როდესაც რაღაც ფეთქდება, ელოდებით კაშკაშა ანთებას, რომელიც თანდათან ჩაცხრება.
სწორედ ამას ფიქრობდნენ ასტროფიზიკოსებიც, როდესაც გასული წლის აგვისტოში ორი ნეიტრონული ვარსკვლავის შეჯახებას აკვირდებოდნენ. თუმცა, მოლოდინის საპირისპიროდ, მოვლენიდან რამდენიმე თვის შემდეგ, ის კვლავ კაშკაშებს, რამაც მეცნიერები შეაცბუნა.
NASA-ს ჩანდრას რენტგენული გამოსხივების ობსერვატორიის მონაცემებით, ამ შეჯახების შედეგი გაცილებით უფრო კომპლექსური და საინტერესოა, ვიდრე ვინმეს შეეძლო ოდესმე წარმოედგინა.
ნეიტრონულ ვარსკვლავთა შეჯახებას აქამდე პირდაპირ არასოდეს დავკვირვებივართ. ეს მოხერხდა გრავიტაციულ ტალღათა ასტრონომიის სრულიად ახალი დარგის წყალობით, როდესაც მეცნიერებს მთელი მსოფლიოდან, საშუალება აქვთ დააფიქსირონ დრო-სივრცის ჭავლები. სწორედ ასე მოხდა 2017 წლის აგვისტოში, როცა ასტრონომებმა თავიანთ ხელსაწყოებით ნეიტრონულ ვარსკვლავთა შეჯახების შედეგად წარმოქმნილი გრავიტაციული ტალღები დააფიქსირეს; მოვლენას GW170817 უწოდეს.
ეს თავლისმომჭრელი შეჯახება მზის სისტემიდან 138 მილიონი სინათლის წლის მანძილზე მოხდა.
შედეგად, ვისაწავლეთ ძალიან ბევრი რამ. მაგალითად, ნეიტრონულ ვარსკვლავთა შეჯახება ნამდვილად წარმოქმნის გამა-გამოსხივების აფეთქებებს — ერთ-ერთ ყველაზე კაშკაშა და ენერგეტიკულ მოვლენას მთელ სამყაროში. დადასტურდა ამ სანახაობის წარმოშობის შესახებ დიდი ხნის მანძილზე არსებული ჰიპოთეზა.
გამა-გამოსხივების ამ აფეთქებას GRB170817A უწოდეს; ვარაუდობდნენ, რომ ის შედარებით სწრაფად ჩაცხრებოდა, თუმცა ასე არ მოხდა.
შეჯახებიდან რამდენიმე დღის შემდეგ, აღარ ჩანდა ოპტიკური წყარო, რაც სრულიად ნორმალური იყო. მაგრამ ცხრა დღის შემდეგ, ჩანდრას მონაცემებმა აფეთქების ადგილას რენტგენული გამოსხივების ახალი წყარო გამოავლინა.
„როგორც წესი, როცა გამა-გამოსხივების მოკლე აფეთქებებს ვხედავთ, ამოფრქვეული ნაკადი ძალიან ცოტა ხნით კაშკაშებს, რადგან უცბად გაიფანტება მიმდებარე სივრცეში, შემდეგ კი ბნელდება, რადგან სისტემა ენერგიის გამოტყორცნას წყვეტს“, — განმარტავს კანადის მაკ-გილის უნივერსიტეტის ასტროფიზიკოსი დერილ ჰაგარდი, რომლის ჯგუფმაც ახალი კვლევა ჩაატარა.
„ეს შემთხვევა განსხვავებულია; დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ არ არის უბრალო, ვიწრო ნაკადი“.
შეჯახებიდან 16 დღის შემდეგ, ობიექტის ადგილმდებარეობა ცაზე მზესთან იმდენად ახლოს იყო, რომ გარკვეული დროის განმავლობაში ვერ ხერხდებოდა რენტგენული გამოსხივების მგრძნობიარე დაკვირვებების ჩატარება. ასე გაგრძელდა 109 დღემდე, 2017 წლის დეკემბრის დასაწყისამდე, როდესაც ასტრონომებმა მონაცემთა შეგროვება განაგრძეს.
როგორც კი ეს მოახერხეს, მკვლევართა ჯგუფმა აიღო GRB170817A-ის რენტგენული გამოსხივების მონაცემები და დეკემბრის დაკვირვებათა შედეგები. აღმოჩნდა, რომ ეს უკანასკნელი უფრო კაშკაშა იყო, ვიდრე სექტემბრის დასაწყისში შეგროვებული მონაცემები. მათ შეესაბამებოდა რადიომონაცემებიც, რომლებიც ასევე აჩვენებდა სიკაშკაშის მომატებას გარკვეული მაჩვენებლით.
მკვლევართა თქმით, ეს სიკაშკაშე შეიძლება აიხსნას, თუკი შეჯახება იმაზე უფრო გართულებული იყო, ვიდრე ერთი შეხედვით მიიჩნეოდა.
ერთ-ერთი შესაძლო ახსნის მიხედვით, ნეიტრონულ ვარსკვლავთა შეჯახებას უნდა წარმოექმნა გამომავალი ნაკადი, რომელსაც თავის მხრივ უნდა გაეცხელებინა შეჯახების შედეგად წარმოქმნილი ახალი ობიექტის (შესაძლოა შავი ხვრელის) მიმდებარედ არსებული მატერია.
ამის შემდეგ, მოვლენიდან რამდენიმე თვის განმავლობაში, ამ ყველაფერს სიკაშკაშე უნდა დაეწყო რენტგენულ და რადიო სპექტრში. რენტგენული გამოსხივების სინათლის გამრუდება შეესაბამება ამ ჰიპოთეზის პროგნოზს, თუმცა, ნაკადის წყარო ჯერ მაინც ბოლომდე გაურკვეველი რჩება.
ამჯერად, ასტრონომები ცდილობენ გაარკვიონ ნამდვილი გამომწვევი მიზეზი და მის უკან მოქმედი ფიზიკა. ტელესკოპ ჩანდრას შემდეგი მონაცემები გამოდინების მოდელს ან დაადასტურებს, ან უკუაგდებს.
„ნეიტრონულ ვარსკვლავთა შერწყმა ისეთი მოვლენაა, რომლის მსგავსიც აქამდე არასოდეს გვინახავს“, — ამბობს მაკ-გილის უნივერსიტეტის ასტროფიზიკოსი, კვლევის თანაავტორი მელანია ნინკა.
„ასტროფიზიკოსთათვის ეს საჩუქარია, რომელიც როგორც ჩანს, მხოლოდ ერთი სიურპრიზით არ შემოფარგლულა“.
მოვლენა GW170817-მა შეიძლება უკვე დასვა ნიშანსვეტი ისტორიაში, მაგრამ ყველაფერი ჯერ კიდევ წინაა. ის ალბათ კიდევ მრავალი წელი იქნება ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური კვლევის საგანი ცაში.
კვლევა Astrophysical Journal Letters-ში გამოქვეყნდა.
მომზადებულია mcgill.ca-სა და ScienceAlert-ის მიხედვით
