ახალი კვლევა ადამიანებში ცაციობის განვითარებას კონკრეტული გენების იშვიათ ვარიანტებს უკავშირებს.
იმის დადგენა, თუ როგორ განასხვავებს ეს ვარიაციები ცაციებს დანარჩენებისგან, შეიძლება სხვადასხვა საკითხის გარკვევაში დაგვეხმაროს. მაგალითად, როგორ ხდის გენები ადამიანებს ნეიროგანვითარებითი აშლილობების ან ნეიროდეგენერაციული დაავადებების განვითარებისკენ მიდრეკილს.
ნიდერლანდების მაქს პლანკის ფსიქოლინგვისტიკის ინსტიტუტის მკვლევრებმა 350 000 ადამიანის გენეტიკური მონაცემები შეისწავლეს. მიაგნეს გარკვეულ პოტენციურ მსგავსებებსა და განსხვავებებს თავის ტვინთან დაკავშირებულ აშლილობებსა და კოდირების იმ იშვიათ ფაქტორებს შორის, რომლებიც ცაციობას იწვევს.
შეზღუდული ორიენტაციები, რომლებიც ადამიანის ხელების სარკეში ანარეკლებს წააგავს, ბიოლოგიაში საოცრად გავრცელებულია. ხშირად, მოლეკულებსაც კი ხშირად აქვთ თანმიმდევრული ორიენტაცია, რასაც ქირალურობას უწოდებენ. მაგალითად, ცილების საშენ მასალას ცაცია სტრუქტურა აქვს, ყველა ცოცხალი არსების დნმ-ს სპირალებს კი მარჯვენა მიმართულება.
თუმცა, ყოველთვის აშკარა არ არის, რატომ ანიჭებს ბუნება უპირატესობას კონკრეტულ მიმართულებებს. როგორც ჩანს, მათთვის, ვისთვისაც ორივე ხელი თანაბრად მოსახერხებელია, თანაბარია შანსი, რომ ან ცაცია იყოს, ან მემარჯვენე. თუმცა, ცაცია მხოლოდ ადამიანთა დაახლოებით 10 პროცენტია.
„ეს ზოგადი ტენდენცია ძირითადად ყველგან ერთნაირია და სტაბილურია ადამიანის ისტორიის განმავლობაში“, — წერენ გენეტიკოსი კლაიდ ფრანკსი და მისი კოლეგები პუბლიკაციაში.
ცაციები უფრო მეტად არიან წარმოდგენილი გარკვეული ნეიროგანვითარებითი აშლილობების მქონეებში. მრავალი კვლევის თანახმად, რომელიმე ხელის უპირატესი გამოყენება და ენა ერთმანეთთან ახლო კავშირშია. სულ უფრო მეტი მტკიცებულება ამას ჩვენს გენებს უკავშირებს.
ტყუპებზე დაფუძნებული კვლევის მიხედვით, ცაციობა მემკვიდრეობითია ყოველი ოთხიდან ერთ შემთხვევაში. თავის ტვინის ასიმეტრია, რაც ხელის დომინაციას განაპირობებს, სიცოცხლის ადრეულ ეტაპზე იწყება და ბავშვის მიერ რომელიმე ხელის უპირატესობა შეიძლება ჯერ კიდევ მუცლადყოფნისას ჩამოყალიბდეს.
მკვლევრები თანდათან იწყებენ ცაციობასთან დაკავშირებული გენების გამოვლენას.
2019 წელს, 400 000 ინდივიდის მონაცემებზე ჩატარებულმა კვლევამ ცაციობასთან დაკავშირებული პირველი ოთხი გენეტიკური რეგიონი გამოავლინა. 2020 წელს, 1,7 მილიონი ადამიანის გენომის შესწავლით გამოავლინეს გენის 41 ვარიანტი, რომლებიც ცაციობაზე ახდენენ გავლენას.
„ჩართულ გენებს შორის არის რამდენიმე ისეთი, რომელშიც დაშიფრულია ტუბულინი (მიკრომილაკური კომპონენტები) ან მიკრომილაკებთან დაკავშირებული ცილები. ჩვენ შევისწავლეთ, ახდენს თუ არა ცაციობაზე გავლენას კოდირების იშვიათი ვარიანტები“, — წერენ მკვლევრები.
მკვლევრებმა 350 000-ზე მეტი ინდივიდის მონაცემები შეისწავლეს ბრიტანეთის ბიობანკიდან, რათა განესაზღვრათ გენების იშვიათ ვარიანტთა გავლენა ცაციობაზე. მონაცემები მოიცავდა 38 043 ცაცია და 313 271 მემარჯვენე ადამიანს.
ისინი ცაციობასთან დაკავშირებულ კონკრეტულ გენებს ეძებდნენ და გამოთვალეს, რამდენად შეიძლება გავლენა იქონიოს ამ იშვიათმა გენურმა ცვლილებებმა მასზე. დაადგინეს, რომ მოსახლეობის დონეზე, კოდირების ამ იშვიათი ვარიანტების მქონე ცაციების მემკვიდრეობითობა დაახლოებით ერთი პროცენტი იყო.
ფრანკსმა და მისმა ჯგუფმა აღმოაჩინა, რომ ცაცია ადამიანებს 2,7-ჯერ მეტი შანსი აქვთ, რომ კოდირების ვარიანტები ჰქონდეთ გენში, სახელად TUBB4B, რომელიც მიკრომილაკების მწარმოებელ ტუბულინებს შიფრავს. მიკრომილაკები წარმოქმნიან ციტოჩონჩხის ნაწილს, რომელიც უჯრედს ფორმას აძლევს და ასევე მნიშვნელოვანია ნეირონების განვითარების, მიგრაციისა და პლასტიკურობისთვის.
„უცნობია, როგორ მოქმედებს მიკრომილაკები ადამიანში რომელიმე ხელის უპირატესობის ცვალებადობაზე, მაგრამ არსებობს ვარაუდი, რომ მათ შეიძლება წვლილი შეაქვთ უჯრედების ქირალურობაში ტვინის განვითარების ადრეულ ეტაპზე და ამით ორგანოთა არსებით ფორმაციაში“, — წერენ ავტორები.
ვერ მიაგნეს რაიმე კავშირს ცაციობასა და იმ ცხრა გენს შორის, რომლებიც ფართომასშტაბიანი კვლევების მიხედვით, ნეიროდეგენერაციულ დაავადებებშია ჩართული.
თუმცა, დაადგინეს, რომ ადამიანებს, რომლებსაც წინა კვლევების მიხედვით აუტიზმთან, DSCAM-თან და FOXP1-თან დაკავშირებულ ორ გენში აღენიშნებათ ვარიაციები, ცაციობის გაცილებით მაღალი შანსი აქვთ.
ცაციათა უმეტესობას აუტიზმი არ აქვს, მაგრამ ავტორთა განცხადებით, ცაციობის მაღალი მაჩვენებელი შეიძლება იშვიათი გენეტიკური ცვლილებებით იყოს გამოწვეული. როცა DSCAM ან FOXP1 მუტაციებს წვლილი შეაქვს აუტიზმში, შესაძლებელია, რომ მიზეზი ნაწილობრივ იყოს თავის ტვინის მარცხენა-მარჯვენა ღერძის განვითარებაში მომხდარი ცვლილებები.
„ეს კვლევა ცხადყოფს იშვიათი, ცილების მცვლელი ვარიანტების როლს ცაციობაში, რაც კიდევ ერთი მტკიცებულებაა მიკრომილაკებისა და აშლილობების შესაბამისი გენების ჩართულობისა“, — წერენ ავტორები.
ფანკსი და მისი კოლეგები აცხადებენ, რომ ამ საკითხს უფრო მეტ ნათელს მოჰფენს კიდევ უფრო დიდი კვლევები.
კვლევა Nature Communications-ში გამოქვეყნდა.
მომზადებულია ScienceAlert-ის მიხედვით.
