გლობალური საგამოძიებო ჟურნალისტიკის კავშირი ახალი კორონავირუსის (COVID-19) გაშუქებასთან დაკავშირებით ჟურნალისტებს რჩევებს აძლევს. ორგანიზაციის ოფიციალურ ვებგვერდზე განთავსებულ რეკომენდაციებში აღნიშნულია, რომ ახალი ტიპის კორონავირუსი, იგივე COVID019 მსოფლიოს მთავარ თემად იქცა. ამასთან ერთად, აღნიშნულია, რომ ჯერჯერობით უცნობია, რამდენად შორს შეიძლება, წავიდეს ვირუსის გავრცელება და რა შედეგები შეიძლება, გამოიღოს მან. ამ გაურკვეველი ვითარების ფონზე საერთაშორისო მასშტაბით ჟურნალისტები კორონავირუსის გაშუქებასთან დაკავშირებით რიგ პრობლემებს აწყდებიან. მათ შორის არის დეზინფორმაციასთან ბრძოლა, აღნიშნული თემის გაშუქების დროს ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული რისკები და პანიკის გავრცელებისგან თავის არიდება.

სწორედ ამ მიზეზების გამო გლობალური საგამოძიებო ჟურნალისტიკის კავშირი ჟურნალისტების მხარდასაჭერად რიგ რეკომენდაციებს ავრცელებს, რომლებიც რიგი ჟურნალისტური ორგანიზაციების, გამოცდილი ჟურნალისტებისა და ექსპერტების რჩევებს მოიცავს.

პასუხისმგებლიანი გაშუქება

ორგანიზაციის ოფიციალურ ვებგვერდზე განთავსებულ რეკომენდაციებში აღნიშნულია, რომ COVID-19-ის გაშუქების დროს იყენებენ შემაშინებელ ტერმინებს, მაგალითად, „მკვლელი ვირუსი“.

სტატიაში მოყვანილია კარდიფის უნივერსიტეტის ჟურნალისტიკის პროფესორის, კარინ ვოლ-იორგენსენის უახლესი კვლევა, სადაც პროფესორი განმარტავს, რომ საერთაშორისო მასშტაბით ვირუსის გაშუქების დროს ყოველ მეცხრე სტატიაში გამოყენებული იყო შიშთან დაკავშირებული სიტყვები. რიგ სტატიებში კი გამოყენებული იყო ტერმინი „მკვლელი ვირუსი“.

აქედან გამომდინარე, ორგანიზაცია იძლევა რეკომენდაციებს, თუ როგორ უნდა მოხდეს ახალი ტიპის კორონავირუსის სიღრმისეული გაშუქება, პანიკის დათესვის გარეშე:

1.       გაშუქების დროს უნდა შემცირდეს სუბიექტური ზედსართავების გამოყენება. მაგალითად, მომაკვდინებელი დაავადება;

2.       გაშუქების დროს ფოტოს სიფრთხილით გამოყენება, რათა სიახლე არ იყოს აღქმული შეცდომით;

3.       უნდა აიხსნას პრევენციული ზომები, რათა სიახლე ნაკლებად შემაშინებელი იყოს;

4.       გახსოვდეთ, რომ სტატისტიკური ისტორია უფრო ნაკლებად შემაშინებელია, ვიდრე გამოგონილი;

5.       მოერიდეთ შეცდომაში შემყვანი ყალბი ბმულების გამოყენებას და იყავით უფრო კრეატიულები.

დასახელება

ორგანიზაციის ოფიციალურ ვებგვერდზე განთავსებულ რეკომენდაციებში აღნიშნულია, რომ ეპიდემიის შემდეგ რეპორტიორები გაშუქების დროს ვირუსის სხვადასხვა სახელწოდებას იყენებდნენ. მაგალითად, „კორონავირუსი“ ან „ახალი კორონავირუსი“.

როგორც უნდა ვუწოდოთ ვირუსს? გლობალური საგამოძიებო ჟურნალისტიკის კავშირის ვებგვერდზე განთავსებულ რეკომენდაციებში აღნიშნულია, რომ „სიენენი“ ვირუსის გაშუქების დროს იყენებდა ტერმინს „პანდემია, ჯერ კიდევ მანამდე, სანამ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია კორონავირუსს პანდემიად გამოაცხადებდა.

უსაფრთხოდ დარჩენა

გლობალურად გავრცელებული ვირუსის გაშუქება ჟურნალისტს თვითიზოლაციაში ყოფნის დროს არ შეუძლია. ისინი უნდა მივიდნენ ადგილზე, სადაც ინფიცირების რისკი არსებობს. ჟურნალისტთა დაცვის კომიტეტმა ამ თემაზე მომუშავე ჟურნალისტებისთვის დეტალური რეკომენდაციები უკვე გამოაქვეყნა, რაც ინფიცირების არეალში დაავადებისგან თავის არიდების, მოგზაურობის დაგეგმვისა და გადაღებების შემდეგ გაფრთხილებებს მოიცავს. ქვემოთ წარმოდგენილია მათი მოკლე ჩამონათვალი:

1.       ინფიცირებულ არეალში, მაგალითად, სამედიცინო ცენტრში გადაღების დროს გამოიყენეთ დამცავი ხელთათმანები. შესაძლოა, ასევე საჭირო იყოს სხვა საჭირო აღჭურვილობების, მაგალითად, სახის ნიღბისა და სამედიცინო ხალათის გამოყენება;

2.       ინფიცირების არეალში არ ესტუმროთ ფერმებს ან იმ მაღაზიებს, სადაც ახალი ხორცი ან თევზი იყიდება. თავი აარიდეთ ცხოველებთან პირდაპირ კონტაქტს და მათ გარემოს;

3.       თუ მუშაობთ ჯანდაცვის შენობის, მარკეტის ან ფერმის ტერიტორიაზე, არასდროს დადოთ თქვენი აღჭურვილობა იატაკზე. ყოველთვის მოახდინეთ თქვენი აღჭურვილობის გაწმენდა ანტიბაქტერიული ხელსახოცით;

4.       არასდროს ჭამოთ ან დალიოთ მაშინ, როდესაც ცხოველთან გაქვთ პირდაპირი კონტაქტი, ასევე, როდესაც მაღაზიასთან ან ფერმასთან ხართ ახლოს;

5.       დარწმუნდით, რომ ინფიცირების არეალში ყოფნის დროს და მისი დატოვების შემდეგ თქვენი ხელები ცხელი წყლითა და საპნით გულდასმით არის დაბანილი.

ექსპერტები

უახლესი ინფორმაციის მისაღებად შეამოწმეთ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის, აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრების, გაერთიანებული სამეფოს, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ინგლისის“ ვებგვერდები. ასევე, რეკომენდებულია ჯონს ჰოპკინსის უნივერსიტეტის COVID-19-ის რუკა, მისი კორონავირუსული რესურსცენტრი და გაზეთების განახლებები. მიჰყევით თქვენს ქვეყანაში სამთავრობო უწყებებს, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან ინფორმაციის გავრცელებაზე.

პროფესიონალ ჟურნალისტთა საზოგადოებამ ჩამოთვალა ძირითადი რესურსები და წყაროები. აქ მოცემულია რამდენიმე:

1.      ჯანმრთელობის უსაფრთხოების გლობალური მაჩვენებელი, ჯანმრთელობის უსაფრთხოების შესაძლებლობების შეფასება 195 ქვეყანაში;

2.      აშშ-ის ჯანმრთელობისა და სოციალური სერვისების დეპარტამენტი: კორონავირუსი;

3.       travel.state.gov – ქვეყნის სპეციფიკურ სამოგზაურო რისკების გასაცნობად;

4.      thenewsmarket – ვიდეოებისთვის;

5.       mPassport – ინგლისურენოვანი ექიმების მონაცემთა ბაზა 180 ქვეყანაში

უფრო მეტი ინფორმაციისთვის, გადახედეთ ვაშინგტონის ეროვნული პრესკლუბის ვებგვერდს ან სამხრეთ კალიფორნიის სამედიცინო უნივერსიტეტის ანენბერგის სამედიცინო ჟურნალისტიკის ცენტრის ვებგვერდს.

ამ დაავადების შესახებ ექსპერტების დადგენა არც თუ ისე ადვილია. ვირუსი უცნობი და არაპროგნოზირებადია და COVID-19-ზე სპეციალიზებული საკმარისი მკვლევრები ან ექიმები არ არიან. ექსპერტების არჩევისას გაითვალისწინეთ ჰარვარდის ჩანის საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის სკოლის ეპიდემიოლოგიის ასოცირებული პროფესორის, უილიამ ჰენეჯის ხუთი წინადადება:

1.      ყურადღებით შეარჩიეთ ექსპერტები. ნობელის პრემიის მიღება ერთი სამეცნიერო საგნისთვის არ გახდის ვინმეს ავტორიტეტულს ყველა სამეცნიერო თემასთან დაკავშირებით. არც დოქტორის ხარისხი ან პრესტიჟულ სამედიცინო სკოლაში სწავლება;

2.      განასხვავეთ, რა არის ჭეშმარიტად ცნობილი იმისგან, რაც ითვლება, რომ ჭეშმარიტია. რა არის სპეკულაცია ან მოსაზრება;

3.      გამოიჩინეთ სიფრთხილე დაუსრულებელი ნაშრომების ან გამოუქვეყნებელი აკადემიური მასალების ციტირების დროს;

4.      სთხოვეთ მეცნიერებს, დაგეხმარონ ახალი თეორიებისა და მტკიცებულებების აქტუალობის შეფასებაში, რათა დეზინფორმაციის გავრცელების პრევენცია მოხდეს. საინფორმაციო სააგენტოებმა ასევე უნდა გადაამოწმონ გამოქვეყნებული პერსონალური მოსაზრებები;

5.      წაიკითხეთ იმ ჟურნალისტების ნამუშევრები, რომლებიც კარგად აშუქებენ სამეცნიერო თემებს.

რჩევები სხვა ჟურნალისტებისგან

შეამოწმეთ ეს რჩევები გლობალური საგამოძიებო ჟურნალისტიკის ქსელის ვებგვერდზე ტომას აბრაჰამთან ერთად, რომელიც ვეტერანი ჟურნალისტია ჯანდაცვის საკითხებში და ინფექციური დაავადებებისა და გლობალური ჯანდაცვის უსაფრთხოების ექსპერტია. ავტორია შრომების: „ოცდამეერთე საუკუნის ჭირი: სარსის ისტორია“, „პოლიო: აღმოფხვრის ოდისეა“.

კაროლინ ჩენი აშუქებს ჯანდაცვის საკითხებს „პროპუბლიკა“-სთვის. ის „სარსის“ აფეთქებას ჰონგ კონგში 13 წლის ასაკში გადაურჩა და მოგვიანებით, როგორც რეპორტიორი, „სარსს“ და „ებოლას“ ფრონტის ხაზებიდან აშუქებდა. ამ სტატიაში ჩენი ფოკუსირებას ახდენს, თუ რა უნდა იკითხო „კოვიდ-19“-ის გაშუქებისას; როგორ უნდა შენარჩუნდეს სიზუსტე შეფასებების, პროგნოზებისა და სწრაფად ცვლადი მონაცემების დროს; და უპირველეს ყოვლისა, როგორ დარჩე უსაფრთხოდ.

ჯონ პოპმა, ორი ათწლეულის გამოცდილებით ჯანმრთელობის საკითხებში, დაწერა 11 რჩევა ღორის გრიპის გაშუქებისთვის, რომლებიც, შესაძლოა, თქვენთვის საინტერესოა COVID-19–ისთვისაც. მისი რჩევების ფურცელი მოიცავს, პირველ რიგში, ძირითადი ფაქტების მიღების მნიშვნელობას, გავრცელების რუკას, მარტივ და ლაკონურად შენახვას, ხაზს უსვამს პრევენციას და ენაზე დაკვირვებას.

საერთაშორისო ჟურნალისტიკის ქსელმა შეადგინა რჩევების სია „კოვიდ 19“-ის გაშუქებასთან დაკავშირებით, რომელსაც თან ახლავს ჟურნალისტების რჩევები, ვინც აშუქებდა დაავადებას. ძირითადი რჩევებია:

1.      გაიგეთ ადგილზე არსებული განწყობა – შემდეგ თარგმნეთ იგი თქვენს ნამუშევარში;

2.      ფოკუსირება მოხსენებაზე, არა ანალიზზე;

3.      უყურეთ თქვენს სათაურებს;

4.      გახსოვდეთ: ყველა ციფრი არაა ზუსტი;

5.      ესაუბრეთ რაც შეიძლება მეტ ადამიანს;

6.      მოერიდეთ რასისტულ ტროპებს;

7.      გაიაზრეთ, როგორ იღებთ ინტერვიუს ექსპერტებისგან;

8.      ნუ უგულებელყოფთ ისტორიებს, რომლებიც არ არის საინტერესო;

9.      დააყენეთ თქვენი ლიმიტები. ზოგჯერ სჯობს რედაქტორს უთხრას „არა“;

10.      როდესაც ყველაფერი ამოიწურება, გაეცანით ამბავს.

ფაქტების შემოწმება „კოვიდ19“

ჩვენ მხოლოდ ეპიდემიას არ ვებრძვით, ჩვენ ვებრძვით ინფოდემიას, – განაცხადა ჯანმო-ს გენერალურმა დირექტორმა, ტედროს ადჰანომ ღებრეიესუსმა 15 თებერვალს მიუნხენის უსაფრთხოების კონფერენციაზე. დეზინფორმაციის, ონლაინმითებისა და შეთქმულების თეორიების ეპოქაში ჟურნალისტებმა შეიძლება, ასევე მოახდინონ ცუდი ინფორმაციის გამჟღავნება, როგორიცაა, დაავადება გადამდებია ჩინეთში წარმოებული საქონლით, რომ მეცნიერებმა შექმნეს COVID-19, ან, ის კონკრეტული კვლევის ლაბორატორიიდან გავრცელდა.

ბოლო სტატიაში პოინტერმა აღნიშნა, რომ მინიმუმ ხუთი ქვეყნის მოსახლეობამ, მათ შორის აშშ-ის, ინდოეთის, ინდონეზიის, განისა და კენიის – იხილა ან წაიკითხა ტყუილი, რომ „ჩინეთის მთავრობამ უზენაეს სასამართლოს მიმართა და მოსთხოვა ავტორიზაცია კორონავირუსით ინფიცირებული 20 000 ადამიანის მკვლელობისთვის“.

გამჟღავნებისა და ფაქტების გადამოწმებისთვის შეამოწმეთ საერთაშორისო შემოწმების ქსელის ინიციატივა, რომელშიც შედის 90 შემმოწმებელი 39 ქვეყნიდან, რომლებიც თანამშრომლობენ სიცრუის ამ ცუნამის წინააღმდეგ ბრძოლაში. თებერვლის ბოლოს #CoronaVirusFacts / #DatosCoronaVirus ალიანსმა გამოაქვეყნა 558 ფაქტობრივი შემოწმება ამ დაავადებასთან დაკავშირებით. ჯანმო–ს აქვს გვერდი „მითის ბუსტერები“, სადაც ასახულია კორონავირუსზე ჭორების შესახებ, რომელიც მოიცავს ყველასთვის გაზიარებულ სურათებს, მათ შორის, ჟურნალისტებისა და მედიაორგანიზაციებისთვის. „ფრანს პრესმა“ ასევე წამოიწყო მსგავსი ინიციატივა, სახელწოდებით „კორონავირუსის მითების ბუსტინგი“. ყოველთვის ღირს იმის დანახვა, თუ რა რჩევებს ემსახურება პირველი პროექტი, მათ შორის მისი უახლესი სტატია დეზინფორმაციის გავრცელების შემცირების შესახებ და ეს არის სწრაფი შინაარსის გადამოწმება ინტერნეტში.

მთელ მსოფლიოში არსებობს მრავალი მედიასახლი, რომელსაც არ ჰყავს ფაქტების შემოწმების გუნდი ან თუნდაც გარკვევის უნარის მქონე პირი. თუ იპოვეთ საეჭვო ინფორმაცია, დახმარებისთვის მიმართეთ კარგად დამკვიდრებულ და სანდო ადგილობრივ და რეგიონულ ფაქტების შემმოწმებლებს დახმარებისთვის. როგორც წესი, ისინი აქტიურები არიან სოციალურ მედიაში და ყოველთვის ეძებენ კლიენტებს.

საქმე ტრავმასთან და დაზარალებულებთან

ჩვენ ყოველთვის უნდა ვიპოვოთ ადამიანის სახეები, მოვინახულოთ სახლები და სამუშაო ადგილები და დავუსვათ ხალხს რთული კითხვები ჩვენი ისტორიებისთვის. მაგრამ მსგავსი გლობალური ვითარების შედეგად, მსხვერპლი ტრავმირებულია. მათ შეიძლება, არ სურთ იდენტიფიცირება და ინფექციების შესახებ მსჯელობა. დაზარალებულის საცხოვრებლის დასახელებასაც კი შეუძლია, საზოგადოებაში პანიკის გავრცელება და დაზარალებულის ოჯახის კიდევ უფრო დაუცველად დატოვება.

ჟურნალისტიკისა და ტრავმის ცენტრმა შეკრიბა „კოვიდ-19“ გაშუქების რესურსების სია. ის მოიცავს სახელმძღვანელოებს, რჩევებს, საუკეთესო პრაქტიკას, ექსპერტთა რჩევებს დაზარალებულებთან და გადარჩენილებთან ინტერვიუების შესახებ, ასევე ტრავმულ მოვლენებზე მომუშავე კოლეგებთან ერთად საქმიანობაზე. ჯანმრთელობის ჟურნალისტიკის ცენტრის ეს სტატია ასევე მოიცავს გაკვეთილებს ტრავმებს გადარჩენილებთან ინტერვიუებზე. რჩევების მოკლე შეჯამება:

1.      მოეპყარი მსხვერპლს ღირსეულად. დაე, დაზარალებულმა „მიგიწვიოს“ თავის ამბავში. მიეცი დაზარალებულს უფლება, განსაზღვროს ინტერვიუს დრო და ადგილი;

2.      იყავი გამჭვირვალე. მიიღეთ ინფორმირებული თანხმობა იმაზე, თუ როგორ მოხდეს მსხვერპლის იდენტიფიცირება;

3.      ამბავზე წინ ჰუმანურობა დააყენე. პრიორიტეტი მიანიჭე მსხვერპლის კეთილდღეობას პირველ რიგში, ამბავი მეორე ადგილას დააყენე;

4.      პირველ რიგში, ნუ გადააჭარბებ ყველა რთული კითხვების დასმით. გამოხატე თანაგრძნობა და მოუსმინე;

5.      ტრავმულ მსხვერპლთან განმეორებითად მიმართვამ შესაძლოა, თქვენზე გავლენა იქონიოს. ცენტრის ბოლო რჩევაა, რომელიც ყველამ უნდა გავითვალისწინოთ: „იზრუნე შენს თავზეც.“