ასტრონომებმა აღმოაჩინეს ჩვენგან დაახლოებით 87 სინათლის წლის მანძილზე მდებარე პლანეტა, რომელიც თითქმის დედამიწის ზომის არის და თავის ვარსკვლავის გარშემო ისეთი მანძილიდან მოძრაობს, რომ მისი ზედაპირი არც ძალიან ცხელი უნდა იყოს და არც გაყინული.
თითქოს იდეალური შემთხვევაა, რომ ის დედამიწა 2.0-ად ჩავთვალოთ, მაგრამ ნუ ვიჩქარებთ. წრიულ ორბიტაზე მოძრავ ამ ეგზოპლანეტას, სახელად LP 791-18d, მეზობელი პლანეტა იმდენად ექაჩება, რომ მის წიაღში საშინლად ცხელი ქაოსია და ზედაპირზე მძვინვარე ვულკანების სახით იფრქვევა.
მიუხედავად იმისა, რომ ასე არასტუმართმოყვარე პლანეტაა, მისი აღმოჩენით ასტრონომებმა შეიძლება უკეთ შეისწავლონ, როგორ ჩნდება დედამიწის მსგავს პლანეტებზე სიცოცხლისთვის ხელსაყრელი გარემო პირობები.
„LP 791-18d მოქცევით (გრავიტაციულად) არის ჩაკეტილი, რაც იმას ნიშნავს, რომ მისი ერთი მხარე მუდმივად ვარსკვლავისკენ არის მოქცეული, მეორე კი პირიქით. დღის მხარე სავარაუდოდ ძლიერ ცხელი უნდა იყოს, რომ მის ზედაპირზე თხევადი წყალი არსებობდეს. თუმცა, ვეჭვობთ, რომ ვულკანური აქტივობა მთელ პლანეტაზე მიმდინარეობს და ამის გამო, პლანეტას შეიძლება ატმოსფერო ჰქონდეს, რის გამოც, ღამის მხარეს შეიძლება წყლის კონდენსირება ხდება“, — ამბობს მონრეალის უნივერსიტეტის ასტრონომი ბიორნ ბენეკე.
ვარსკვლავი LP 791-18 პატარა, ცივი წითელი ჯუჯაა, რომელსაც მზის მასის მხოლოდ 14 პროცენტი აქვს და რადიუსის 17 პროცენტი. 2019 წელს მეცნიერებმა მის გარშემო ორი ეგზოპლანეტა აღმოაჩინეს: სუპერდედამიწის ტიპის პლანეტა, სახელად LP 791-18b, რომელსაც 1,46 დედამიწის მასა აქვს და ერთ ორბიტას 0,94 დღეში ასრულებს; და მეორე, მინინეპტუნის ტიპის პლანეტა LP 791-18c, რომლის მასაც დედამიწისას დაახლოებით ექვსჯერ აჭარბებს და ვარსკვლავის გარშემო ერთ შემოვლას 4,99 დღეს ანდომებს.
გამომდინარე იქიდან, რომ ეს ვარსკვლავი ერთ-ერთი ყველაზე ცივია მათ შორის, რომელთა გარშემოც პლანეტებია აღმოჩენილი, მონრეალის უნივერსიტეტის მკვლევრები ინფრაწითელი სპიტცერის კოსმოსური ტელესკოპით მას 127 საათის განმავლობაში, თითქმის უწყვეტად აკვირდებოდნენ. ვარსკვლავის სინათლეში მათ ოდნავი ჩაბნელებები (ტრანზიტი) შენიშნეს, რომლებსაც არც პლანეტა LP 791-18b-ის მოძრაობა იწვევდა და არც Lp 791-18c-ისა.
ეს კი მიუთითებდა მესამე, იქამდე უცნობი პლანეტის არსებობაზე. მას შემდეგ, რაც დაკვირვებები მიწისპირა ტელესკოპებით გააგრძელეს, მკვლევრებმა იქ ეგზოპლანეტა LP 791-18d-ის არსებობა დაადასტურეს, რომლის რადიუსიც დედამიწისას 1,03-ჯერ აღემატება, მასა კი 0,9 დედამიწისას უდრის და ერთ ვარსკვლავის გარშემო ორბიტას 2,753 დღეში ასრულებს.
შესაბამისად, ის თავის ვარსკვლავთან გაცილებით ახლოს არის, ვიდრე დედამიწა მზესთან, მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ვარსკვლავი LP 791-18 მზეზე გაცილებით ცივია. გამომდინარე აქედან, ახლად აღმოჩენილი პლანეტა მაინც ვარსკვლავის სასიცოცხლო ზონაში ექცევა — რეგიონში, რომელიც ვარსკვლავისგან ისეთ მანძილზეა, რომ იქ მოძრავი პლანეტის ზედაპირზე შესაძლებელი უნდა იყოს თხევადი წყლის არსებობა; არც ისეთი ცხელი იქნება, რომ წყალი სულ აორთქლდეს და არც ისეთი ცივი, რომ გაიყინოს.
თუმცა, სიახლოვე სხვა პრობლემას წარმოშობს. ეგზოპლანეტის ბრუნვა მისივე ორბიტის პერიოდშია „ჩაკეტილი“; ვარსკვლავისკენ პლანეტის მუდმივად ერთი მხარეა მოქცეული, ზუსტად ისე, როგორც მთვარის ერთი მხარე დედამიწისკენ. LP 791-18d-ის შემთხვევაში, ასეთი მოქცევითი ჩაკეტვა ნიშნავს იმას, რომ მის ერთ მხარეს მუდმივად მწველი დღეა, მეორეზე კი მუდმივი ღამე.
ჯგუფმა ჯამში 72 ტრანზიტი ჩაიწერა — 43 მათგანი LP 791-18d-ს ეკუთვნოდა, 29 კი მინინეპტუნ LP 791-18c-ს. ამის წყალობით, მათ გაზომეს ე. წ. ტრანზიტის დროის ვარიაციები, რაც მაშინ ხდება, როდესაც ეგზოპლანეტებს შორის მიმდინარე გრავიტაციული ურთიერთქმედება ტრანზიტების დროში მცირე ცვალებადობებს იწვევს.
ამის გამო, მკვლევრებმა მინინეპტუნის მასის დიდი სიზუსტით გამოთვლა შეძლეს და დადგინდა, რომ ეს მაჩვენებელი 7,1 დედამიწის მასა იყო. ასევე გაირკვა ისიც, რომ ორბიტაზე მოძრაობისას, ორი ეგზოპლანეტა ერთმანეთთან იმდენად ახლოს ჩაივლიან, რომ მინინეპტუნი პატარა პლანეტას აშკარად ელიფსურ ორბიტაზე ისვრის. შედეგად, LP 791-18d ვარსკვლავს ხან ძლიერ უახლოვდება, ხანაც შორდება, ცვალებადი გრავიტაცია კი პლანეტას ჭიმავს და კუმშავს, რაც მის წიაღს აცხელებს.
ეს წიაღისეული სიცხე შეიძლება ვულკანურ აქტივობაში გამოიხატოს — რისი ნიშანიც სქელი ატმოსფეროა. ჯეიმს ვების კოსმოსური ტელესკოპით მისმა გაზომვამ შეიძლება ბევრი რამ გვითხრას იმის შესახებ, რატომ აქვთ ვენერას და დედამიწის მსგავს, ვულკანურად აქტიურ პლანეტებს სხვადასხვა ევოლუციური გზა — როგორ იქცნენ ისეთებად, როგორებიც დღეს არიან.
„დიდი კითხვა ასტრობიოლოგიაში, დარგში, რომელიც ფართოდ სწავლობს დედამიწასა და მის მიღმა სიცოცხლის წარმოშობას, არის ის, აუცილებელია თუ არა სიცოცხლისთვის ტექტონიკური ან ვულკანური აქტივობა“, — ამბობს კალიფორნიის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის ასტროფიზიკოსი ჯესი კრისტიანსენი.
როგორც იგი აცხადებს, გარდა იმისა, რომ ეს პროცესები პოტენციურად უნდა წარმოქმნიდეს ატმოსფეროს, შეიძლება მაღლა ამოჰქონდეს ისეთი ნივთიერებებიც, რომლებიც სხვა მხრივ დაბლა მიდის და ქერქში იჭედება, მათ შორის ისეთებიც, რომლებიც სიცოცხლისთვის მნიშვნელოვნად მიიჩნევა, მაგალითად, ნახშირბადი.
აღმოჩენა აჩვენებს, რამდენად კომპლექსური რამ შეიძლება იყოს სიცოცხლისთვის ხელსაყრელობა და ასევე, რამდენად მნიშვნელოვანია თითოეული პლანეტური სისტემის შესწავლა. საკმარისი არ არის ვარსკვლავის სასიცოცხლო ზონაში დედამიწის ზომის პლანეტის პოვნა. მხედველობაში უნდა მივიღოთ სისტემის სხვა პლანეტების გავლენაც.
„ეს აღმოჩენა მხოლოდ პირველი ნაბიჯია. თუ მის კვლევას ჯეიმს ვებით გავაგრძელებთ, დაკვირვებათა დახვეწას შევძლებთ და უფრო ბევრს ვისწავლით ვულკანური წარმოშობის ატმოსფეროს მქონე პლანეტების შესახებ. სამომავლო აღმოჩენები დაგვეხმარება იმის გარკვევაში, როგორ შეიძლება გაჩნდეს სხვა პლანეტებზე სიცოცხლის ინგრედიენტები“, — ამბობს ჰარვარდ-სმიტსონის ასტროფიზიკის ცენტრის ასტრონომი კარენ კოლინსი.
კვლევა ჟურნალ Nature-ში გამოქვეყნდა.
მომზადებულია news.ucr.edu-სა და ScienceAlert-ის მიხედვით.
