აქ, დედამიწაზე, მზეს ფრიად დიდ ყურადღებას ვაქცევთ. ბოლოს და ბოლოს ის ხილვადია და ცენტრალური ადგილი უჭირავს ჩვენს ცხოვრებაში. თუმცა, ის მხოლოდ ერთ-ერთი რიგითი ვარსკვლავია ჩვენი გალაქტიკის, ირმის ნახტომის მილიარდობით ვარსკვლავს შორის. სხვა ვარსკვლავებთან შედარებით, ის საკმაოდ პატარაც არის, რადგან უმეტესობა მასზე სულ მცირე რვაჯერ მასიურია.
ეს მასიური ვარსკვლავები გავლენას ახდენენ გალაქტიკის სტრუქტურაზე, ფორმასა და ქიმიურ შემადგენლობაზე. და როდესაც ისინი წყალბადის საწვავს ამოწურავენ, კვდებიან წარმოუდგენლად ფეთქებადი მოვლენით, რომელსაც სუპერნოვას უწოდებენ. ეს აფეთქება ხანდახან იმდენად ძლიერია, რომ მკვდარი ვარსკვლავის შემოგარენში, მისგან დატოვებული მატერიით ახალ ვარსკვლავთა დაბადებას იწვევს.
თუმცა, ჩვენს ცოდნაში არის ერთი მნიშვნელოვანი ნაპრალი — ასტრონომებმა დაზუსტებით არ იციან, როგორ წარმოიქმნენ თავად ეს მასიური ვარსკვლავები. დაკვირვებებმა ამ გამოცანის მხოლოდ გარკვეული ნაწილი გამოააშკარავა.
ამის მიზეზი ის არის, რომ ჩვენს გალაქტიკაში ჩვენთვის ცნობილი თითქმის ყველა მასიური ვარსკვლავი მზის სისტემიდან საკმაოდ შორს მდებარეობს. გარდა ამისა, ისინი ყალიბდებიან სხვა მასიურ ვარსკვლავებთან საკმაოდ ახლოს, რაც კიდევ უფრო ართულებს იმ გარემოს კვლევას, რომელშიც ისინი დაიბადნენ.
ერთ-ერთი თეორიის მიხედვით, მზარდ ვარსკვლავში მატერია ჩაედინება მტვრისა და გაზის მბრუნავი დისკოდან.
ბოლო პერიოდში ასტრონომებმა აღმოაჩინეს, რომ ფორმირების პროცესში მყოფ ვარსკვლავში მატერიის ჩადინება დროთა განმავლობაში სხვადასხვა მაჩვენებლით ხდება. ხანდახან, წარმოქმნის პროცესში მყოფი ვარსკვლავი უზარმაზარი ოდენობის მატერიას ყლაპავს, რაც მასიურ ვარსკვლავში აფეთქებათა აქტივობას იწვევს.
ამას აკრეციული აფეთქების მოვლენას უწოდებენ. ის უკიდურესად იშვიათია — ამ დრომდე მეცნიერებს აღმოჩენილი აქვთ მხოლოდ სამი ასეთი მოვლენა ირმის ნახტომის მილიარდობით მასიურ ვარსკვლავს შორის.
სწორედ ამიტომ არიან ასტრონომები ასე აღელვებული ამ ფენომენზე ახლახან ჩატარებული დაკვირვების გამო. მათ საშუალება მიეცათ შეემოწმებინათ არსებული თეორიები იმის შესახებ, თუ როგორ იძენენ მასას დიდი მასის მქონე ვარსკვლავები.
პირველი აკრეციული აფეთქება 2016 წელს აღმოაჩინეს და უკვე 2017 წელს, ასტრონომები მთელი მსოფლიოდან შეთანხმდნენ, რომ მეტი დაკვირვებისათვის, მოეხდინათ კოორდინირებული ძალისხმევა. შედეგად შეიქმნა მასერის მონიტორინგის ორგანიზაცია (M2O).
მასერი არის ლაზერის მიკროტალღური (რადიოსიხშირე) ეკვივალენტი. მასერებზე დაკვირვება რადიოტელესკოპების საშუალებით ხორციელდება და მათ უმეტესობაზე დაკვირვება სანტიმეტრულ ტალღის სიგრძეში მიმდინარეობს, ანუ, ისინი ძალიან კომპაქტურია.
მასერის ანთება შეიძლება იყოს ისეთი გასაოცარი მოვლენის ნიშანი, როგორიცაა ვარსკვლავის დაბადება. მასიურ ვარსკვლავში ჩამავალი მატერიის აფეთქების დასაფიქსირებლად, 2017 წლიდან ერთობლივად მუშაობდნენ რადიოტელესკოპები იაპონიაში, პოლონეთში, იტალიაში, ჩინეთში, რუსეთში, ავსტრალიაში, ახალ ზელანდიასა და სამხრეთ აფრიკაში.
2019 წლის იანვარში, იაპონიის იბარაკის უნივერსიტეტის ასტრონომებმა შენიშნეს, რომ ერთ-ერთ ასეთ მასიურ პროტოვარსკვლავს, სახელად G358-MM1-ს, ახალ აქტივობათა ნიშნები ჰქონდა. ობიექტთან დაკავშირებული მასერები დროის მოკლე პერიოდში მნიშვნელოვნად აკაშკაშდა. თეორიის მიხედვით, მასერები მაშინ კაშკაშდება, როცა მათ აკრეციული აფეთქება აღაგზნებს.
ავსტრალიის რადიოტელესკოპ Very Long Baseline Array-ს მიერ ჩატარებული შემდგომი დაკვირვებებით ნათელი გახდა, რომ პირველად ისტორიაში, ასტრონომები მომსწრე გახდნენ წყაროდან მომდინარე სიცხის ტალღისა, რომელიც ფორმირების პროცესში მყოფი ვარსკვლავის შემოგარენში გადიოდა. ეს ნაკადები შეიძლება ორ კვირას ან რამდენიმე თვეს გაგრძელდეს.
ასეთი ნაკადები ასტრონომებს არ შეუმჩნევიათ მასიურ ვარსკვლავებში წინა ორი აკრეციული აფეთქებისას. ეს კი შეიძლება იმაზე მიუთითებდეს, რომ საქმე გვაქვს სხვა სახის აკრეციულ აფეთქებასთან. მკვლევართა აზრით, შესაძლოა არსებობდეს აკრეციულ აფეთქებათა სხვადასხვა ტიპი, რომლებიც სხვადასხვაგვარად მოქმედებენ და ეს დამოკიდებულია ახალგაზრდა ვარსკვლავის მასასა და ევოლუციურ ეტაპზე.
მიუხედავად იმისა, რომ ნაკადების აქტივობა ჩაცხრა, მასერები მაინც იმაზე გაცილებით კაშკაშაა, ვიდრე აფეთქებამდე იყო. ასტრონომები ინტერესით აკვირდებიან, კიდევ მოხდება თუ არა და რა მასშტაბით მსგავსი აფეთქება.
მომზადებულია The Conversation-ის მიხედვით.
