Gaus: თქვენს ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ნაშრომში „Vita activa” ანუ “აქტიური ცხოვრების შესახებ”, თქვენ მიდიხართ იმ დასკვნამდე, ფრაუ არენდტ, რომ თანამედროვე ეპოქამ დაამხო საღი აზრი, ანუ პოლიტიკურის პრიორიტეტულობა. თქვენ თანამედროვე საზოგადოებრივ ფენომენებად ასახელებთ მასის ადამიანის მოწყვეტას მშობლიური ფესვებიდან  და მის მიტოვებულობას, აგრეთვე ადამიანის იმ სახეობის ტრიუმფს, რომელიც კმაყოფილებას მარტო მუშაობისა და მოხმარების პროცესში ჰპოვებს. ამასთან დაკავშირებით, ორი კითხვა მექნება. უპირველეს ყოვლისა: ამ ხარისხის ფილოსოფიური ცოდნა რამდენადაა დამოკიდებული იმ პიროვნულ გამოცდილებებზე, რომლებიც აზროვნების პროცესს რეალურად ბიძგს აძლევს?

Arendt: მე არ მგონია, რომ არსებობდეს ისეთი სააზროვნო პროცესი, რომელიც შესაძლებელი იყოს პირადი გამოცდილების გარეშე. ყველანაირი ფიქრი არის დაფიქრება, რაღაც საგანზე დაფიქრება. არ არის ასე? მე ვცხოვრობ თანამედროვე სამყაროში და, რა თქმა უნდა, თანამედროვე სამყაროში მაქვს ჩემი გამოცდილებები.  ეს ბევრ სხვასაც უთქვამს. შეხედეთ, მარტო მუშაობის და მოხმარების ამბავი იმიტომაცაა ასეთი მნიშვნელოვანი,  რომ მასში კვლავ იკვეთება ეს უსამყაროობა. ადამიანს უკვე საერთოდ აღარ აინტერესებს, თუ როგორ გამოიყურება სამყარო.

Gaus: „სამყარო“ ყოველთვის გაიგება როგორც სივრცე, სადაც პოლიტიკა წარმოიშვება.

Arendt: და ახლა ეს სივრცე უფრო ფართოდ აღიქმება, ვიდრე ის სივრცე, სადაც  საგნები საჯაროვდება, ვიდრე ის სივრცე, სადაც ცხოვრობ და რომელიც შესაბამისად უნდა გამოიყურებოდეს და რომელშიც, რა თქმა უნდა, ხელოვნებაც უნდა მოჩანდეს. ხომ გახსოვთ, კენედიმ რომ საჯარო სივრცის მნიშვნელოვნად გაფართოება მოინდომა და თეთრ სახლში  პოეტები და სხვა უსაქმურები მიიპატიჟა. ე.ი. ეს ყველაფერიც შესაძლებელია, რომ ამ სივრცეს ეკუთვნოდეს. მუშაობისა და მოხმარებისას კი ადამიანი  მთლიანად თავის თავს უბრუნდება.

Gaus: ბიოლოგიურ არსებობას.

Arendt: ბიოლოგიურს და თავის თავს. აქ უკვე სახეზეა კავშირი მიტოვებულობასთან. მუშაობის პროცესში ჩნდება ხოლმე თავისებური მიტოვებულობა. ახლა ამაზე ვერ შევჩერდები, ეს შორს წაგვიყვანს. და ეს მიტოვებულობა არის თავის თავის ანაბარად ყოფნა, რომლის დროსაც მომხმარებლობა ჩაანაცვლებს ყველა სხვა რელევანტურ საქმიანობას.

Gaus: მეორე კითხვა ამასთან დაკავშირებით: “Vita activa”-ში მიდიხართ იმ დასკვნამდე, რომ „საკუთრივ სამყაროზე ორიენტირებული გამოცდილებები“ – ამაში იგულისხმება უმაღლესი ხარისხის პოლიტიკური შეხედულებები და გამოცდილებები – „სულ უფრო და უფრო სცდება საშუალოარითმეტიკული ადამიანური არსებობის გამოცდილებათა ჰორიზონტს“. თქვენ ამბობთ, რომ დღეს „მოქმედების უნარი მხოლოდ რამდენიმეთი შემოიფარგლება“. ეს პრაქტიკულ პოლიტიკაში როგორ გამოიხატება, ფრაუ არენდტ? რამდენად იქცევა ფიქციად ამ გარემოებებში მმართველობის ის ფორმა, რომელიც სახელმწიფოს ყველა მოქალაქის თანაბარ პასუხისმგებლობას მინიმუმ თეორიულად მაინც უნდა ემყარებოდეს?

Arendt: დიახ, მართლაც მინდა ეს ცოტათი შემოვზღუდო. ნახეთ, ჯერ ერთი,  ეს სათანადო ორიენტირების უნარის არქონა მარტო მასას როდი ეხება. იგი ასევე შეეხება ყველა სხვა ფენასაც. მე ვიტყოდი, რომ თვით  სახელმწიფო მოღვაწესაც. სახელმწიფო მოღვაწეს ხომ გარს ექსპერტთა ჯარი ახვევია. ისე, ეს კითხვა უნდა დასმულიყო სახელმწიფო მოღვაწესა და  ექსპერტებს შორის. საბოლოო გადაწყვეტილება ხომ მაინც სახელმწიფო მოღვაწემ უნდა მიიღოს. მართებულ გადაწყვეტილებას იგი ძნელად თუ მიიღებს. მას ხომ არ შეუძლია  ყველაფერი იცოდეს. მან ეს უნდა გაიგოს ექსპერტებისგან და კერძოდ იმ ექსპერტებისგან, რომლებიც ერთმანეთს პრინციპულად ეწინააღმდეგებიან. არაა ასე? ყოველი გონიერი პოლიტიკოსი ითხოვს ურთიერთსაპირისპირო ექსპერტიზებს, რათა საქმე ყველა მხრიდან შეაფასოს. ასე არაა? მათ შორის  ტყუილ-მართალი მან უნდა განსაჯოს. ეს განსჯა კი უაღრესად მისტიკური პროცესია. მასში საცნაურდება საღი აზრი. ხოლო რაც შეეხება, ვთქვათ, ადამიანთა მასას, ამაზე ვიტყვი შემდეგს: სადაც კი ადამიანები ერთად იქნებიან, – მასშტაბს არა აქვს  მნიშვნელობა -, იქ იქმნება საზოგადოებრივი ინტერესები …

Gaus:  კვლავინდებურად.

Arendt: და იქმნება საზოგადოება. ეს ძალიან კარგად ჩანს ამერიკაში, სადაც სულ იქმნება ასეთი სპონტანური გაერთიანებები, რომლებიც მერე იშლება ხოლმე. ესაა ასოციაციები, რომლებზეც ჯერ კიდევ ტოკვილი საუბრობდა. როცა საზოგადოებრივი ინტერესი ეხება ადამიანთა განსაზღვრულ ჯგუფს, სამეზობლოს, ან მხოლოდ ერთ სახლს, ან ერთ ქალაქს, ან სხვაგან განლაგებულ ჯგუფს, – მაშინ ეს ხალხი ერთდება და მშვენივრად ახერხებენ  ამ საქმეში საზოგადოებრივი ინტერესების შესაბამისად მოქმედებას. ისინი ხომ ამ საქმეებს მთლიანად აკონტროლებენ. მაშასადამე, რასაც თქვენ თქვენი შეკითხვით გულისხმობდით, ის ეხება მხოლოდ ყველაზე მაღალ დონეზე ყველაზე დიდი გადაწყვეტილებების მიღებას. იქ კი, დამიჯერეთ, სახელმწიფო მოღვაწე ბევრად არ განსხვავდება  ქუჩაში ჩვეულებრივი ადამიანისგან.

Gaus: ფრაუ არენდტ, თქვენ განსაკუთრებული ურთიერთობა გქონდათ თქვენს ყოფილ მასწავლებელთან კარლ იასპერსთან, თქვენ გქონდათ მუდმივი დიალოგი. რაში გამოიხატება თქვენთვის ის უძლიერესი ზეგავლენა, რაც პროფესორმა იასპერსმა თქვენზე მოახდინა?

Arendt: ხომ იცით, სადაც იასპერსი მიდის და ლაპარაკობს, იქ ნათდება. მას აქვს  ლაპარაკის ისეთი გულღიაობა, გულდაჯერებულობა, მზადყოფნა, რაც სხვასთან არ შემხვედრია. ამან ჩემზე დიდი შთაბეჭდილება ჯერ კიდევ მაშინ მოახდინა, როცა ჯერ მთლად ყმაწვილი ვიყავი. ამას გარდა, მასში ცნება თავისუფლება შეწყვილებულია გონებასთან, რაც სრულიად უცხო იყო ჩემთვის, როცა პირველად ჰაიდელბერგში ჩამოვედი. ამის შესახებ ჯერ არაფერი ვიცოდი, იმის მიუხედავად, რომ კანტი უკვე წაკითხული მქონდა. ეს გონება ვიხილე, როგორც იტყვიან, პრაქტიკაში. მე უმამოდ ვარ გაზრდილი – და თუ შეიძლება ითქვას – თავი სწორედ მას გავაზრდევინე.  ღმერთმა დამიფაროს იმისგან, რომ ჩემზე პასუხისმგებლობა მას ავკიდო, მაგრამ თუკი ვინმეს ჩემი გონზე მოყვანა გამოუვიდა, მხოლოდ მას. და ეს დიალოგიც, რა თქმა უნდა, დღეს სულ სხვანაირად მიდის. სინამდვილეში, ეს არის ჩემი ყველაზე ძლიერი შთაბეჭდილება ომის შემდეგ. ასეთი საუბრის შესაძლებლობა რომ არსებობს! ადამიანს რომ ასეთი ლაპარაკი  შეუძლია!

Gaus: ნება მომეცით, ბოლო შეკითხვა დაგისვათ. იასპერსისადმი მიძღვნილ საზეიმო სიტყვაში თქვენ თქვით: „ჰუმანურობა არასდროს მოიპოვება მარტოობაში და არც იმით, რომ ვიღაც თავის ნაშრომს საზოგადოებას გადასცემს. ამას მხოლოდ ის მიაღწევს, ვინც საჯაროობის რისკში თავისი სიცოცხლის და პიროვნების ფასად ჩაებმება.“ ეს „საჯაროობის რისკი“, – იასპერსის ციტატა – ჰანა არენდტისათვის რაში გამოიხატება?

Arendt: საჯაროობის რისკი – მე მგონია, რომ ეს ნათლად მესმის. შენ, როგორც პიროვნება, შენ გამოფენ შენს თავს, შენს პიროვნებას საზოგადოების წინაშე. მართალია, ვფიქრობ, საზოგადოების წინაშე გამოჩენისას და საჯაროდ რამის კეთებისას შენს თავზე ძალიან არ უნდა ჩაიციკლო, მაგრამ ისიც კარგად ვიცი, რომ საჯარო ქმედებაში პიროვნება ისე მჟღავნდება, როგორც არც ერთ სხვა საქმიანობაში. თანაც ლაპარაკიც ხომ ქმედების ერთ-ერთი ფორმაა. ეს არის პირველი რისკი. მეორე რისკია: ჩვენ ვიწყებთ რაღაცას;  ურთიერთობათა ქსელში ვაბამთ ჩვენს ძაფებს. აქედან რა გამოვა, ჩვენ არასოდეს ვიცით, თუმცა სულ მზად ვართ ამის წარმოსათქმელად: მამაო, მიუტევე ამათ, რამეთუ არა იციან, რასა იქმან! ეს ეხება ყველა ქმედებას. მარტივად და კონკრეტულად! რამეთუ მათ არც შეუძლიათ იცოდნენ. ეს არის რისკი. და ვიტყოდი, რომ გარისკვა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, როცა არსებობს ადამიანებისადმი ნდობა. ეს გულისხმობს ძნელად მოსახელთებელ, მაგრამ საფუძვლიან ნდობას ყველას და თითოეულის ადამიანობისადმი. სხვაგვარად შეუძლებელია.

გერმანულიდან თარგმნა

შორენა შამანაძემ