* * *

აღმოსავლურ კალიგრაფიაში არსებობს „სამი ყალმის თეორია“. სამეულმა სამი ყალმის პრაქსისი შემოგვთავაზა. ქართული ხელოვნების სინამდვილეში დღემდე უპრეცენდენტო პრაქსისი… სამეულის სამივე წევრი თეატრალურობის საზიარო ეკვივალენტს ეძებს; თეატრალურობის საზიარო „ერთეულს“… ეძებს სცენოგრაფიაში; ეძებს თეატრალურ პლაკატში; ეძებს პიესათა ილუსტრაციებში… „რომეო და ჯულიეტა“ და „ჰენრიხ IV“; „მეთორმეტე ღამე“ და „ლუკრეცია“; „ჰენრიხ V“ და „კორიოლანოსი“… შექსპირის პიესებიც, სამეულის გრაფიკული ტრანსკრიპციით, თავისებურ „სპექტაკლებადაა“ წარმოდგენილი. სივრცული კონტექსტიც, ხდომილობის ფარული დინამიკაც, ფიცარნაგებიცა და დეკორატიული „მოფარდაგებაც“ თეატრალურ დისკურსზე მეტყველებს. „ჰენრიხ VIII“-ში მოქმედების დასურათება ფიზიოგნომიკური პორტრეტებითაა ჩანაცვლებული. ესეც ერთგვარი სპექტაკლებია… პორტრეტირებული სპექტაკლები; ანდა („როგორც გენებოთ“) თეატრალიზებული პორტრეტები. ყოველი პერსონაჟი თავის წილ სპექტაკლს თამაშობს. თავის წილ თეატრს წარმოგვიდგენს; უნივერსალურ თეატრს… გრაფემული კომპოზიციებიც გემოვნებით ეწერებიან პორტრეტირებულ გარემოში. აი, შექსპირის სონეტებში კი პოეტურ ხატებს ტროპოლოგიური ველი – მეტაფორული და მეტონიმური იკონემები ქმნიან. „თეატრალურობის“ კოდი აქ ოპოზიციათა ისეთივე ტოპოლოგიას ემორჩილება, როგორც „ლიტერატურა/ლიტერატურულობა“.
ანტონენ არტოსაც „უკვირდა“ – როგორ მოხდა, რომ თეატრში, ყოველ შემთხვევაში, ისეთ თეატრში, ევროპა რომ იცნობს, ყოველივე, რაც გვევლინება სპეციფიკურად თეატრალურად, ანდა („როგორც გენებოთ“), ყველაფერი, რასაც არ შეიცავს დიალოგი (და თავად დიალოგიც, სცენაზე მისი შესაძლო გახმოვანების ანდა ამ გახმოვანების მოთხოვნით), უკანა პლანზე აღმოჩნდებოდა?! თანამედროვე თეატრი რახანია ამ „დახურულ“ თეატრალურობას ეძებს… და ასეთი „დახურული თეატრალურობის“ ძიებაა სამეულის ილუსტრაციებიც; დრამატურგიის ილუსტრაციები… თეატრალურობა აქ წარმოგვიდგება, როგორც ერთგვარი იკონიკური თეატრი; მინუს ტექსტი; ანუ ნიშნებისა და შთაბეჭდილებების მოზღვავება საკუთრივ სცენაზე, შინაარსის მოკლე წერილობითი შინაარსით რომ ითხზვება… აი, ესაა გრძნობად მედიათა – ჟესტთა, ტონთა, დისტანციათა, სუბსტანციის, სინათლის ტოტალური აღქმა! საყოველთაო და ერთდროული რეცეფცია იმ მეოხებისა, ტექსტს „გარეგანი ენის ხვავრიელობით“ (რ. ბარტი) რომ აღავსებენ. სამეულთან „დრამატურგიის ილუსტრაციები „ილუსტრაციათა დრამატურგიასთანაა“ წილნაყარი. მხატვრები სასურათე სიბრტყეზე ეძიებენ შექსპირული თეატრალურობის სახასიათო ტოპოსებს; ადგილებს, სადაც ყველაზე მკვეთრად იჩენს თავს თეატრალურობა და მისი რეპრეზენტაციული ბუნება. ტექსტში აღწერილი შინაარსის ანუ გარეგანი სივრცის თუ პერსონაჟთა ვიზუალიზაციის დონეზე კი არ ეძიებენ, არამედ ცდილობენ, თვით გამომსახველობის, ექსპრესიულობის ფორმაში ანდა სტილისტურ მანერაში მოიხელთონ თეატრალურობა, როგორც ასეთი; თანაც ისე, რომ არც ეს „გარეგნული“ სამყარო დაკარგონ და არც საკუთრივ იმის იკონიზირება გაუშვან ხელიდან, ტექსტში (resp. სცენაზე) რომ ხდება; იმის „ჩვენებაც“ (თუნდაც „ეპიკური“ გაუცხოების გზით) მოახერხონ, თეატრალურობის – თეატრალურ-პერფორმატიული „გამოთქმის“, სიტყვის მოძრაობის, „გამოთქმის“ სუბიექტის (პერსონაჟი/აქტიორის) ვიზუალიზირებული გაორების, როგორც საკუთრივ თეატრალური გამოთქმის პროცესად რომ წარმოგვიდგება; წარმოგვიდგება დრამატულ მდგომარეობათა და დრამატულ ხატთა გრძნობად-ემოციური სამყაროს პრაქტიკად, ილუსტრატორულ პრაქსისშიც, დრამატული ხდომილების იდუმალ ზამბარებად რომ იკუმშებიან და იჭიმებიან… სამეულისეული პორტრეტული თუ ჟანრული კომპოზიციური მოდიფიკაციები შექსპირულ ლატენტურ გენო თუ ფენო ტექსტთა დე-მონსტრაციებია, თავად ამ დრამათა ამონაწვერის, მის „კალამს“ ქვემოთ ჩამალული პლასტიკური თუ „ბიჰევიორისტული“ მნიშვნელობების რეპრეზენტაციები… ლიტერატურული თეატრის ანალოგიისამებრ, სამეულთანაც შეიძლება დავლანდოთ იკონიკური თეატრის ის ნიშნები, იმავე შექსპირის პარადიგმას რომ წარმოგვიჩენს. თუნდაც, ამ თეატრის მეტონიმურ ტრანსლაციას… თეატრი მაინც სამყაროს მეტაფორად რჩება; მეტაფორადაც და მეტაფორმადაც… ანაგონიურ მოქმედებათა ადგილია ანდა ჰისტრიონის მიერ ყოველდღიურობის გათამაშება… სამეულისეულ გრაფიკულ „შექსპირიანაში“ ორივე კოდი მნიშვნელობს. ბრძოლისმიერ-აგონიურიცა და ბალაგანურხუმარსახილველიც…

 

 

 

* * *

„მასხარად ყოფნა შენს ჭაღარას სულაც არ შვენის“ – ამას ჰენრიხ V ეუბნება ფალსტაფს „ჰენრიხ მეოთხეში“… მგონი, არც უწინ აკლდათ, მაგრამ სიჭარმაგეში სათნოებაც მეტი შემოიმატა სამეულმა – პირველმაც, მეორემაც, მესამემაც…
„მესამე“ – იური ჩიკვაიძე ნაადრევად გამოაკლდათ. ეს „გათითოკაცებულთა“ შემოქმედებასაც ეტყობოდა… სევდაც ეტყობოდა; განცდა იმისა, როგორც რომეო იტყოდა, „როგორი ზლაზვნით გადის დრო ნაღვლიანი“… სამეულის თეატრი კი… გაგრძელდა… „ერთი მხატვრის თეატრის“ სახით გაგრძელდა… ქოჩაკიძისა და სლოვინსკის სახელოსნოები – ორი „ბუდე მეცხრე სართულზე“ ახალი ოპუსებით ივსებოდა… არასოდეს მიკითხავს, მაინც რომელი მათგანი აწერსდა სახელდობრ ხელს – „სამეული“… იქნებ, სამივე მათგანი?! დათქმული მაქვს, არ მინდა ვიცოდე! კარგი იყო, იმთავით მცოდნოდა… ოღონდ, მაშინ ეს ტექსტიც სხვანაირად დაიწერებოდა…

 

 

 

ეპილოგის მაგიერ

 

პლატონი თავისი „კანონების“ ერთ-ერთ პასაჟში გვიყვება, როგორ მოსპეს დიონისური აღტყინებით შეპყრობილმა მგოსნებმა ერთ დროს დემოსის მიერ პატივნაცემი მუსიკალური კანონი. ასე ჩამოყალიბდა განსხვავებულ სტილთა კაკაფონია; მუსიკალური არისტოკრატიის ნაცვლად მივიღეთ უბადრუკი თეატროკრატია. აი, ნიცშე კი პლატონისეულ ტერმინს – „თეატროკრატია“ ვაგნერის პრეცენდენტის ერთ-ერთ პასაჟში გამოიყენებს და აქცენტს დასვამს თეატრის, როგორც ადგილის იდეაზე და არა თეატრზე, როგორც მაყურებელთა „ყრილობაზე“. ამიტომაცაა ნიცშესეული „თეატროკრატია“ თავად თეატრის არტისტული პირველადობის ფანტასტიკური იდეა; ტოტალიტარული თეატრი ასეთ თეატროკრატიას მიელტვის! დღეს ეს თეატრი უკვე თამაშგარე მდგომარეობაშია. ფინალი ყველასათვის ცნობილია. ჩვენს თეატრსაც საბოლოოდ დაუშრა ცრემლი… და თეატრმაც, რახანია, ქუჩაში გადაინაცვლა.. მოკლედ, „თეატრალურ თბილისს“ დრამატული ცრემლების აღარა სჯერა. არც დრამატულის, არც ტრაგიკულისა და არც – ტრაგიკომიკურის…

 

P.S. ჩემს ბავშვობაში სარეკლამო ბუკლეტი გამოდიოდა. „თეატრალური თბილისი“ ერქვა. ქოსიკოს ფოტო „ჭინჭრაქადან“ პირველად იქ ვნახე…

P.P.S. ზემელზე, სლოვინსკების მამა-პაპეული სახლის ეზოში, ამჟამინდელი „კინოს სახლის“ უკან, ალუბლის ბაღი ყოფილა. წითლების შემოსვლის მერე აუჩეხავთ… „ალუბლის ბაღი“ ჩეხოვის ნარატივია… ამ სიცივეში ალუბლის ბაღი რაღამ გამახსენა?!

 

 

 

1 2 3 4 5 6 7 8 9