სიცოცხლისათვის ხელსაყრელობის თვალსაზრისით, პლანეტებისთვის ერთი ზუსტი, მკაცრი საზომი გვაქვს — დედამიწა. რამდენადაც ამჟამად ჩვენთვის არის ცნობილი, სიცოცხლე მხოლოდ ამ ერთ მკრთალ ლურჯ წერტილზე აღმოცენდა, რომელიც გარს უვლის ერთი რიგითი გალაქტიკის სპირალური მკლავის შუაში მოქცეულ ერთ რიგით ვარსკვლავს.
თუმცა, ირმის ნახტომის ვარსკვლავთა უმეტესობა მზეს არ ჰგავს — ეული ვარსკვლავები არ არიან. ჩვენი გალაქტიკის ვარსკვლავთა დაახლოებით 85 პროცენტს სულ მცირე ერთი კომპანიონი ვარსკვლავი ჰყავს საერთო ორბიტაზე ჩაჭედილი.
ბუნებრივია, ეს სიცოცხლის ძებნას ართულებს, რადგან პოტენციური სიცოცხლისუნარიანობა უფრო ადვილი შესაფასებელია ეული ვარსკვლავის გარშემო. ბინარული (ორმაგი) კომპანიონებს სისტემაში დამატებითი გრავიტაციული და ვარსკვლავური რადიაციის ურთიერთქმედებები შეაქვთ, რაც იქ სიცოცხლის აღმოცენებისათვის საჭირო გარემოს არსებობის შანსებს ამცირებს.
რამდენიმე წლის წინ, ილინოისის უნივერსიტეტის ასტროფიზიკოსმა ზიგფრიდ იგლმა, ამ დამატებითი გართულებებიდან გამომდინარე, გადახედა ბინარული (ორმაგი) ვარსკვლავების სასიცოცხლო ზონების განსაზღვრის ანალიტიკურ სტრუქტურას.
ახლახან, მან და მისმა კოლეგებმა, ნიკოლაო გეორგაკარაკოსმა და იან დობს-დიქსონმა აბუ-დაბის ნიუ-იორკის უნივერსიტეტიდან, ეს განახლებული სტრუქტურა მოარგეს იმ ბინარულ ვარსკვლავებს, რომლებთანაც ვიცით, რომ არის გიგანტური პლანეტები; ამით ისინი სიცოცხლისთვის პოტენციურ ხელსაყრელობას ეძებდნენ.
„გამოვიყენეთ კეპლერის კოსმოსური ტელესკოპის მიერ შეგროვებული მონაცემები, მაგალითად, ვარსკვლავთა მასა, სიკაშკაშე, გიგანტურ პლანეტათა ადგილმდებარეობა და სხვა პარამეტრები, რათა შეგვექმნა მეთოდოლოგია იმ ორვარსკვლავიან სისტემათა გამოსავლენად, რომლებშიც შეიძლება იყოს დედამიწის მსგავსი, სიცოცხლისთვის ხელსაყრელი პლანეტები“, — განმარტავს იგლი.
ამის შემდეგ, ჯგუფმა შეისწავლა კეპლერის მიერ აღმოჩენილი ცხრა სისტემა: კეპლერ-16, კეპლერ-34, კეპლერ-35, კეპლერ-38, კეპლერ-64, კეპლერ-413, კეპლერ-453, კეპლერ-1647 და კეპლერ-1661. ეს სისტემები ჯგუფმა განტოლებებით შეისწავლა და არა სიმულაციებით, რაც უფრო შრომატევადია.
„ეს არის ანალიტიკური მეთოდი, რომელიც თითქმის არ საჭიროებს კომპიუტერულ ძალისხმევას. არის გარკვეული ნაწილები, რომლებიც ინფორმაციის შესატანად ციფრულ მოდელებს იყენებს, მაგალითად, როგორ ურთიერთქმედებს ატმოსფერო მზის სინათლის სხვადასხვა ოდენობასთან და სპექტრთან. ანალიტიკურად ამის გამოთვლა ნამდვილად ურთულესია, შესაბამისად, ამისათვის გამოვიყენეთ წინასწარ კომპიუტერულად შექმნილი მოდელები“, — აღნიშნავს იგლი.
მისივე განცხადებით, მათი მეთოდის სარგებელი ის არის, რომ ნებისმიერს შეუძლია აიღოს მათი განტოლებები და სხვა ვარსკვლავურ სისტემებს მოარგოს იმის განსასაზღვრად, სად ეძებონ დედამიწის მსგავსი პლანეტები.
ცხრა სისტემიდან, ორი განსაკუთრებით ცუდი აღმოჩნდა. კეპლერ-16 და კეპლერ-1647-ს გიგანტური პლანეტები ჰყავთ, რომლებიც ძალიან ცუდად არიან განლაგებული, რათა შედგეს სტაბილური სასიცოცხლო ზონა — რეგიონი, სადაც ეგზოპლანეტები ვარსკვლავისგან ისეთ მანძილზე არიან, რომ მათ ზედაპირზე შენარჩუნდეს თხევადი წყალი, არც სიცივისგან გაიყინოს და არც სიცხისგან აორთქლდეს.
ბინარული კომპანიონის მხრიდან გამოწვეული გრავიტაციული რხევების გამო, კეპლერ-16-ს ისედაც პატარა სასიცოცხლო ზონა აქვს. ორივე სისტემაში გიგანტური პლანეტა მთელ სასიცოცხლო ზონას დრამატულად ურღვევს სტაბილურობას.
თუმცა, ხუთ სხვა სისტემას შეიძლება მართლაც ჰქონდეს სასიცოცხლო ზონა: კეპლერ-34, კეპლერ-35, კეპლერ-38, კეპლერ-64 და კეპლერr-413, თავის Kepler-38-თან ერთად განსაკუთრებით იმედისმომცემია.
მიუხედავად ამისა, სიცოცხლისათვის ხელსაყრელი პირობები ორმზიან პლანეტაზე მოითხოვს რთულ საბალანსო მოქმედებას.
„თუ პლანეტა თავის მზეებთან ზედმეტად ახლოს მივა, მისი ოკეანეები აორთქლდება. თუ ზედმეტად შორს წავა ან სისტემიდან ამოვარდება, მის ზედაპირზე წყალი გაიყინება და ეს დაემართება თავად ატმოსფეროსაც, როგორც CO2 წარმოქმნის სეზონურ პოლარულ ყინულის ქუდებს მარსზე“, — განმარტავს იგლი.
მისივე განცხადებით, მას შემდეგ, რაც დაადასტურებენ, რომ პოტენციურად სასიცოცხლო პლანეტა სტაბილურ ორბიტაზეა, უკვე შეუძლიათ იკვლიონ ისიც, რამდენ რადიაციას იღებს ის ორი ვარსკვლავისგან. ამ ვარსკვლავებისა და პლანეტების ორბიტების ევოლუციის მოდელირებით, მათ შეუძლიათ იმის შეფასებაც, რამდენ რადიაციას იღებს სინამდვილეში პლანეტა.
ეგზოპლანეტებზე მონადირე კეპლერის კოსმოსური ტელესკოპის წყალობით ვიცით, რომ ბინარულ ვარსკვლავურ სისტემებში ეგზოპლანეტების წარმოქმნა შესაძლებელია, მიუხედავად დამატებითი გრავიტაციული რხევებისა. ჯგუფის მიერ ჩატარებული კვლევა აჩვენებს, რომ ეს პლანეტები შეიძლება სიცოცხლისათვის ხელსაყრელიც იყოს.
ახალი კვლევა ასეთი პლანეტების ძებნაში წინ გადადგმული მნიშვნელოვანი ნაბიჯია.
კვლევა Frontiers in Astronomy and Space Sciences-ში გამოქვეყნდა.
მომზადებულია aerospace.illinois.edu-სა და ScienceAlert-ის მიხედვით.
