„საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველომ“ საპარლამენტო კონტროლის განხორციელების შესახებ კვლევა გამოაქვეყნა.
როგორც „საერთაშორისო გამჭვირვალობა-საქართველოში“ აცხადებენ, კვლევაში შეფასებულია 2019 წლის პირველი იანვრიდან 2020 წლის პირველ ოქტომბრამდე პერიოდში განხორციელებული საპარლამენტო კონტროლი და მისი შედეგები.
„კვლევის პერიოდი პოლიტიკურ დაძაბულობასა და პანდემიის პერიოდს დაემთხვა. კვლევის შედეგად გამოვლინდა, რომ კრიზისულ ვითარებაში პარლამენტი ფაქტობრივად უარს ამბობს თავისი ძირითადი ფუნქციის განხორციელებაზე.
პარლამენტის ახალი რეგლამენტი პროგრესული ნაბიჯი იყო საპარლამენტო კონტროლის გაძლიერების მიმართულებით, რაც დადებითად აისახა საპარლამენტო ზედამხედველობის კონკრეტული მექანიზმების გამოყენების სტატისტიკაზეც. მიუხედავად ამისა, საპარლამენტო კონტროლი სუსტია და კვლავ მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება პარლამენტისა და მთავრობის წევრთა ანგარიშვალდებულება საპარლამენტო კონტროლის პროცესში, ასევე, პრობლემად რჩება ოპოზიციის უფლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესებისათვის მყარი საკანონმდებლო გარანტიების არ არსებობა.
კვლევის საფუძველზე შემდეგი ძირითადი გამოწვევები გამოიკვეთა: პანდემიისა და მისგან გამოწვეული კრიზისის დროს პარლამენტმა ფაქტობრივად უარი თქვა თავის ფუნქციის შესრულებაზე და ადამიანის ძირითადი უფლებების შეზღუდვის უფლებამოსილება სრულად მიანდო მთავრობას. პარლამენტი არ ახორციელებდა აღმასრულებელი ხელისუფლების საქმიანობის ეფექტურ მონიტორინგს: საგანგებო მდგომარეობის დროს პარლამენტის კომიტეტებს არ ჩაუტარებიათ სხდომა, რომელიც შეეხებოდა საგანგებო მდგომარეობის პერიოდში მთავრობის საქმიანობის კონტროლს; საგანგებო მდგომარეობის დროს კომიტეტებს არ გამოუყენებიათ მათთვის მინიჭებული უფლებამოსილება, საქმიანობის მიმართულებიდან გამომდინარე, შეემოწმებინათ საგანგებო მდგომარეობის დროს გამოცემული ნორმატიული აქტების საქართველოს კანონმდებლობასთან შესაბამისობა და მათი შესრულების მდგომარეობა; კოვიდპანდემიის დროს განრიგით გათვალისწინებული 11 მინისტრის საათის ნაცვლად, მინისტრის მხოლოდ ოთხი საათი ჩატარდა; საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრი, ეკატერინე ტიკარაძე, ოპოზიციური ფრაქციების მიწვევისას არ მივიდა კომიტეტის სხდომაზე“, – აღნიშნულია კვლევაში.
კვლევის მიხედვით, რეგლამენტში არ არსებობს საკანონმდებლო გარანტიები, რომელიც გააძლიერებდა ოპოზიციის როლს პარლამენტის საქმიანობის და მათ შორის საპარლამენტო კონტროლის პროცესში.
ოპოზიციური პარტიების მხოლოდ არსებობა პარლამენტში, არ წარმოადგენს საკმარის მექანიზმს ეფექტური საპარლამენტო კონტროლისათვის: პარლამენტის ყველა კომიტეტის თავმჯდომარე მმართველი პარტიის წარმომადგენელია; პარლამენტის მიერ ანგარიშვალდებული ორგანოების ხელმძღვანელების დანიშვნისას, რეგლამენტი არ ითვალისწინებს ოპოზიციურ ფრაქციებთან კონსულტაციის ვალდებულებას და მათთან კონსენსუსის გზით გადაწყვეტილების მიღებას, რაც ზრდის პოლიტიზირებული გადაწყვეტილების მიღების რისკებს“, – ნათქვამია კვლევაში.
როგორც კვლევაშია აღნიშნული, საპარლამენტო კონტროლის მექანიზმები, ხშირ შემთხვევაში, არ გამოიყენება ქვეყნისათვის მნიშვნელოვან საკითხებთან დაკავშირებით.
„საანგარიშო პერიოდში ქვეყანა არაერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევის წინაშე იდგა, მაგალითად ბორდერიზაცია, საოკუპაციო ხაზიდან ადამიანების გატაცება და მათთვის თავისუფლების აღკვეთა. აგრეთვე იყო უკანონო ფარული ჩანაწერების გავრცელების შემთხვევები, მათ შორის პოლიტიკურ თანამდებობის პირებზე. არაერთხელ, საჯაროდ, გაჟღერდა ხელისუფლების წარმომადგენლების, მათ შორის დეპუტატების, ინტერესთა კონფლიქტის და სავარაუდო კორუფციული გარიგების შესახებ ინფორმაციაც. ე.წ.კლანის წევრების მიერ სასამართლო სისტემის მართვა ასევე არაერთხელ გახდა საზოგადოებისა და უცხოელი პარტნიორების მსჯელობის საგანი. თუმცა, არც ერთ ზემოთ აღნიშნულ საკითხზე კომიტეტებს სპეციალური სხდომა არ ჩაუტარებიათ და არ მოუწვევიათ სხდომაზე ანგარიშვალდებული პირები.
სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურზე საპარლამენტო კონტროლი სუსტია: თავდაცვისა და უშიშროების კომიტეტს კანონი არ ანიჭებს უსაფრთხოების სამსახურის მიმართ კონტროლის მიზნით სპეციალური მექანიზმების გამოყენების უფლებამოსილებებს (მაგალითად, ზედამხედველობა ინფორმაციის მოპოვების ღონისძიებებზე, ფარულ ღონისძიებებზე, უსაფრთხოების სამსახურში პერსონალურ მონაცემთა დაცვაზე და ა.შ.); ნდობის ჯგუფს პარლამენტის რეგლამენტი ინფორმაციასთან წვდომის შეზღუდულ მანდატს ანიჭებს. მიუხედავად იმისა, რომ ახალი რეგლამენტით გაიზარდა ნდობის ჯგუფის კომპეტენცია, არ არის უზრუნველყოფილი ექსპერტთა ჩართულობა უსაფრთხოების სექტორის ზედამხედველობის პროცესში, ნდობის ჯგუფთან არ არსებობს ექსპერტთა საბჭო, რომლის წევრებსაც ექნებოდათ დაშვება სახელმწიფო საიდუმლოებაზე და შეძლებდნენ კონტროლის განხორციელებას.
მთავრობის წევრები და პარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებული სხვა თანამდებობის პირები სათანადო პასუხისმგებლობით არ ეკიდებიან პარლამენტის მიერ კონტროლის განხორციელებას, მაგალითად მინისტრები დროულად და სრულად არ პასუხობენ სადეპუტატო კითხვებს. საანგარიშო პერიოდში გაგზავნილი 1683 კითხვიდან 288 პასუხგაუცემელი დარჩა; ოპოზიციური ფრაქციების მოწვევისას მინისტრები არ ესწრებიან კომიტეტის სხდომებს. საანგარიშო პერიოდში ოპოზიციურმა ფრაქციებმა ანგარიშვალდებული პირების კომიტეტის სხდომაზე დაბარების უფლება 32-ჯერ გამოიყენეს, აქედან 21 შემთხვევაში თანამდებობის პირი არ დაესწრო სხდომას“, – აღნიშნულია კვლევაში.
კვლევის თანახმად, არ არსებობს საპარლამენტო კონტროლის მექანიზმი, რომელიც ოპოზიციას მისცემდა შესაძლებლობას, მოკლე ვადაში, აქტუალურ საკითხთან დაკავშირებით, პლენარულ სხდომაზე დაიბაროს მთავრობის წევრი, დაუსვას მას კითხვები და გამართოს დებატები.
„ოპოზიციურ ფრაქციას კომიტეტის სხდომაზე პრემიერ-მინისტრის, გენერალური პროკურორის, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსის დაბარების უფლება არ აქვს, რაც დაუსაბუთებლად ზღუდავს ამ უმნიშვნელოვანესი თანამდებობის პირების მიმართ საკომიტეტო კონტროლის განხორციელებას. კვლევის საფუძველზე შემუშავებულია რეკომენდაციები კანონმდებლობის დახვეწის და ასევე, პრაქტიკაში საპარლამენტო კონტროლის გაძლიერების მიზნით.
ძირითადი რეკომენდაციები: ქვეყნისათვის კრიზისულ ვითარებაში პარლამენტმა სრულყოფილად უნდა განახორციელოს საპარლამენტო ზედამხედველობა. განსაკუთრებულ კონტროლს საჭიროებს მთავრობის მიერ დაწესებული შეზღუდვები, რომელიც უშუალოდ ეხება ადამიანის უფლებების შეზღუდვას; საქართველოს პარლამენტში კომიტეტის თავმჯდომარეების თანამდებობები პროპორციულად უნდა ნაწილდებოდეს წარმოდგენილ პოლიტიკურ ძალებს შორის. ოპოზიციის წარმომადგენელი, მათ შორის, უნდა ხელმძღვანელობდეს შემდეგ კომიტეტებს: ადამიანის უფლებათა დაცვის და სამოქალაქო ინტეგრაციის კომიტეტი, საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტი, თავდაცვისა და უშიშროების კომიტეტი. პარლამენტის მიერ გარკვეული თანამდებობის პირების არჩევა ოპოზიციური პარტიებთან კონსენსუსის გარეშე შეუძლებელი უნდა იყოს, მიუხედავად იმისა, თუ რამდენ მანდატს ფლობს უმრავლესობა. გენერალური აუდიტორისა და გენერალური პროკურორის ასარჩევად აუცილებელი უნდა იყოს ოპოზიციის უმრავლესობის თანხმობა. უზენაესი სასამართლოს წევრობის კანდიდატები და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრები პარლამენტის უმრავლესობისა და უმცირესობის მხარდაჭერის საფუძველზე უნდა ინიშნებოდნენ.
საპარლამენტო კონტროლის პროცესში უნდა გაიზარდოს ოპოზიციის როლი: ოპოზიციის წევრები უნდა იყვნენ პრივილეგირებულნი მთავრობისთვის შეკითხვების დასმის დროს (კერძოდ, მათ უნდა ჰქონდეთ უფლება გახსნან დებატები. პრემიერ-მინისტრის ყოველწლიური ანგარიშის განხილვისას, ინტერპელაციისას ოპოზიციის წევრებს უფლება უნდა ჰქონდეთ აღმასრულებელ ხელისუფლებას უმრავლესობის წარმომადგენლებთან შედარებით უფრო მეტი კითხვა დაუსვან); ოპოზიციის წევრებს უნდა ჰქონდეთ უფლება მოითხოვონ დებატების ჩატარება, მათ შორის, გადაუდებელი აუცილებლობის ან მიმდინარე საკითხებზე დებატების ჩათვლით; ოპოზიციის წევრებს (ოპოზიციურ ფრაქციებს) უნდა ჰქონდეთ უფლება კომიტეტის სხდომაზე მოიწვიონ გენერალური პროკურორი და სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსი. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურზე საპარლამენტო კონტროლი უნდა გაძლიერდეს;
სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მაკონტროლებელ პარლამენტის კომიტეტთან უნდა შეიქმნას ექსპერტთა საზედამხედველო მუდმივმოქმედი საბჭო, რომელიც მუდმივ რეჟიმში გააკონტროლებს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს და პასუხისმგებელი იქნება პარლამენტის წინაშე. საბჭოს წევრებს უნდა ირჩევდეს პარლამენტი. საზედამხედველო საბჭოს უნდა ჰქონდეს დამოუკიდებლობის გარანტიები.
პარლამენტის სპეციალიზირებული კომიტეტის და საზედამხედველო საბჭოს წევრებს უნდა ჰქონდეთ დაშვება სახელმწიფო საიდუმლოებასთან, გამონაკლისს შეიძლება წარმოადგენდეს მხოლოდ ინფორმაცია მიმდინარე ოპერაციების შესახებ.
ანგარიშვალდებულმა ორგანოებმა და მთავრობის წევრებმა, პარლამენტს ხელი უნდა შეუწყონ კონტროლის სრულყოფილად და ეფექტურად განხორციელებაში, პასუხისმგებლობით მოეკიდონ შესაბამის პროცედურებს, იმის მიუხედავად კონტროლის ინიციატორი მმართველი პარტიაა თუ ოპოზიცია;
მნიშვნელოვანია, პარლამენტმა განახორციელოს მონიტორინგი, საჯარო დაწესებულებების მიერ აუდიტის სამსახურის რეკომენდაციების შესრულებაზე და საკითხი დეტალურად განიხილებოდეს საფინანსო-საბიუჯეტო კომიტეტის სხდომაზე. აუდიტის დასკვნების და რეკომენდაციების შესრულებაზე საპარლამენტო კონტროლის გასაზრდელად მიზანშეწონილია, იურიდიულ კომიტეტთან ერთად შეიქმნას ფორმატი, რომელიც დააკვირდება სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის მიერ პროკურატურაში გადაგზავნილ მასალებზე რეაგირებას;
საპარლამენტო კონტროლის ისეთი მექანიზმის ჩამოსაყალიბებლად, რომელიც ოპოზიციას მისცემდა შესაძლებლობას, მოკლე ვადაში, აქტუალურ საკითხთან დაკავშირებით, პლენარულ სხდომაზე დაიბაროს მთავრობის წევრი, საჭიროა:
ინტერპელაციის პროცედურის სულ მცირე თვეში ერთხელ ჩატარება; გადაუდებელი/დაჩქარებული ინტერპელაციის მექანიზმის შემოღება; საჭიროების შემთხვევაში, ინტერპელაციის რამდენიმე დღეზე განაწილება.
საჭიროა სახალხო დამცველის ანგარიშში გათვალისწინებული რეკომენდაციების შესრულების მდგომარეობის მონიტორინგის მეთოდოლოგიის გადახედვა და წარდგენილი წინადადებების განხილვის ეფექტური ფორმატის შემუშავება. კერძოდ: სახალხო დამცველის ყოველწლიურ ანგარიშში გათვალისწინებული რეკომენდაციების შესრულების უზრუნველსაყოფად მისაღები პარლამენტის დადგენილების პროექტი, გაზიარებული იქნას სახალხო დამცველის აპარატისთვის; ადამიანის უფლებათა დაცვისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის კომიტეტმა სახალხო დამცველის აპარატს პროაქტიულად მიაწოდოს დადგენილების შესრულების თაობაზე უწყებების მიერ კომიტეტში წარდგენილი ინფორმაცია.
გაიზარდოს საპარლამენტო კონტროლის პროცესის გამჭვირვალობა: საპარლამენტო კონტროლის განხორციელებისა და მიღწეული შედეგების შესახებ ინფორმაცია პარლამენტის ვებგვერდზე, ცენტრალიზებული სახით და პროაქტიულად იყოს ხელმისაწვდომი, მათ შორის, თანამდებობის პირთა კომიტეტზე მიწვევის შესახებ“, – აღნიშნულია კვლევაში.
