დაფიქსირებულია, როგორ ჭამს შავი ხვრელი ვარსკვლავს, თანაც ჩვენთან ყველაზე ახლოს ამ დრომდე დაფიქსირებულ ამ იშვიათ მოვლენათა შორის.
ჩვენგან 137 მილიონი სინათლის წლის მანძილზე მდებარე გალაქტიკაში, სახელად NGC 7392, ასტრონომებმა დააფიქსირეს სინათლე, რომელიც სუპერმასიური შავი ხვრელის მიერ ვარსკვლავის დაფლეთვისა და შემდეგ შთანთქმის შედეგად არის წარმოქმნილი.
ამას გარდა, ეს გახლავთ პირველი ასეთი მოვლენა, რომელიც სინათლის არატრადიციულ სპექტრში დააფიქსირეს. ოპტიკური ან რენტგენული რადიაციის ნაცვლად, მოვლენა, სახელად WTP14adbjsh, კაშკაშა ინფრაწითელი ანთების სახით დაინახეს.
აღმოჩენა მიუთითებს, რომ ასეთი გრავიტაციული დაფლეთვის მოვლენა სამყაროში მრავლად უნდა ხდებოდეს, მაგრამ ჩვენ მათ უბრალოდ ვერ ვხედავთ, რადგან არ ვეძებთ შესაბამის ელექტრომაგნიტურ სპექტრში. ამან შეიძლება ამოხსნას ერთი უცნაური თავსატეხიც ამ დრომდე აღმოჩენილ გრავიტაციულ დაფლეთვის მოვლენათა შესახებ.
„ამ ახლომდებარე გრავიტაციული დაფლეთვის მოვლენის პოვნა ნიშნავს, რომ სტატისტიკურად, უნდა არსებობდეს ამ მოვლენათა ძალიან დიდი პოპულაცია, რომლებსაც ტრადიციული მეთოდებით ვერ ვხედავთ. ამიტომ, მათი ძებნა ინფრაწითელში უნდა ვცადოთ, თუ შავი ხვრელებისა და მათ მასპინძელ გალაქტიკათა სრული სურათი გვსურს“, — ამბობს მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტის ასტროფიზიკოსი კრისტოს პანაგიოტუ.
თუკი მატერიას აქტიურად არ შთანთქავენ, შავი ხვრელების შემჩნევა ურთულესია. ისინი იმდენად მკვრივია, რომ მათ გარშემო სივრცე-დრო მრუდდება და წარმოიქმნება გრავიტაციული ხაფანგი, რომლისგან გაქცევა სინათლესაც კი არ ძალუძს. შედეგად, ისინი სინათლისადმი მგრძნობიარე ინსტრუმენტებისთვის უხილავია.
თუმცა, სულ სხვა რამეა აქტიური შავი ხვრელი. მატერიის სასტიკი შთანთქმის პროცესი ექსტრემალური გრავიტაციის გარემოში, შავ ხვრელთა გარშემო წარმოქმნის წარმოუდგენლად დიდი ოდენობით სინათლეს. ნებისმიერი ვარსკვლავი, რომელიც შავ ხვრელთან ზედმეტად ახლოს მივა, პირველ რიგში დამახინჯდება, შემდეგ გრავიტაციული ურთიერთქმედების მოქცევითი ძალა დაშლის, შემდეგ კი მისი ნარჩენები შავ ხვრელში შთაინთქმება.
დედამიწიდან ეს კაშკაშა ანთების სახით ჩანს, რომლის სინათლეც თანდათან მინელდება, ძირითადად რენტგენულ და ოპტიკურ ტალღის სიგრძეებში.
თუმცა, WTP14adbjsh არ დაუფიქსირებია რომელიმე ისეთ ტელესკოპს, რომლებიც გრავიტაციული დაფლეთვის მოვლენებისთვის დამახასიათებელ რენტგენულ ან ოპტიკურ ანთებებს პოულობენ ხოლმე.
პანაგიოტუმ და მისმა კოლეგებმა მოვლენა კოსმოსურ ტელესკოპ NEOWISE-ის საარქივო, 2014-2015 წლების მონაცემებში იპოვეს; ეს ინფრაწითელი ტელესკოპი ცას ასკანირებს და მზის სისტემის ასტეროიდებსა და კომეტებს ეძებს.
„თავდაპირველად ვერაფერი დავინახეთ, მაგრამ შემდეგ, უცბად, 2014 წლის ბოლო თვეების მონაცემებში, წყარო აკაშკაშდა და 2015 წელს სიკაშკაშის მაქსიმუმს მიაღწია, შემდეგ მიბნელება დაიწყო და წინა მდგომარეობას დაუბრუნდა“, — ამბობს პანაგიოტუ.
ცის ამ რეგიონის სხვა მონაცემებში ძებნისას, რომლებიც იმავე პერიოდში შეაგროვა ტელესკოპმა MAXI-მ (რენტგენული) და ASAS-SN-მა (ოპტიკური) აღმოჩნდა, რომ WTP14adbjsh ამ ტალღის სიგრძეებში საერთოდაც არ ჩანდა.
მიუხედავად ამისა, ის, თუ როგორ აენთო და მინელდა სინათლე, ზუსტად შეესაბამებოდა გრავიტაციული (მოქცევითი) დაფლეთვის მოვლენათა ევოლუციას, მზეზე 30 მილიონჯერ მასიური სუპერმასიური შავი ხვრელის გარშემო.
სწორედ აქ დაიწყო ძალიან საინტერესო ამბები.
ამ დრომდე დაფიქსირებულ გრავიტაციულ დაფლეთვათა მოვლენების უმეტესობა ძირითადად შედარებით იშვიათი ტიპის გალაქტიკებში იყო. ეს გახლავთ ხნიერი, მშვიდი გალაქტიკები, რომლებსაც ვარსკვლავებს შორის სივრცეში ბევრი გაზი და მტვერი არ აქვთ.
მათში არც ბევრი ახალი ვარსკვლავი იბადება; იმყოფებიან აქტიურ ვარსკვლავთწარმომქმნელ გალაქტიკებსა და მშვიდ გალაქტიკებს შორის, რომლებიც თავისთვის, წყნარად დაცურავენ კოსმოსში.
თუკი გრავიტაციული დაფლეთვის მოვლენას სადმე უნდა ველოდეთ, პირველ რიგში ვარსკვლავთწარმომქმნელ გალაქტიკებში, რომლებიც ყველაზე უხვადაა სამყაროში. იმიტომ, რომ მათ მიერ წარმოქმნილი ვარსკვლავები შავ ხვრელებს უამრავი ისეთი მატერიით ამარაგებენ, რომელიც შეიძლება მოქცევითი პროცესის შედეგად განადგურდეს.
მიუხედავად ამისა, ამ ტიპის გალაქტიკებში საკმაოდ ცოტა გრავიტაციული დაფლეთვის მოვლენაა აღმოჩენილი.
WTP14adbjsh გვთავაზობს მიზეზს, თუ რატომ არის ასე. ვარსკვლავთწარმომქმნელ გალაქტიკებში ბევრი მტვერია, რაც მათ შუაგულებს ბინდავს. რენტგენული და ოპტიკური ტელესკოპები ამ მტვრის მიღმა ვერ უნდა იხედებოდნენ. თუმცა, ინფრაწითელი სინათლე, რომელსაც უფრო გრძელი ტალღის სიგრძეები აქვს, მტვრის ნაწილაკებს ისე არ მიმოფანტავს, როგორც უფრო მოკლე ტალღის სიგრძეები. შეუძლია სწორ ხაზზე გადაადგილება, დიდწილად შეუფერხებლად.
ასე რომ, ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ გრავიტაციული დაფლეთვის მოვლენებს ნაკლები მტვრის მქონე გალაქტიკები ურჩევნიათ; უბრალოდ ნიშნავს იმას, რომ მათ მტვრიან გალაქტიკებში შესაფერისი ხელსაწყოებით არ ვეძებთ. ანუ, ძალიან ბევრი მათგანი ჯერ უბრალოდ არ აღმოგვიჩენია.
„ის ფაქტი, რომ ოპტიკური და რენტგენული ხელსაწყოები ამ კაშკაშა მოვლენებს ჩვენს „უკანა ეზოში“ ვერ აფიქსირებენ, ძლიერ დამაფიქრებელია და მეტყველებს, რომ ასეთი პროგრამები გრავიტაციული დაფლეთვის მოვლენათა პოპულაციის მხოლოდ ნაწილობრივ სურათს გვთავაზობს“, — ამბობს კოსმოსური ტელესკოპის ინსტიტუტის ასტრონომი სუბი გეზარი.
კვლევა The Astrophysical Journal Letters-ში გამოქვეყნდა.
მომზადებულია news.mit.edu-სა და ScienceAlert-ის მიხედვით.
