„საერთაშორისო ავტორიტეტული ფინანსური გამოცემის, გლობალ ფაინენსის“ მიერ მსოფლიოს ცენტრალური ბანკების საუკეთესო მმართველთა შორის საქართველოს ეროვნული ბანკის ზედიზედ მესამედ დასახელება კიდევ ერთი დასტურია, რომ ეროვნული ბანკის პროფესიონალთა გუნდი „კოვიდ-19“-ის პანდემიით გამოწვეული ეკონომიკური კრიზისის პირობებშიც სწორ და თანმიმდევრულ ნაბიჯებს დგამს, – ამის შესახებ ეროვნული ბანკის პრეზიდენტმა, კობა გვენეტაძემ „ფეისბუქის“ გვერდზე დაწერა.
მისივე თქმით, ეროვნული ბანკის ქმედებები ქვეყნის ეკონომიკის ხელშეწყობასა და ფინანსური სტაბილურობის უზრუნველყოფისკენ არის მიმართული.
„სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, როგორ რეაგირებს ცენტრალური ბანკი შოკზე, ვინაიდან, სწორედ ეს რეაგირება განსაზღვრავს გრძელვადიანი ეკონომიკური პროცესების განვითარებას და ფინანსურ სტაბილურობას. ეროვნული ბანკის ქმედებები მიზნად ისახავს ქვეყნის ეკონომიკის მდგრადი ზრდის ხელშეწყობასა, ფასებისა და ფინანსური სტაბილურობის უზრუნველყოფას და ამ მიზნის მიღწევაში სწორედ მცურავი გაცვლითი კურსი აძლევს საშუალებას ქვეყანას შეარბილოს საგარეო შოკიდან მომდინარე ეკონომიკური დანაკარგები“, – განაცხადა გვენეტაძემ.
ამასთან, როგორც გვენეტაძემ აღნიშნა, გაცვლითი კურსის დინამიკა ეკონომიკის პროდუქტიულობასა და სავაჭრო ბალანსის მდგომარეობასთან არის დაკავშირებული.
ასევე, ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის განმარტებით, მართალია, გაცვლითი კურსის მოქნილობა გრძელვადიან სარგებელს იძლევა, თუმცა, არაეკონომისტები და ბიზნესმენთა ნაწილიც მოკლევადიან პერიოდს უფრო აქცევენ ყურადღებას, ვიდრე გრძელვადიანს.
„რაც შეეხება უშუალოდ გაცვლით კურსს. საშუალო და გრძელვადიან პერიოდში გაცვლითი კურსის დინამიკა ეკონომიკის პროდუქტიულობასა და სავაჭრო ბალანსის მდგომარეობასთან არის დაკავშირებული. ის ეკონომიკაში ერთგვარი ავტომატური სტაბილიზატორის (automatic stabilizer) ფუნქციას ასრულებს. მაგალითად, თუ საგარეო შოკის გამო მცირდება საექსპორტო შემოსავლები, მოქნილი გაცვლითი კურსის შემთხვევაში, ეს ბუნებრივად აისახება სავალუტო ბაზარზე და კურსი უფასურდება, რის შედეგად იზრდება იმპორტის ფასი, შესაბამისად, მცირდება მოთხოვნა იმპორტზე. ამავე დროს, კურსის გაუფასურება უცხო ქვეყნის მოქალაქეებისთვის აიაფებს საქართველოში წარმოებულ საქონელსა თუ მომსახურებას. შესაბამისად, იზრდება საგარეო მოთხოვნა ადგილობრივ პროდუქციაზე. ეს უკანასკნელი არხი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ტურისტული მომსახურებისა და სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის ექსპორტისთვის.
ამდენად, სავაჭრო ბალანსის აღნიშნული აუცილებელი კორექტირების ეფექტური მექანიზმი სწორედ მოქნილი გაცვლითი კურსია, ვინაიდან ის ქვეყანას საგარეო შოკიდან მომდინარე ეკონომიკური დანაკარგების შერბილების საშუალებას აძლევს. საპირისპიროდ, თუ მაგალითად, საგარეო შოკის დროს, ეროვნული ბანკი სავალუტო ინტერვენციების გამოყენებით გაცვლითი კურსის გაუფასურების შეჩერებასა და აღნიშნული კორექტირების არდაშვებას შეეცდება, ფერხდება ეკონომიკის კონკურენტუნარიანობის აღდგენა, ვინაიდან ექსპორტი ზედმეტად ძვირი, ხოლო იმპორტი ზედმეტად გაიაფებული რჩება. ეს კი რეალური ეკონომიკის კლებას და შესაბამისად, უმუშევრობის ზრდას იწვევს. გარდა ამისა, გაუარესებული სავაჭრო ბალანსის შენარჩუნების გამო ასევე ნარჩუნდება გაუფასურების მოლოდინი, რაც სავალუტო ბაზარზე ზეწოლას ზრდის.
ამავე დროს, რადგანაც ეროვნული ბანკის შესაძლებლობა არის შეზღუდული, ინტერვენციების გზით გავლენა მოახდინოს კურსის დინამიკაზე უცხოური ვალუტის რეზერვების მოცულობით, რეზერვების ამოწურვის პერსპექტივა კურსზე ზეწოლას კიდევ უფრო ამძაფრებს. შოკის დროს ვალუტის გაცვლითი კურსის დაცვის საბოლოო შედეგი ეკონომიკის უფრო მეტად შემცირებაა, ვიდრე ეს კურსის კორექტირების შემთხვევაში იქნებოდა, ხოლო გაცვლითი კურსი საბოლოოდ მაინც, უფრო მაღალი მასშტაბით გაუფასურდება. ამდენად, როდესაც გაუფასურება ფუნდამენტური ფაქტორებიდან მომდინარეობს, არჩევანი დგება ინტერვენციების გამოყენებით კურსის მოკლევადიან სტაბილურობას (რასაც გრძელვადიანად მაღალ გაუფასურება მოყვება), საშუალოვადიან პერიოდში უკეთეს ეკონომიკურ ზრდასა და დასაქმებას შორის. სხვანაირად რომ ვთქვათ, გაცვლითი კურსის მოქნილობა გრძელვადიან სარგებელს იძლევა, თუმცა, არაეკონომისტები და, სამწუხაროდ, ბიზნესმენთა ნაწილიც, უფრო მოკლევადიან პერიოდს აქცევენ ყურადღებას, ვიდრე გრძელვადიანს.
„გლობალ ფაინენს“ რომ თავი დავანებოთ, ეკონომისტებსა და ფინანსისტებს კარგად მოეხსენებათ, რომ საერთაშორისო სარეიტინგო კომპანიების შეფასების მთავარი კრიტერიუმები სტაბილური ეკონომიკური ზრდა და რისკების შემცირებაა, როგორიცაა, მაგალითად, დოლარიზაცია და მიმდინარე ანგარიშის დეფიციტი. ის, რომ გაცვლითი კურსის მოქნილობა უარყოფითი შოკის გავლენის შერბილებას ახდენს, ინვესტორების მიერ საქართველოს ზოგადი რისკიანობის დონის აღქმითაც დასტურდება. საერთაშორისო საკრედიტო სააგენტოების მიერ საქართველოს კრედიტუნარიანობის შეფასება 2005 წლიდან ხდება და ფაქტია, ის მნიშვნელოვნად 2017-2019 წლებში გაუმჯობესდა, მიუხედავად იმისა, რომ 2015 წლიდან ნომინალურ გაცვლით კურსს გაუფასურების დინამიკა ჰქონდა. ასევე, იყო პერიოდი (2010-2014), როდესაც კურსი მყარდებოდა, თუმცა ეს საერთაშორისო რეიტინგზე დადებითად არ ასახულა. ამიტომ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კრედიტუნარიანობის შეფასება უფრო გრძელვადიანი ეკონომიკური და ინსტიტუციური ფაქტორების გაუმჯობესებას ეფუძნება. რამდენადაც მცურავი გაცვლითი კურსის რეჟიმი გრძელვადიან პერიოდში შოკებზე ეკონომიკის უფრო ნაკლებად ხარჯიან რეაგირებას უზრუნველყოფს, არ არის გასაკვირი, რომ კურსის ზოგადი მოქნილობა ქვეყნის საკრედიტო რეიტინგზეც დადებითად აისახება. ზემოხსენებული კარგად ჩანს თანდართულ გრაფიკზე, სადაც საერთაშორისო სარეიტინგო კომპანიების მიერ (და არა ეკონომისტებისთვის გასაოცრად) საქართველოს კრედიტუნარიანობის შეფასება სწორედ იმ პერიოდში უმჯობესდებოდა, როდესაც ლარი უფასურდებოდა“, – აღნიშნა გვენეტაძემ.
კობა გვენეტაძემ საპროცენტო განაკვეთზეც გაამახვილა ყურადღება და აღნიშნა, რომ საპროცენტო განაკვეთების ფორმირებაში ბევრი ფაქტორი მონაწილეობს, მათ შორის რეგიონის რისკი, პოლიტიკური სტაბილურობა, სტაბილური ეკონომიკური ზრდა, ასევე დაბალი და სტაბილური ინფლაცია.
აქედან გამომდინარე, როგორც ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი აცხადებს, საპროცენტო განაკვეთების ევროპული საპროცენტო განაკვეთის დონეზე მყისიერად შემცირება შეუძლებელია.
„ამავე დროს, საინტერესოა, რომ 2004-2014 წლებში, როდესაც ლარის კურსი სტაბილური იყო, წლიური ინფლაცია საშუალოდ 5.6 პროცენტს შეადგენდა, მაშინ, როცა 2015-2019 წლებში, როდესაც ლარი უფასურდებოდა, იგივე მაჩვნებელი უფრო ნაკლებია – 3.9 პროცენტი. ხოლო, თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ 2017 წელს მიზნობრივზე მაღალი ინფლაცია აქციზის ერთჯერადი გაზრდით იყო გამოწვეული, მაშინ ეს მაჩვენებელი 3.4-მდე მცირდება. მოსახლეობის მსყიდველობით უნარს კი, სხვა თანაბარ პირობებში, არა ეროვნული ვალუტის კურსი, არამედ ინფლაციის დონე განაპირობებს.
ამ ბოლო დროს ხშირად ამბობენ, რომ საპროცენტო განაკვეთები საქართველოში იგივე უნდა იყოს, რაც ევროპაშია და ისინი ძალიან მოკლე ვადაში უნდა შემცირდეს. საპროცენტო განაკვეთის ფორმირებაში ბევრი ფაქტორი მონაწილეობს, როგორებიცაა: რეგიონის რისკი, პოლიტიკური სტაბილურობა, სტაბილური ეკონომიკური ზრდა, დაბალი და სტაბილური ინფლაცია და სხვა. შესაბამისად, საპროცენტო განაკვეთების მყისიერად შემცირება ევროპული საპროცენტო განაკვეთის დონეზე შეუძლებელია. უხეში, ყოვლად დაუშვებელი ჩარევის გარეშე გამორიცხულია. ეს არის გრძელვადიანი პროცესი.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოში საპროცენტო განაკვეთები რეგიონში ყველაზე დაბალია. ამავე დროს, გრძელვადიან პერიოდს თუ შევხედავთ, მათ შემცირების ტენდენცია აქვთ და ეს პროცესი გაგრძელდება. ამავე დროს, საპროცენტო განაკვეთის ფორმირებაზე მონეტარული პოლიტიკის საპროცენტო განაკვეთიც ახდენს გავლენას, რასაც ეროვნული ბანკი ინფლაციის პროგნოზის გათვალისწინებით განსაზღვრავს. ეს საკითხი რომ შევაჯამო, ხმები საქართველოში საპროცენტო განაკვეთის ევროპულ საპროცენტო განაკვეთებთან სასწრაფო და უპირობო გათანაბრებასთან დაკავშირებით, მეტისმეტად გაზვიადებულია“, – განაცხადა კობა გვენეტაძემ.
