ივანე ჯავახიშვილის სახელობის უნივერსიტეტში გამართულ სამეცნიერო კონფერენციაზე („ისრაელი 70 წლისაა“) აკადემიკოსმა როინ მეტრეველმა აღნიშნა, რომ ისრაელის აკადემიური წრეებიდან ელოდება მასალების მოწოდებას ქართულ-ებრაულ ურთიერთობათა 28-საუკუნოვანი ისტორიის შესახებ.
აღნიშნულ კონტექსტში საგულისხმოა საქართველოს დამსახურებული ჟურნალისტის, დავით ბუზუკაშვილის სამეცნიერო-პოპულარული ჟანრის ნარკვევი ამ ურთიერთობის სწორედ 28-საუკუნოვანი თარიღის თაობაზე. წარმოდგენილი ნარკვევის შემცირებულ ვერსიაში ავტორის მიერ შემოთავაზებული 28-საუკუნოვანი თარიღის გამოთვლისას საორიენტაციოდ მიჩნეულია 1998 წელი:
რაკი 1998 წელს საქართველოში ებრაელთა მკვიდრობის 26-საუკუნოვანი იუბილე შთამბეჭდავად აღინიშნება, ფაქტობრივად, საქვეყნოდ ვაღიარებთ, რომ ქართულ-ებრაული ურთიერთობა სათავეს საქართველოში ებრაელთა დამკვიდრებიდან იღებს. ამ ურთიერთობის ერთობ სოლიდური სტაჟი კი ოცდაექვს საუკუნეს ითვლის. ამ საქვეყნო განაცხადის საფუძვლად „ქართლის ცხოვრების“ ის ფრაგმენტია მიჩნეული, რომელიც გვაუწყებს: „მაშინ ნაბუქოდონოსორ მეფემან წარმოსტყუევნა იერუსალიმი და მუნით ოტებულნი ჰურიანი მოვიდნენ ქართლს, მოითხოვეს მცხეთელ მამასახლისისაგან ქუეყანა ხარკითა, ხოლო მცხეთელმა მამასახლისმა მისცა და დასხნა არაგვსა ზედა წყაროსა, რომელსაც ჰქვიან ზანავი და რომელი ქუეყანა აქვნდათ მათ ხარკითა, აწ ჰქვიან ხერკ ხარკისა მისთვის“ (ვსარგებლობ მომენტით, აქ მყისიერად ავცდები თემას და ცნობისათვის შევნიშნავ: დღევანდელი ლექსიკით რომ ვთქვა, იმთავითვე საბაზრო ეკონომიკის პირობებით შემოსულ იმ ებრაელთა მიერ გაღებული ხარკი რაოდენ უხვი და მოცულობითი უნდა ყოფილიყო, რომ მისი პოლიტიკური მნიშვნელობის გამო მასპინძლებმა ადგილობრივი გეოგრაფიული ტოპონიმი ზანავი გადაარქვეს და დასახლებას დაარქვეს ხერკ „ხარკისა მისთვის“!).
1904 წელს თბილისში დასტამბულ წიგნში „ქართველი ებრაელნი საქართველოში“ ცნობილი საზოგადო მოღვაწე და მწიგნობარი, ზაქარია ჭიჭინაძე, „ქართლის ცხოვრების“ ზემოაღნიშნული პასაჟის უკომენტარო ციტირებით, საკუთარ თვალსაზრისს ჩვენში ებრაელთა დამკვიდრების თაობაზე ამ ისტორიული წყაროს უნისონში აფიქსირებს.
თუკი ისტორიული წყაროს გადამოწმებით დავინტერესდებით, „ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის“ მე-7 ტომი ნაბუქოდონოსორის შესახებ გვაუწყებს: „ახალბაბილონური სამეფოს ქალდეური დინასტიის მეორე მეფე (ძვ.წ. 604-562 წ.წ.). ხანგრძლივი ალყის შემდეგ ძვ.წ. 586 წ. ხელმეორედ დაიმორჩილა და დაანგრია იერუსალიმი, რომლის მოსახლეობის დიდი ნაწილი ბაბილონში გადაასახლა“ (გვ. 282).
მართლაც, ელემენტარული არითმეტიკით, ძველი წელთაღრიცხვის 586 წელს ახალი წელთაღრიცხვის 1998 წელი (26-საუკუნოვანი იუბილეს აღნიშვნის წელი) რომ მივუმატოთ, 2584 წელს უდრის. სწორედ, ზემოაღნიშნული ისტორიული წყაროებია მიჩნეული საქართველოში ებრაელთა ოცდაექვსსაუკუნოვანი მკვიდრობის, მათი დასახლების კონკრეტული ადგილისა და ქართულ-ებრაულ ურთიერთობათა დასაბამის ოფიციალურ დასტურად.
მიუხედავად ამისა, ზემოაღნიშნული ცნობების გარდა, არსებობს სხვა წყაროებიც როგორც დამკვიდრების თარიღის, ისე დამკვიდრების ადგილის და, საერთოდ, ქართულ-ებრაულ ურთიერთობათა დასაბამის თაობაზე. შევეცდები სამივე საკითხზე ცალ-ცალკე შევჩერდე.
დამკვიდრების თარიღის შესახებ
1989 წლის სექტემბერში გაზეთ „სოფლის ცხოვრებაში“ (პირველი კატეგორიის გაზეთებისთვის იმ უძრაობის დროს ებრაული თემატიკა სასურველი ვერ იქნებოდა) დაისტამბა ჩემი წერილი „28-ე საუკუნეს მიითვლის“. პუბლიკაციის საფუძვლად 1849 წლის „კავკასიური კალენდრის“ («Кавказский календарь») ერთი პასაჟი იქცა. კერძოდ, 139-ე გვერდზე კავკასიისა და ამიერკავკასიის მნიშვნელოვან მოვლენათა ქრონოლოგიურ ჩამონათვალში მივაკვლიე მეტად საგულისხმო ცნობას, რომ „დატყვევებულ ებრაელთა ერთი ჯგუფი დასახლებულ იქნა აწინდელ გურიასა და ლაზისტანში ძველი წელთაღრიცხვის 720 წელს“ (ხაზი ჩემია – დ.ბ.)
აღნიშნული წყაროს თანახმად, ძველი წელთაღრიცხვის 720 წელს ახალი წელთაღრიცხვის 1998 წელი რომ მივუმატოთ, 2718 წელს უდრის. ამდენად, ამ მარტივი არითმეტიკული შეჯამებით, ჩვენში ებრაელთა მკვიდრობის სტაჟი 28-ე საუკუნეს მიითვლის.
ნაბუქოდონოსორის მიერ იერუსალიმის დარბევამდე საქართველოში ებრაელთა დასახლების თაობაზე მოსაზრებას გამოთქვამს აგრეთვე ცნობილი ქართველი ისტორიკოსი პლატონ იოსელიანი. სანკტ-პეტერბურგში 1843 წელს რუსულ ენაზე გამოცემული მისი წიგნის „ქართული ეკლესიის მოკლე ისტორიის“ მე-6 გვერდის მე-9 სქოლიოში იგი აღნიშნავს: „ქართველ და სომეხ ისტორიკოსთა ცნობით, ებრაელები საქართველოში ნაბუქოდონოსორამდე (ხაზი ჩემია. – დ.ბ.) დასახლებულან“. აღსანიშნავია, რომ პლატონ იოსელიანი იქვე V-VI საუკუნეების ცნობილ სომეხ ისტორიკოსს, მოსე ხორენელს (მოვსეს ხორენაცს, იგივე ხორენსკის – დ.ბ.) იმოწმებს.
დამკვიდრების ადგილის თაობაზე
გარდა ზემოაღნიშნული „კავკასიური კალენდრისა“, რომელიც იუწყება, რომ დატყვევებულ ებრაელთა ერთი ჯგუფი დასახლებულ იქნა აწინდელ გურიასა და ლაზისტანში (ანუ კოლხეთში, ხაზი ჩემია – დ.ბ.), ებრაელთა დასახლების ადგილის „ქართლის ცხოვრებისეული“ ვერსიისაგან (მცხეთის რეგიონი) განსხვავებული მოსაზრებები ქართველ სწავლულთა შორისაც გამოითქმებოდა.
ცნობილი სასულიერო მოღვაწე, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქი კირიონ II (ერისკაცობაში გიორგი საძაგლიშვილი), გამოჩენილ სწავლულთა და საეკლესიო მოღვაწეთა ნააზრევის საფუძველზე ასკვნის, რომ ებრაელები საქართველოში პირველად მცხეთაში კი არა, შავი ზღვისპირეთის სამხრეთით – მდინარე ჭოროხის მიდამოებში დასახლდნენ.
გიორგი საძაგლიშვილის ერთობ ვრცელსათაურიანი ნაშრომი „ჰურიანი ძველ იბერიაში, საყოველთაო მოლოდინი მესიისა, განთესილ ებრაელთა გავლენა ჩვენს წინაპართა სარწმუნოებაზე და მათ მიერ უფლის კვართის ჩამოტანა მცხეთაში“ დაბეჭდილია რუსულენოვან ჟურნალ „Пастырь“-ის („მწყემსის“) 1883 წლის 1-2-3 ნომრებში. ავტორის მოსაზრებათაგან ჩვენთვის საგულისხმო კონტექსტში ნიშანდობლივია შემდეგი:
„თუკი ზემორე ნათქვამს დავურთავთ ისტორიკოს აბიდენის ცნობას, რომელიც შემონახული და ჩვენამდე მოღწეულია IV ს-ის საეკლესიო ისტორიკოს ევსების შრომებში – ტყვე ებრაელთა ევქსინის პონტოს (შავი ზღვის – დ.ბ.) მარჯვენა სანაპიროზე განსახლების შესახებ, – უკვე საეჭვო აღარ იქნება ებრაელთა მნიშვნელოვანი ელემენტის არსებობა დასავლეთ იბერიაში (ხაზი ჩემია. – დ.ბ.) ქრისტემდე რამდენიმე საუკუნით ადრე.
სავარაუდოა, რომ დასავლეთ იბერიიდან შვილნი ისრაელისა სწრაფად განითესნენ მთელს საქართველოში“ («Пастырь», 1883 წ., №1, გვ. 6. ცნობისათვის: რელიგიური ჟურნალი „მწყემსი“ ქართულ და რუსულ ენებზე გამოდიოდა გასული საუკუნის 80-იან წლებში აწინდელ ზესტაფონში – დ.ბ.).
ქართულ–ებრაულ ურთიერთობათა დასაბამი
ლეონტი მროველის „ქართლის ცხოვრებაში“ ყურადღება მივაქციე კიდევ ერთ მეტად მნიშვნელოვან ფრაგმენტს: „შემდგომად ამისასა რაოდენთამე წელიწადთა მოვიდა ჰამბავი ვითარმედ მოსე განვლო ზღვა ისრაელთა (მეწამული ზღვა – დ.ბ.) და იზრდებიან იგინი უდაბნოსა მანანათა. განკვირდეს ყოველნი და მათ ყოველთა წარმართთა (ანუ ყოველთა ქართველთა – დ.ბ.) აქეს ღმერთი ისრაელთა“ („ქართლის ცხოვრება“ სიმონ ყაუხჩიშვილის რედაქციით. ტ. I, სახელგამი, თბ., 1855 წ., გვ. 14)
ესე იგი, რაკიღა „მოვიდა ჰამბავი“, გამოდის რომ აღნიშნულ პერიოდში, საქართველოს უკვე აქვს ურთიერთობა ებრაელებთან. ანუ ქართველები იღებენ ინფორმაციას, რომ მოსემ, ღვთის ნებით, თავისი ხალხი ეგვიპტეში ხანგრძლივი მონობიდან გამოიყვანა, ისრაელის გზას გაუყენა და რომ ისინი სასაწაულებრივი ციური მანანით საზრდოობენ. ყველაზე საგულისხმო ლეონტი მროველის ამ ცნობაში მაინც ის არის, რომ სრულიად აშკარაა იმდროინდელ ქართველთა კეთილგანწყობა და აქ, ალბათ, რელიგიის ისტორიაში უპრეცედენტო შემთხვევასთან უნდა გვქონდეს საქმე, რაკი იმხანად კერპთაყვანისმცემელმა ერმა, ანუ ისტორიკოსის თქმით, „მათ ყოველთა წარმართთა აქეს ღმერთი ისრაელთა“! – ანუ, აქეს სხვა ერისა და რელიგიური მრწამსის ღმერთი (ხაზი ჩემია – დ.ბ.)!
ლეონტი მროველის აღნიშნული ცნობა მნიშვნელოვნად უსწრებს წინ მისსავე ინფორმაციას „ქართლის ცხოვრებიდან“ ებრაელების მცხეთელ მამასახლისთან ვიზიტის თაობაზე. რადგან ესოდენ ავტორიტეტული წყაროს ცნობით, ძველ ებრაელთა სჯულმდებლის, წინასწარმეტყველის, განმათავისუფლებლის, ბელადისა და კანონმდებლის, ბიბლიური მოსეს ამბავი თანადროულ საქართველოში ჩამოდის და თან ესოდენი პატივისგებით აღინიშნება, ქართულ–ებრაულ ურთიერთობათა დასაბამად სწორედ მოსეს ეპოქა უნდა ვივარაუდოთ, რაკი უფრო ადრინდელი ისტორიული წყარო არ მოგვეძევება.
„ქართლის ცხოვრების“ ყაუხჩიშვილისეული გამოცემის მე-14 გვერდზე, მე-2 სქოლიოში აღნიშნულია: „არშიაზე: მოსე ზღუა განვლო. ადამს უკან ორი ათას ოთხას ორმოცდა სამს წელს უკან მოსე (მ) ზღუა განვლო ERD“.
თუ აღნიშნული თარიღიდან ავითვლით, ძველი წელთაღრიცხვის 25-ე საუკუნეზეა მინიშნება და ამ ისტორიულ მონაცემზე დაყრდნობით 45-საუკუნოვან თარიღთან უნდა გვქონდეს საქმე. მაგრამ არსებობს სხვა ვერსიებიც. მოსეს ეპოქის დაზუსტების მიზნით ფაქტების შესაჯერებლად როგორც ქართული, ისე უცხოური საცნობარო, სამეცნიერო და საღვთისმეტყველო ლიტერატურის მოსაძიებლად საკმაოდ დიდი ძალისხმევა გავწიე. აღნიშნული წყაროების თანახმად, აშკარაა, რომ ისტორიული დროის ამპლიტუდა ძველი სტილით 25-ე და მე-13 საუკუნეთა შორის მერყეობს. თუმცა, ყველაზე ხშირად მაინც ძველი წელთაღრიცხვის მე-13 საუკუნეზეა აპელირება. ესოდენ დიდი ისტორიული ცდომილება მყისვე განულდება, თუკი დავაზუსტებთ, რომ ძველი სტილით 25-ე საუკუნე მინიშნებულია ებრაული წელთაღრიცხვით, ხოლო ძველი სტილითავე მე-13 საუკუნე საყოველთაო წელთაღრიცხვით მინიშნებაა. ანუ, ფაქტობრივად, ერთსა და იმავე დროზეა საუბარი. ამიტომ მაინც მე-13 საუკუნეზე ორიენტირებით და არითმეტიკული შეჯამების ზემოთ უკვე არაერთგზის მოხმობილი პრინციპით, ძვ. წ. მე-13 ს. + ახ. წ. მე-20 ს. = 33 ს. ამდენად, კაცობრიობის ორ უძველეს ერს – ებრაელებსა და ქართველებს შორის ურთიერთობის 33-საუკუნოვან ისტორიასთან უნდა გვქონდეს საქმე. ანუ ვიმეორებ: ბიბლიური მოსეს ეპოქასთან დაკავშირებულ ურთიერთობათა დასაბამის ჟამი 33 საუკუნეა (სხვათა შორის, მოსესთან დაკავშირებით ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ, როგორც საერთოდ მთელს ქრისტიანულ სამყაროზე, ასევე ქართულ სამართლებრივ პრაქტიკაზეც უდიდესი გავლენა იქონია „მოსეს სამართალმა“. ამ ბიბლიური სჯულმდებლისა და კანონმდებლის 52 მუხლისაგან შემდგარ კანონთა კრებულს ვახტანგ VI-ის სამართლებრივ შრომებში პირველი ადგილი უკავია).
ლეონტი მროველი „ქართლის ცხოვრებაში“ ჩვენთვის საინტერესო თემაზე კიდევ ერთ ძალზე მნიშვნელოვან ცნობას გვაწვდის. ყაუხჩიშვილისეული გამოცემის მე-16 გვერდზე ებრაელთა მცხეთური ვოიაჟის შესახებ ცნობიდან რამდენიმე აბზაცით ქვემოთ აღნიშნულია: „და იყვნეს ქართლს ესრეთ აღრეულ ეს ყოველნი ნათესავნი, და იზრახებოდა ქართლსა შინა ექუსი ენა: სომხური, ქართული, ხაზარული, ასურული, ებრაული (ხაზი ჩემია – დ.ბ.) და ბერძული. ესე ენანი იცოდეს ყოველთა მეფეთა ქართლისათა, მამათა და დედათა“…
ქართულ-ებრაულ ურთიერთობათა მრავალსაუკუნოვანი თემა, როგორც ოფიციალური კვლევის საგანი, საბჭოურ სისტემაში ტაბუირებული იყო. იმ უძრაობის დროს, მართალია, გაჭირვებით, მაგრამ მაინც არაერთ უნიკალურ ფაქტს მივაკვლიე. სამწუხაროდ, მათი გამოქვეყნება ვერ შევძელი. თუმცა, „პერესტროიკისეული“ დათბობის წყალობით მომეცა შესაძლებლობა, ზოგი მათგანი ისრაელში ვიზიტად მიმავალ კათოლიკოს-პატრიარქ ილია მეორესთვის გამეცნო. წმინდა მიწიდან დაბრუნებულმა საქართველოს მღვდელმთავარმა დამიბარა და გულითადი მადლობა მითხრა იმ მეტად შთამბეჭდავი უნიკალური მასალისთვის, იქაურ მასპინძლებზე უდიდესი ეფექტი რომ მოუხდენია.
კიდევ ერთი ვერსია
არის კიდევ ერთი ვერსია, რომელიც ყველა ფიქსირებული თვალსაზრისის საპირისპიროა. ამ ვერსიის თანახმად, საქართველოში თავდაპირველი ებრაელები არ განეკუთვნებოდნენ ემიგრანტთა კატეგორიას. უბრალოდ, უხსოვარ დროში ადგილობრივ ქართველთა გარკვეულმა ნაწილმა შეიცვალა სარწმუნოება და აღიარა ღმერთი ისრაელთა. თითქოს მათ დაუდეს სათავე საქართველოში მრავალსაუკუნოვან და მრავალათასიან ებრაულ დიასპორას. სწორედ ამ კონტექსტშია საგულისხმო ზაქარია ჭიჭინაძის ნარკვევი „გაურიავებული ქართველები და გაქართველებული ურიები“. მიუხედავად ამისა, აღნიშნული მაინც ვარაუდის სფეროს განეკუთვნება და ავტორის თვალსაზრისი განსხვავებული აზრის კონტექსტში მოიაზრება.
ქართული სახელმწიფოებრიობა 41 საუკუნისაა?
1864 წლის „კავკასიური კალენდრის“ ქრონოლოგიურ ნუსხაში ჩემი ყურადღება იმთავითვე სხვა თარიღებმაც მიიქცია. მართალია, ეს თემა ჩემი ამჟამინდელი მსჯელობის კონტექსტიდან ამოვარდნილია, მაგრამ რამდენადაც იმ საბჭოთა დროს ამ მონაცემთა გამომზეურებაზე ცივი უარი მივიღე, ამჯერად მაინც ვისარგებლებ შემთხვევით და ამ ყოველივეს, რომ იტყვიან, ცნობისათვის მოგაწვდით:
„ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის“ I ტომის 557-ე გვერდი არგონავტების მითს ძველი წელთაღრიცხვის II ათასწლეულის პირველ ნახევარს მიაკუთვნებს. „კავკასიური კალენდარი“ კი აკონკრეტებს, რომ „1350 წელს (ჩვენს ერამდე – დ.ბ.) შესდგა არგონავტთა ლაშქრობა ოქროს საწმისისათვის კოლხიდაში (სამეგრელოსა და გურიაში)“.
„ქართული საბჭოთა ენციკლოპედიის“ (შემოკლებით ქსე) მე-5 ტომის 68-ე გვერდზე დასტამბულია: „ძველი წელთაღრიცხვის მე-3 საუკუნის დასაწყისში იბერიის სამეფოში ძალაუფლება ხელში ჩაიგდო ადგილობრივი წარმოშობის პირმა (მცხეთის მამასახლისების საგვარეულოს წევრმა) ფარნავაზმა“. „კავკასიურ კალენდარში“ კი ვკითხულობთ: „302 წელი (ჩვ. ერამდე – დ.ბ.). ქართლოსიანთა დინასტიის პირველი ქართველი მეფე ფარნავაზი აფუძნებს ქართველთა სამოქალაქო ანბანს და ავრცელებს ქართულ ენას“. ე.ი. გამოდის, რომ „ქსე“-სგან განსხვავებით, ფარნავაზს ერთი საუკუნით ადრე (ანუ ძვ.წ. მე-4 საუკუნეში) უცხოვრია.
ამ კონტექსტშია საგულისხმო აგრეთვე „კალენდრისეული“ კიდევ ორი ინფორმაციაც:
2500 წელი – მსოფლიო წარღვნა. ნოეს კიდობანი შეჩერდა დიდი არარატის მწვერვალზე.
2110 წელი – ჰაოსი ტოვებს ქალდეას და მოდის არარატისპირა ქვეყნებში, სადაც აარსებს სომხეთის სამეფოს. ქართლოსი სახლდება ქართლში (ხაზი ჩემია – დ.ბ.). ლეონტი მროველისეული „ქართლის ცხოვრების“ ცნობით, ჰაოსი და ქართლოსი ძმები იყვნენ, შვილნი დიდი თარგამოსისა. და თუკი ძველი წელთაღრიცხვის 2110 წელს ახალი წელთაღრიცხვის 1998 წელს მივუმატებთ, მივიღებთ 4108 წელს, ანუ 41 საუკუნეს. ამრიგად, ქართული სახელმწიფოებრიობის ხნოვანებაზე „კალენდრისეული“ წყარო 41 საუკუნეს გვაუწყებს. მეტიც: 42-ე საუკუნეში ყოფილა გადამდგარი.
დავით ბუზუკაშვილი
საქართველოს დამსახურებული ჟურნალისტი
თბილისი, 1998 წელი.
P.S. და კიდევ: იგივე „კალენდარი“ ბაგრატიდთა საგვარეულოს დასაბამად ჩვენს ერამდე 700 წელს მიიჩნევს (ცნობისათვის: „Кавказский календарь“. Издание отъ канцеларiи кавказскаго НамЂстника. Изданъ по распоряженiю его Императорскаго величества на КавказЂ канцеларiей НамЂстника под редакцией Н.П. Стельмашука. თბილისში დისლოცირებული კავკასიის მთავარმმართებელის კანცელარიის ეს მნიშვნელოვანი ფუნდამენტური წელიწდეული 1846-1917 წლებში იბეჭდებოდა თავდაპირველად სანკტ-პეტერბურგის სამხედრო სტამბაში, მოგვიანებით კი თბილისში).
