA-ს უმძლავრესი კოსმოსური ტელესკოპი ჯეიმს ვები, რომელიც 2020 წელს გაეშვება და ჩაანაცვლებს სახელგანთქმულ ჰაბლს.
მომზადებულია Universe Today-ს მიხედვით
