Gaus: ფრაუ ჰანა არენდტ, თქვენ ხართ პირველი ქალი, რომელსაც ამ სერიაში წარვადგენთ. პირველი ქალი, თანაც, ამ ქვეყანაში გაბატონებული აზრის მიხედვით, უაღრესად მამაკაცური  პროფესიის წარმომადგენელი: თქვენ ხართ ფილოსოფოსი. ამ მცირე შენიშვნის შემდეგ პირდაპირ გადავალ პირველ  შეკითხვაზე: მიუხედავად აღიარებისა და პატივისა, რასაც თქვენს მიმართ გამოთქვამენ, აღიქვამთ თუ არა თქვენს როლს ფილოსოფოსთა წრეში, როგორც რაიმე განსაკუთრებულს? ხომ არ შევეხეთ ამით ემანსიპაციის პრობლემას, რაც თქვენთვის არასდროს არსებულა?

Arendt: დიახ, ვშიშობ, გაპროტესტება მომიწევს. მე არ მივეკუთვნები ფილოსოფოსთა წრეს. ჩემი პროფესია – თუკი მასზე საერთოდ შეიძლება კიდევ რაიმე ითქვას – არის პოლიტიკური თეორია. მე ჩემს თავს საერთოდ არ ვთვლი ფილოსოფოსად. არც ის მგონია, რომ მიღებული ვარ ფილოსოფოსთა წრეში, როგორც თქვენ ამას მეგობრულად მეუბნებით.  მაგრამ თუკი იმ საკითხზე გადავალთ, რაც თქვენ საუბრის დასაწყისში პირდაპირ მოჭერით: თქვენ თქვით, რომ ამ ქვეყანაში ეს ითვლება კაცის პროფესიად. რას ვიზამთ! ხომ შეიძლება, რომ ერთხელ ქალიც გახდეს ფილოსოფოსი …

Gaus: მე თქვენ ფილოსოფოსად გთვლით …

Arendt: ჰო, ვერ შეგეწინააღმდეგებით, მაგრამ ჩემი აზრია, რომ მე არ ვარ ფილოსოფოსი. ვთვლი, რომ მე ფილოსოფიას ხელი დიდი ხნის წინ დავუქნიე და დავემშვიდობე. ფილოსოფიას ვსწავლობდი, როგორც იცით, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ სამუდამოდ იქ დავრჩი.

Gaus: მაგრამ, ამის მიუხედავად, მე მაინც მინდა – სხვათა შორის, ძალიან მიხარია, რომ ამ თემას შევეხეთ – თქვენგან უფრო დაწვრილებით მოვისმინო, თუ რა სხვაობას ხედავთ პოლიტიკური ფილოსოფიის წარმომადგენლისა და თქვენი, როგორც პოლიტიკური თეორიის პროფესორის საქმიანობათა შორის. როცა მე ვფიქრობ თქვენს რამდენიმე ნამუშევარზე,  – მაგალითისთვის ავიღოთ “Vita activa”, – მაშინვე მინდება მოგიაზროთ ფილოსოფოსთა რიგში, ყოველ შემთხვევაში, იქამდე მაინც, ვიდრე განსხვავებას უფრო ზუსტად ამიხსნიდეთ.

Arendt: ნახეთ, განსხვავება თავად საგანშია. ავიღოთ გამოთქმა „პოლიტიკური ფილოსოფია“, რომელსაც მე თავს ვარიდებ, ვინაიდან იგი უაღრესად დატვირთულია ტრადიციებით. როცა კი ამ რაღაცეებზე ვლაპარაკობ, – აკადემიურად იქნება თუ არააკადემიურად, – ყოველთვის ვამბობ, რომ ფილოსოფიასა და პოლიტიკას შორის არსებობს გარკვეული დაძაბულობა. კერძოდ, იმ ადამიანს, რომელიც ფილოსოფოსობს და იმ ადამიანს შორის, რომელიც მოქმედებს, ყოველთვის არსებობს დაძაბულობა, რაც არ არის ნატურფილოსოფიაში.  ფილოსოფოსი დგას ბუნების პირისპირ, ისევე როგორც სხვა დანარჩენები. მაგრამ როცა ფილოსოფოსი ამაზე ლაპარაკობს, იგი ამას აკეთებს მთელი კაცობრიობის სახელით. მაგრამ იგი არ არის ნეიტრალური პოლიტიკის მიმართ. პლატონიდან დაწყებული არც ერთი აღარ არის!

Gaus: მივხვდი, რასაც გულისხმობთ.

Arendt: თანაც არსებობს გარკვეული მტრული დამკიდებულება ყველანაირი პოლიტიკის მიმართ ფილოსოფოსთა უმრავლესობაში, რამდენიმე მათგანის გამოკლებით. კანტის გამოკლებით. მტრული დამოკიდებულება, რაც მთელი ამ კრებულისათვის განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანია, რადგან ეს არ არის პიროვნული საკითხი. ეს თავად საგნის არსშია.

Gaus: თქვენ არ გინდათ პოლიტიკისადმი ამ მტრულ დამოკიდებულებაში წილი გედოთ, იმიტომ ხომ არა, რომ გჯერათ, რომ ეს თქვენ სამუშაოს დაამძიმებს?

Arendt: მე არ მინდა ამ მტრულ დამოკიდებულებაში წილი მედოს – ეს ნიშნავს: მე არ მინდა პოლიტიკას ვუყურებდე – ფილოსოფიისგან თუნდაც ოდნავ –  დაბინდული თვალებით.

Gaus: მესმის. და მაინც, კიდევ ერთხელ ემანსიპაციის შესახებ: თქვენთვის არსებობდა ეს პრობლემა?

Arendt: დიახ, რა თქმა უნდა, ეს პრობლემა, როგორც ასეთი, ყოველთვის არსებობს. სხვათა შორის, მე ძველმოდური ვიყავი. ყოველთვის ვფიქრობდი, რომ არსებობს გარკვეული საქმიანობები, რომლებიც ქალებს არ ეკუთვნით, მათ არ შეეფერებათ, თუ შეიძლება ასე ითქვას. მაგალითად, კარგად არ გამოიყურება, როცა ქალი გასცემს ბრძანებებს. იგი უნდა ეცადოს, რომ ასეთ თანამდებობაზე არ მოხვდეს, თუკი მისთვის ქალური თვისებების შენარჩუნება  მნიშვნელოვანია. რამდენად მართალი ვარ, არ ვიცი. მე თვითონ, მეტნაკლებად  გაუცნობიერებლად – ან უკეთ რომ ვთქვათ: მეტ-ნაკლებად გაცნობიერებულად, სულ ამისკენ ვისწრაფოდი. თავად პრობლემა ჩემთვის არავითარ როლს არ თამაშობდა პიროვნულად. ხომ გესმით, ძალიანაც მარტივად გავაკეთე ყველაფერი, რისი გაკეთებაც გულით მინდოდა.

Gaus: თქვენი სამუშაო, – დეტალებზე მერე კიდევ შევჩერდებით -, თავის მნიშვნელოვან ნაწილებში, მიმართულია იმ წინაპირობების გაცნობიერებისაკენ, რომელთა დროსაც პოლიტიკური ქმედება და ქცევა ხორციელდება. თქვენ აპირებთ თქვენი შრომით ეს ზემოქმედება კიდევ უფრო ფართოდ განავრცოთ? თუ გჯერათ, რომ ასეთი ზემოქმედების განვრცობა დღეს უკვე შეუძლებელია? ან იქნებ ეს განვრცობითი ეფექტი თქვენთვის უკვე მეორეხარისხოვანია?

Arendt: იცით, ეს სხვა საქმეა. გულრწფელად თუ გეტყვით, მუშაობისას ზემოქმედებაზე საერთოდ არ ვფიქრობ.

Gaus: სამუშაო რომ მთავრდება?

Arendt: დიახ, მაშინ მეც ვამთავრებ ყველაფერს. იცით, ამ დროს ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია შემდეგი: მე უნდა მესმოდეს. ამ გაგებაში ჩემთვის წერაც იგულისხმება. წერა არის ნაწილი გაგების პროცესისა.

Gaus: როცა წერთ, ეს ემსახურებას  თქვენს შემდგომ შეცნობასაც?

Arendt: დიახ, რადგან ახლა გარკვეული საკითხები უკვე დადგენილია. წარმოვიდგინოთ, რომ ვინმე იმდენად კარგი მეხსიერების პატრონია, რომ სულ ყველაფერს ინახავს, რასაც გაიფიქრებს: მე რომ ჩემი სიზარმაცის ამბავი ვიცი, ძალიან მეეჭვება, რომ რამე ჩავიწერო. ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი თავად აზროვნების პროცესია. თუკი ეს მაქვს, პიროვნულად ვარ სრულიად კმაყოფილი.  და თუკი მერე ისიც გამომივა, რომ წერის დროს ეს ადეკვატურად ავსახო, ისევ ვარ კმაყოფილი.  – ახლა თქვენ მეკითხებით ზემოქმედების შესახებ. ეს არის – თუკი ირონიულობას არ მიწყენთ -, სუფთა მამაკაცური შეკითხვა. კაცები ხომ სულ იმას ცდილობენ,  რომ საშინლად ბედნიერად გამოიყურებოდნენ. მაგრამ მე ხომ ამას გარედან ვუყურებ. ეფექტი მოვახდინო? არა, მე მინდა, რომ გავიგო. და როცა სხვები ისევე იგებენ, როგორც მე მესმის – ეს ისეთსავე კმაყოფილებას მანიჭებს, როგორსაც სამშობლოს გრძნობა.

Gaus: ადვილად წერთ? ფორმულირებას ადვილად ახერხებთ?

Arendt: ხანდახან კი, ხანდახან – არა. მაგრამ ზოგადად შემიძლია ვთქვა, რომ არასდროს არ ვწერ პირდაპირ, ვიწერ, ასე რომ ვთქვათ.

Gaus: იმას წერთ, რაც უკვე მოიფიქრეთ.

Arendt: დიახ. უკვე ზუსტად ვიცი ხოლმე, რისი დაწერაც მინდა. წინასწარ არ ვწერ. უმეტესად, მხოლოდ ერთ ჩანაწერს ვაკეთებ. და ეს, შეძლებისდაგვარად, სწრაფად ხდება, რადგან საქმე მარტო იმაზეღაა, რამდენად ჩქარა დავბეჭდავ.

Gaus: თქვენი ინტერესების ცენტრშია პოლიტიკური თეორიის, პოლიტიკური ქმედებისა და ქცევის საკითხები. ამ გარემოებების შუქზე განსაკუთრებით საინტერესოდ მეჩვენება  ფაქტები, რომლებიც აღმოვაჩინე თქვენს მიმოწერაში ისრაელელ პროფესორ შოლემთან. იქ თქვენ გიწერიათ, თუკი ციტირების ნებას მომცემთ, რომ თქვენ „ახალგაზრდობაში არც პოლიტიკა გაინტერესებდათ და არც ისტორია“. ფრაუ არენდტ, თქვენ, როგორც ებრაელმა,  1933 წელს გერმანია დატოვეთ. მაშინ 26 წლისა იყავით. რამდენად უკავშირდება ამ მოვლენას ის ფაქტი, რომ ამის შემდეგ თქვენ დაკავდით პოლიტიკით, აგრეთვე გაგიქრათ გულგრილობა პოლიტიკისა და ისტორიის მიმართ?

Arendt: დიახ, რა თქმა უნდა, უკავშირდება. 1933 წელს გულგრილობა აღარ შეიძლებოდა. იქამდეც  უკვე შეუძლებელი იყო.

Gaus: და თქვენც აღარ იყავით გულგრილი?

Arendt: დიახ, ბუნებრივია. მე ხომ დაძაბული ვიყავი, როცა გაზეთებს ვკითხულობდი. მე ხომ მქონდა ჩემი აზრები. მე არ ვეკუთვნოდი არც ერთ პარტიას, არც მქონდა ამისი მოთხოვნილება. 1931 წლიდან მტკიცედ ვიყავი დარწმუნებული იმაში, რომ ძალაუფლების საჭესთან ნაცისტები მოვიდოდნენ, და მეც ხომ სხვებთან კამათში მუდმივად ამ პრობლემებზე ვლაპარაკობდი. მაგრამ ამ საკითხებით სისტემატურად მხოლოდ ემიგრაციაში დავკავდი.

Gaus: იმასთან დაკავშირებით, რაც ახლა თქვით, დამატებით კიდევ ერთი კითხვა გამიჩნდა. ჯერ კიდევ 1931 წელს თქვენ დარწმუნებული იყავით, რომ ნაცისტებს წინ ვერავინ დაუდგებოდა. ნუთუ ამ რწმენამ არ გიბიძგათ აქტიური წინააღმდეგობის გასაწევად, რაც გამოიხატებოდა, მაგალითად, პარტიაში შესვლით – თუ ეს  საკმარისად გონივრულად არ მიიჩნიეთ?

Arendt: პირადად მე, ეს არ მიმაჩნდა გონივრულად. მე რომ ეს გონივრულად მიმეჩნია – თუმცა პოსტფაქტუმ ძნელია ამის თქმა -, მაშინ ალბათ რამეს ვიზამდი კიდეც. მე ეს მიმაჩნდა უიმედოდ.