პანდემიის გამო დაწესებული ლოკდაუნებისას მრავალ ადამიანს განუვითარდა ქრონიკული სტრესი. ამას ემატება კლიმატის კრიზისი, ცხოვრების ხარჯების ზრდა და გახშირებული სამხედრო თუ პოლიტიკური კრიზისები.
ზოგიერთს შეიძლება ისიც ეჩვენება, რომ კარგი ამბავი აღარასოდეს მოხდება. რა თქმა უნდა, ასე არ არის, მაგრამ როდესაც „დუმსქროლინგს“ ვეწევით — ასე უწოდებენ ეკრანთან ნეგატიური ამბების კითხვაში გატარებულ გადაჭარბებულ დროს — შეიძლება, ასეთ ფიქრებს თავი ვერ ავარიდოთ.
დუმსქროლინგმა შეიძლება გამოიწვიოს შფოთვა და დეპრესია. მაგალითად, წარმოიდგინეთ, რამდენად სევდიანად და გამოფიტულად შეიძლება იგრძნოთ თავი, როდესაც უყურებთ დრამას ტრაგიკული მოვლენებითა და ფონად სევდიანი მუსიკით.
ამისგან განსხვავებით, თუ სასაცილო ფილმს ან რომანტიკულ კომედიას უყურებთ მხიარული მუსიკით, შეიძლება, ოპტიმიზმითა და ენერგიით აივსოთ. ამის მიზეზია ორი ფსიქოლოგიური ფენომენი: „განწყობის ინდუქცია“ (ინტერვენცია, რომელსაც შეუძლია ჩვენი განწყობის შეცვლა) და ემპათია.
სეროტონინი ტვინის შემადგენელი მნიშვნელოვანი ქიმიური ნივთიერებაა, რომელიც არეგულირებს განწყობას; როდესაც ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში ვართ ქრონიკულად დასტრესილი და ცუდი ამბების გამო მოწყენილი, მისი დონე ეცემა. როგორც კვლევები აჩვენებს, სეროტონინის შემცირების ეფექტის გამწვავება შესაძლებელია სევდიანი მუსიკის გამო განწყობის შეცვლის შედეგადაც კი. დეპრესიისა და შფოთვის სამკურნალოდ ფარმაკოლოგიურ საშუალებებს იყენებენ, რომლებიც სეროტონინის დონეს ზრდის.
ემპათია კარგი თვისებაა, რომელიც სხვებთან ერთად წარმატებით ცხოვრებაში გვეხმარება და ხელს უწყობს ზოგადად წარმატებულ საზოგადოებას. თუმცა, გადაჭარბებული ემპათია, როდესაც ტრაგიკულ მსოფლიო მოვლენებს ან ახალ ამბებს ვუყურებთ, შეიძლება ნეგატიური ფიქრების მიზეზი გახდეს, რასაც გავლენა აქვს ჩვენს მენტალურ ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე. მუდმივად ნეგატიურ ამბებზე ფიქრს შეუძლია გამოიწვიოს დეპრესია და შფოთვა.
ასეთ მდგომარეობას კი დროთა განმავლობაში უდიდესი ეფექტი აქვს ჩვენს გონებაზე, იწვევს ფაქტობრივ კოგნიტურ დარღვევებს, მაგალითად, ყურადღების დაქვეითებას, მეხსიერებისა და მსჯელობის პრობლემებს.
ამ ყველაფრის შემდეგ, თუ ნეგატიური ინფორმაცია ჩვენს ყურადღებასა და მეხსიერებას მაინც იპყრობს, ამოწურავს იმ კოგნიტურ ძალას, რომელიც სხვა რამეებშიც შეიძლება იყოს გამოყენებული. როდესაც მუდმივად ნეგატიურ ამბებს ვიღებთ და ნეგატიურ მოგონებებს ვინახავთ, თავს კიდევ უფრო უარესად ვგრძნობთ და იქმნება მანკიერი ციკლი.
რაც უფრო დიდხანს ვართ ცუდ განწყობაზე, მით უფრო რთული ხდება მოქნილი აზროვნება, ადვილად გადართვა ერთი პერსპექტივიდან მეორეზე. ზუსტად ასე ვხდებით „შეპყრობილი“ ისეთი აზრებით, როგორიცაა „ეს არასდროს დასრულდება“ ან „კარგი ამბავი არაფერია“; ეს კი იწვევს უძლურებისა და უმწეობის მძაფრ განცდას.
თუმცა, არ არის აუცილებელი, კლინიკურად დეპრესიული იყოთ, რათა ყურადღების პრობლემები შეგექმნათ. ცნობილია, რომ ყურადღება კრიტიკულად მნიშვნელოვანია შემეცნებისა და მენტალური ჯანმრთელობისათვის; ასევე ვიცით, რომ ტექნოლოგიები მასზე გავლენას ახდენს.
მაგალითად, ერთ კვლევაში შეისწავლეს მობილურ ტელეფონზე მყისიერი შეტყობინებების მიღების ეფექტი ადამიანებზე, რომლებიც ამ დროს ტესტისთვის ემზადებოდნენ. ჯგუფს, რომელსაც მესიჯები მისდიოდა, ტესტის შესავსებად გაცილებით მეტი დრო დასჭირდათ და სტრესის მაღალი დონეც აღენიშნებოდათ, ვიდრე იმ ჯგუფს, რომლისთვისაც მესიჯებს ხელი არ შეუშლია. ცნობილია, რომ ყურადღების გაფანტვის მწვავე პრობლემები ახასიათებს ყურადღების დეფიციტის ჰიპერაქტიურობის დარღვევას.
შესაბამისად, ჩვენს ყურადღებას ზიანი არა მხოლოდ ჩვენ მიერ მოხმარებულმა ნეგატიურმა კონტენტმა მიაყენოს, არამედ იმ ტექნოლოგიებმაც, რომლებსაც მასზე წვდომისთვის ვიყენებთ. ამან კი საბოლოოდ შეიძლება გავლენა იქონიოს მუშაობის ხარისხზე, სწავლაზე და სოციალურ გარემოში ურთიერთობაზე.
ყურადღების პრობლემებმა კი შეიძლება უფრო მშფოთვარე გაგვხადოს. ჩვენი ყურადღების ზედმეტი ფოკუსირება საშიშ რამეებზე, მაგალითად, უახლესი ტრაგიკული ამბების აკვიატებულად შემოწმება, შეიძლება გადამწყვეტად აისახოს ჩვენს კეთილდღეობაზე. მწვავე შემთხვევებში შეიძლება გამოიწვიოს გამუდმებული შემოწმების ქცევა, რაც ობსესიურ-კომპულსიურ აშლილობას (OCD) ახასიათებს.
გადატვირთეთ თქვენი ტვინი
რა შეგვიძლია ამის გამოსასწორებლად? მნიშვნელოვანია, რომ თავი აარიდოთ აკვიატებულ დუმსქროლინგს, გამოიჩინოთ გამძლეობა და სიტუაციის ფლობის უნარი. ამისათვის უნდა გქონდეთ დასვენების გარკვეული მომენტები.
სცადეთ, ყოველდღიურად დაგეგმოთ რაღაც ისეთი, რაც სიამოვნებას განიჭებთ, ისვენებთ და სტრესს გიხსნით; მაგალითად, წაიკითხეთ კარგი წიგნი, უყურეთ სასაცილო ფილმს, ესტუმრეთ მეგობრებს ან ოჯახის წევრებს. ივარჯიშეთ ან ისწავლეთ რაღაც ახალი, მაგალითად, უცხო ენა ან მუსიკალური ინსტრუმენტი, რაც გაგიუმჯობესებთ განწყობას და შემეცნებას.
სიტუაციაზე კონტროლის დამყარების კიდევ ერთი გზაა მოქმედების დაწყება, მაგალითად, უკრაინის მოქალაქეთა დასახმარებელ საქველმოქმედო ფონდში ჩართვა ან მხარდაჭერა. როდესაც სიკეთეს აკეთებთ, თავის ტვინში აქტიურდება ჯილდოს სისტემა, რაც სიტუაციის ფლობის გარკვეულ ძალას გაძლევთ.
თუკი დუმსქროლინგით მღელვარება კვლავ გაგიგრძელდათ, ალბათ კლინიკურ ფსიქოლოგს უნდა მიმართოთ, რომელიც დაგეხმარებათ ამ აქტივობისა და მისი ეფექტების შემცირებაში.
თანამედროვე გლობალიზებულ მსოფლიოში, რომელშიც მრავალი სახის ტექნოლოგიაა და გამუდმებით ხდება ინფორმაციული ბომბარდირება (კარგით თუ ცუდით), მნიშვნელოვანია კარგად გაერკვეთ თქვენს მიზნებში. ასეთივე მნიშვნელოვანია მათი მიღწევისა და ყურადღების გაფანტულობის თავიდან აცილების სტრატეგიის შემუშავება. ასე რომ, მთავარია, შეეცადოთ იყოთ პოზიტიური და გამძლე — როგორც თქვენთვის, ისე სხვების გულისთვის.
ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, რა წვლილი უნდა შევიტანოთ გლობალური გამოწვევების, მაგალითად კონფლიქტებისა და კლიმატის კრიზისის გადაჭრაში, თუკი დეპრესიაში და კოგნიტურად დაცლილები ვიქნებით?
მომზადებულია The Conversation-ის მიხედვით.
