ინტერვიუ სტეფან ვაკვიტცთან – „გადაუდებელი აუცილებლობა კულტურისათვის ძალიან კარგია“
ჰარი ნუტი (Harry Nutt)
Berliner Zeitung
14.09.2018
ორანიენპლატცზე, მისი სახლის მეზობლად, დათქმულ დროზე რამდენიმე წუთით ადრე ვხვდებით. სტეფან ვაკვიტცი გვიანი ზაფხულის მზეს ეშურება და ამიტომაც აივანზე ვსხდებით. ვაკვიტცი ყავას ფრანგულ პრესჩაიდანში ამზადებს – ახალი სახლისთვის შეიძინა. ბერლინში დიდი ხნით არასდროს უცხოვრია, თუმცა მაინც ფიქრობს, რომ შინ დაბრუნდა.
ჰერ ვაკვიტც, სულ რამდენიმე კვირაა, რაც გერმანიაში დაბრუნდით. თითქმის ოცდაათი წელი გოეთეს ინსტიტუტის დირექტორად იმუშავეთ, სულ სხვადასხვა ქვეყნებში, ძირითადად მაინც აღმოსავლეთ ევროპაში. აბა, შინ დაბრუნება როგორი გრძნობაა?
ძალიან პოზიტიური. გერმანია შესანიშნავი ქვეყანაა, მე ასე ვთვლი. ჯერ კიდევ ამერიკაში რომ ვიყავი, ხშირად ვაწყდებოდი იმ ძალიან კარგ იმიჯს, რაც იქ გერმანიას, განსაკუთრებით კი ბერლინს გააჩნია. ხშირად მეკითხებოდნენ: რა გინდათ საერთოდ ნიუ-იორკში, თუკი შეგიძლიათ ბერლინში იყოთ? ეს, რა თქმა უნდა, ხუმრობა იყო, თუმცა გერმანიისადმი დიდ სიმპათიასა და მის აღიარებასაც გამოხატავდა. ამავდროულად უკვე ამერიკიდან დავინახე, რომ გერმანია საზოგადოების თვალში ძალიან დანაწევრებულად აღიქმებოდა.
აი, რაც აქ ჩამოვედი, მივხვდი, რომ ასე სულაც არ ყოფილა და ახლა სულ სხვანაირად ვფიქრობ. მე ვხედავ სიმპატიურ, საინტერესო და პროგრესულ ქვეყანას. ზუსტად იგივე ჩანს გარედანაც, მით უმეტეს ისეთი ქვეყნიდან, როგორიც თუნდაც საქართველოა, სადაც მე დიდი ხანი დავყავი. თუმცა იგივე ეხება იმ ქვეყნებსაც, რომლებსაც ჩვენ ქვემოდან ავცქერით, მაგალითად აშშ-ს.
მოსეირნე
რაში გამოიხატება ეს დანაწევრებულობა, რომელიც თქვენ გარე პერსპექტივიდან, მიუხედავად ყველაფრისა, მაინც შეამჩნიეთ?
მე, როგორც მრავალწლიანი პროფესიონალი ემიგრანტი, სამშობლოს აღვიქვამ, პირველ რიგში, ფეისბუკსა და Perlentaucher-ში26 გამოქვეყნებული საზოგადოებრივი აზრის მეშვეობით, საიდანაც ყველაფერი გადამეტებული და ისტერიული მოჩანს. ეს განსაკუთრებით ეხება 2015 წლის შემდგომ პერიოდს. ზედმეტად მკვეთრი და მყვირალა სიტუაცია იყო, რაც, გამოგიტყდებით და ვიდრე დავბრუნდებოდი, ცოტა არ იყოს მაშინებდა კიდეც. თუმცა ახლა ყოველდღიურ ყოფაში ვერაფერს ვამჩნევ. მე ვცხოვრობ კროიცბერგში27, სადაც სხვადასხვა ქვეყნებიდან ემიგრირებული ადამიანები ზუსტად ნიუ-იორკულად ლაღად და მეგობრულად ცხოვრობენ. ეს ძალზედ სასიამოვნო და დამამშვიდებელია.
1982 წელს საზღვარგარეთ (ლონდონში) პირველად რომ წახვედით, ჯერ ისევ მარქსისტი იყავით. მერე ამერიკელი ფილოსოფოსის რიჩარდ რორტის (Richard Rorty) კვალდაკვალ „პრაგმატისტი ლიბერალი“ გახდით. ამისთვის აუცილებლად საზღვარგარეთ უნდა წასულიყავით?
დიახ, ეს მართლაც უცნაურია. პირველად რომ წავედი, ნეომარქსიზმს და მის სექტანტურ განსაზღვრულობას გავექეცი, 70-იან წლებში ძალიან გავიჭედე და თავს ვეღარ ვაღწევდი. 90-იან წლებში ხუთი წლით უკან დაბრუნება მომიხდა და ეს ქვეყანა უფრო გაწონასწორებული და მეგობრული მეჩვენა. სამოცდარვიანელებმა მთავრობა შეადგინეს და როგორც ჩანს, ამჯერად სწორედ ის გააკეთეს, რასაც ადრე სექტანტურად ებრძოდნენ. ეს უკვე ჩემი მთავრობა იყო!
ადრე ეს სიმკვეთრე რაში გამოიხატებოდა?
ორთოდოქსი მარქსისტობის პერიოდში ვთვლიდი, რომ ჩემთვის, როგორც ახალგაზრდა ადამიანისათვის რთული იყო იმდროინდელ გერმანიაში ცხოვრება. მაშინ ბევრ რამეს ვისაკლისებდი: ერთგვარ დაუდევრობას, ანგლოსაქსონურ პრაგმატიზმს, ირონიას, მოკლედ რომ ვთქვათ – ელეგანტურობას. პირველ რიგში კი შტუტგარტი მიმაჩნდა პროვინციულ ქალაქად და ერთი სული მქონდა, იქაურობას გავცლოდი.
მაგრამ საზოგადოებრივი უკმაყოფილება ხომ კიდევ უფრო გამწვავდა, არც გადაჭარბებულ სიმკვეთრესა და პოლიტიკური დებატების მყვირალობას ვუჩივით, განსაკუთრებით კემნიტცის მოვლენებთან28 დაკავშირებით.
სიმწვავე კარგია. მიხეილ რუჩკიმ (Michael Rutschky) სიკვდილამდე Berliner Zeitung-თან ინტერვიუში თქვა, რომ გახლეჩილობა საზოგადოებას ავითარებს კიდეც. მე სხვა რამეს ვამბობ. გერმანიაში არსებობს გარკვეული ეპისტემოლოგიური ჩვევა, უფრო სწორედ მავნე ჩვევა, ყოველი გამონათქვამი მაშინვე ფუნდამენტურად უნდა შეირაცხოს და ამის შედეგად აპოკალიფსურ ფორმატში გადავიდეს. მერე უკვე მოახლოებულ ნაციონალ-სოციალისტურ აპოკალიფსსაც დაინახავ, ან კიდევ პირიქით, კარსმომდგარ ოქროს საუკუნეს, თან იმ ადამიანებთან ერთად, „ჩვენ რომ საჩუქრად გვერგო“. მე ორივე პოზიცია საფუძველშივე არაპოლიტიკურად მიმაჩნია.
ეს უფრო პოლიტიკური თეოლოგიის გამოხატვის ფორმებია და ამას აგრეთვე კავშირი აქვს სამოცდარვიანელების ხანგრძლივ საპროტესტო მარშთან სხვადასხვა ინსტიტუციების წინააღმდეგ. ისინი ხომ გამუდმებით მოსალოდნელ კაპიტალისტურ კატასტროფაზე საუბრობდნენ. ამ მხრივ, ამერიკა სრულიად განსხვავებული მოვლენაა, და ეს მიუხედავად იმისა, რომ ამ ქვეყანას წინასწარმეტყველების დიდი ტრადიციები გააჩნია, რაც გრეილ მარკუსმა29 გენიალურად გაანალიზა… და ბრიტანული პრაგმატიზმი ხომ ისედაც სრულიად განსხვავებული რამეა… და შესაბამისად, რა უცნაურადაც არ უნდა ჟღერდეს, ბევრად უფრო პოლიტიკურიცაა.
და ამაში არაპოლიტიკური რა არის?
ის, რომ რეალურ პრობლემებს ისეთ დონეზე ასწევენ ხოლმე, სადაც რეალურად შეუძლებელია მათი პოლიტიკური დამუშავება, მაგალითად მიგრაციის კანონების ან რაიმე სხვა ფორმით. ან კიდევ, როცა მსოფლიო ისედაც დასასრულისკენ მიემართება, რაღა მნიშვნელობა აქვს აწი ეკოლოგიურ ლედ-ნათურებს დავაყენებთ თუ არა?
[26] perlentaucher.de – გერმანული ონლაინჟურნალი, მიმოიხილავს კულტურის საკითხებს.
[27] კროიცბერგი Kreuzberg – უბანი ბერლინში, სადაც განსაკუთრებით ბევრი მიგრანტი ცხოვრობს,
[28] კემნიცი (გერმ. Chemnitz, 1953-დან 1990-მდე, კარლ-მარქს-შტადტი (Karl-Marx-Stadt) – ქალაქი გერმანიაში, საქსონიის მხარის მესამე უდიდესი ქალაქი. 2018 წელს ამ ქალაქის სახელი ფართოდ გახმაურდა აღშფოთებულ მოქალაქეთა, ულტრამემარჯვენეთა, მემარცხენე აქტივისტთა საპროტესტო გამოსვლების შემდეგ, რაც გერმანელი მოქალაქის სირიელი და ერაყელი მიგრანტების მიერ მოკვლას მოჰყვა. ამ მოვლენებმა გამოიწვია მწვავე დისკუსიები გერმანულ საინფორმაციო საშუალებებსა და სოციალურ ქსელებში, ასევე პოლიტიკური კრიზისი გერმანიაში.
[29] გრეილ მარკუსი (ინგლ. Greil Marcus (დ. 1945)) – ამერიკელი არტკრიტიკოსი, მუსიკათმცოდნე ჟურნალისტი, იკვლევს პოპკულტურის გავლენას საზოგადოებაზე.