ბოლო პერიოდში, ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლარული ციალი შეუიარაღებელი თვალით მსოფლიოში იმაზე მეტმა ადამიანმა იხილა, ვიდრე ეს ჩვეულებრივ ხდება ხოლმე. ეს უჩვეულო მოვლენა გამოწვეული იყო მზის ძალიან ძლიერი შტორმით, რომელიც გავლენას ახდენს დედამიწის მაგნიტური ველის მოძრაობაზე.
მზე თავისი 11-წლიანი ციკლის აქტივობის მაქსიმალურ წერტილს უახლოვდება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ უნდა ველოდოთ ნაწილაკთა უფრო მეტ ამოფრქვევას.
შესაბამის პირობებში, ეს ყველაფერი ჩვენს ცაში შთამბეჭდავ ციალს წარმოქმნის; ზოგჯერ იწვევს გეომაგნიტურ შტორმებსაც, რასაც ინფრასტრუქტურის დაზიანება შეუძლია, მაგალითად, ელექტროსისტემების და ორბიტაზე მოძრავი ხელოვნური თანამგზავრების.
საინტერესოა, რა იწვევს ამ ფენომენს? როგორც წესი, ჩრდილოეთ და სამხრეთ პოლარული ციალი შემოისაზღვრება ძლიერ მაღალ და ძლიერ დაბალ განედებზე. მაღალენერგიული ნაწილაკები მზიდან დედამიწისკენ მოედინება, რასაც მზის მაგნიტური ველი მართავს. შემდეგ ისინი დედამიწის მაგნიტურ ველში შედის; ამ პროცესს ხელახლა დაკავშირება ეწოდება.
ამის შემდეგ, ეს ნამდვილად სწრაფი და ცხელი ნაწილაკები სპირალურად მიემართებიან დაბლა, დედამიწის მაგნიტური ველის ხაზებში (ძალის მიმართულება მაგნიტიდან), იქამდე, ვიდრე შეეჯახებიან ცივ, ნეიტრალურ ატმოსფერულ ნაწილაკებს, მაგალითად, ჟანგბადს, წყალბადსა და აზოტს. ამ მომენტში, ენერგიის გარკვეული ნაწილი იკარგება, რაც ლოკალურ გარემოს ათბობს.
თუმცა, ატმოსფერულ ნაწილაკებს ენერგიულობა არ მოსწონთ და შესაბამისად, ამ ენერგიის ნაწილს ხილული სინათლის დიაპაზონში გამოყოფენ. ამ შემთხვევაში, იმის მიხედვით, თუ რომელი ელემენტია ზედმეტად ცხელი, დაინახავთ ტალღის სიგრძეების სხვადასხვა კრებულს და შესაბამისად, ფერებს, რომლებიც ელექტრომაგნიტური სპექტრის ხილული სინათლის დიაპაზონში გამოიყოფა.
ეს გახლავთ წყარო პოლარული ციალისა, რომელსაც ჩვენ მაღალ განედებზე ვხედავთ, მზის შტორმის მოვლენების დროს კი დაბალ განედებზეც.
ციალის ცისფერი და მეწამული ფერები აზოტისგან მოდის, მწვანე და წითელი კი ჟანგბადიდან. ეს კონკრეტული პროცესები მუდამ ხდება, მაგრამ ვინაიდან დედამიწის მაგნიტურ ველს ძელური მაგნიტის ფორმა აქვს, ზონა, რომელსაც შემომავალი ნაწილაკები ენერგიას ანიჭებს, ძლიერ მაღალ და დაბალ განედებზე მდებარეობ (არქტიკული წრე და ანტარქტიდა).
საინტერესოა, რის გამო ვხედავთ ხანდახან პოლარულ ციალს ჩრდილოეთ ნახევარსფეროში გაცილებით სამხრეთითაც?
დედამიწის მაგნიტური ველი მუდმივია, მაგრამ მზის სიძლიერის მიხედვით, შეიძლება შეიკუმშოს ან გაფართოვდეს. წარმოიდგინეთ, რომ ორ ნახევრად გაბრტყელებული ბუშტი ერთად გიჭირავთ.
თუ ერთ ბუშტს გაბერავთ, უფრო მეტ გაზს დაუმატებთ, წნევა გაიზრდება, პატარა ბუშტს მიედება და უკან გადააჩოჩებს. როცა ამ ჭარბ აირს გამოუშვებთ, პატარა ბუშტი გათავისუფლდება და უკან, თავის ადგილას დაბრუნდება.
ჩვენთვის, რაც უფრო ძლიერია ეს წნევა, მით უფრო ახლოს არის ეკვატორთან გადაწეული შესაბამისი მაგნიტური ველის ხაზები, რის გამოც ვხედავთ ციალს.
განსაკუთრებული შტორმები
სწორედ აქ ჩნდება პოტენციური პრობლემა: მოძრავ მაგნიტურ ველს შეუძლია გამოიმუშაოს დენი ნებისმიერ რამეში, რაც ელექტროენერგიას ატარებს.
თანამედროვე ინფრასტრუქტურაში, ყველაზე მძლავრი დენი გადაიცემა ელექტროგადამცემ ხაზებში, მატარებლის ლიანდაგებში და მიწისქვეშა მილსადენებში. ამ მოძრაობის სიჩქარე მნიშვნელოვანია და კონტროლდება იმის გაზომვით, თუ რამდენად არის გადახრილი მაგნიტური ველი „ნორმალური“ მდგომარეობიდან. ერთ-ერთი ასეთი საზომი, რომელსაც მკვლევრები იყენებენ, არის Disturbance storm time index-ი.
ამ საზომით, 10 და 11 მაისის გეომაგნიტური შტორმები განსაკუთრებით ძლიერი იყო. ასეთი ძლიერი შტორმის დროს, არსებობს ელექტრული დენის გამოწვევის პოტენციური საფრთხე.
ყველაზე დიდი რისკის ქვეშ არის ელექტროგადამცემი ხაზები, მაგრამ ელექტროსადგურებში ჩაშენებულია სპეციალური დამცავები. ამის გაკეთება 1989 წელს მომხდარი გეომაგნიტური შტორმის შემდეგ დაიწყეს, რომელმაც კანადაში, კვებეკის პროვინციაში, ელექტროტრანსფორმატორი დაადნო და რეგიონი რამდენიმე საათის განმავლობაში დარჩა ელექტროენერგიის გარეშე.
კიდევ უფრო დიდი რისკის ქვეშაა ლითონის მილსადენები, რომლებიც მათში ელექტროენერგიის გავლისას იჟანგება. ეს ეფექტი მყისიერი არ არის და ეროზიის მასალა ნელ-ნელა გროვდება. ამას შეიძლება ძალიან ძლიერი ეფექტი ჰქონდეს ინფრასტრუქტურაზე, მაგრამ ამის დაფიქსირება ძალიან ძნელია.
მიუხედავად იმისა, რომ ელექტროდენები დედამიწაზეც პრობლემაა, ის კიდევ უფრო პრობლემურია კოსმოსში. თანამგზავრებს დამიწების შეზღუდული რაოდენობა აქვთ და ელექტროდენმა შეიძლება მათი ინსტრუმენტები და კომუნიკაციები გაანადგუროს.
როცა თანამგზავრი კომუნიკაციებს ამის გამო კარგავს, მას ზომბ თანამგზავრს უწოდებენ და ხშირად, ის სრულიად იკარგება, რაც ძლიერ დიდი ფინანსური დანაკარგია.
დედამიწის მაგნიტურ ველში ცვლილებებმა ასევე შეიძლება იქონიოს გავლენა მასში სინათლის გავლაზე.
ამ ცვლილებებს ჩვენ ვერ ვხედავთ, მაგრამ ძლიერი გავლენა აქვს GPS-ის სტილის ლოკაციის სისტემების სიზუსტეზე, რადგან ლოკაციის წაკითხვა დამოკიდებულია იმ დროზე, რაც თქვენს მოწყობილობასა და თანამგზავრს შორის კავშირს სჭირდება. ელექტრონების სიმჭიდროვის ზრდა ტალღის გამრუდებას იწვევს, რის გამოც, მას უფრო დიდი დრო სჭირდება თქვენს მოწყობილობამდე მოსაღწევად.
ამავე ცვლილებებს გავლენა შეიძლება ჰქონდეს თანამგზავრული ინტერნეტის სიხშირული ზოლის სიჩქარეზე ა პლანეტის რადიაციულ სარტყლებზე. ესენი გახლავთ ძლიერ ენერგიულ დამუხტულ ნაწილაკთა ტორუსი, ძირითადად ელექტრონების, დედამიწის ზედაპირიდან 13 000 კმ სიმაღლეზე.
გეომაგნიტურ შტორმს შეუძლია, ეს ნაწილაკები ქვედა ატმოსფეროშიც ჩამოიტანოს. იქ ეს ნაწილაკები ხელს უშლის მაღალი სიხშირის რადიოსიგნალებს, რომლებსაც თვითმფრინავები იყენებენ; ასევე გავლენა აქვს ოზონის კონცენტრაციაზე.
პოლარული ციალები მხოლოდ დედამიწაზე არ ხდება. ეს ფენომენი მრავალ პლანეტაზე ხდება და ბევრ რამეს გვეუბნება ამ ციურ ობიექტთა მაგნიტური ველების შესახებ.
მომზადებულია The Conversation-ის მიხედვით.
