ყოველდღიურობის რიტორიკა

ერისთავისეულ ლირიკულ-პლასტიკურ ნარატივში ერთგვარი გაუცხოებული ეროტიკული მგრძნობელობაცაა; და ესაა მხატვრის „გაღვიძებული სურვილი ზღურბლთან“… ეს ეჭვიცაა იმისა, რომ მისი რჩეული „სხვაგან“ მიდის „სხვასთან“, „ამ კაბის შარიშურით“ სხვის ცხოვრებაში აპირებს შესვლას და სხვა დააფენს მხრებზე ვნებამორეული სიტყვების ქსოვილს.
აი, მუდმივი შიში „სხვისა“; თანაც, „სხვისა“ „სხვის“ მიმართ…
და მაინც, მხატვრის თვალს დღესაც ძველებურად ახარებს, „ჩანთა როგორ ეხლება ქალიშვილის თეძოს“; და ამიტომაცაა, რომ, მგონი, ჯერაც „არ ჩავარდნია შემოდგომის სევდიან და წვიმიან სეზონს“.
მას ახლაც აკვირვებს „ბავშვი – კითხვის ნიშანი“; და მისი ნახატებიც ამიტომ არ წააგავს „ცივსა და გულგრილ შენობასა და სასტუმროს ნომერს“.
მან იცის თავისი ძველი ქალაქის, თავისი ძველი უბნის – სოლოლაკის, თავისი ძველი ქუჩის, თავისი ძველი სახლის, თავისი ძველი ბინის ფასი; ბინისა, რომლის მთელი ხიბლიცა და მომნუსხველი ინტიმიც ოთარ იოსელიანისეული „გიორგობისთვისა“ თუ „იყო შაშვი მგალობელის“ ესკიზებითაც გვაგრძნობინა.
დიმა ერისთავს უყვარს კინო; ზედმიწევნით გრძნობს კინოენას; მისი გრაფიკული ენაც კინემატოგრაფიულია; და მისი სურათებიც თავისებური კადრსცენებია…
ესაა ერთგვარი „შეჩერებული ფილმები“.
მხატვარი კინოობიექტივის თვალით უმზერს სინამდვილეს და აღნიშნავს ეპიზოდის საკუთრივ ფილმურ დინამიკას; შეუმცდარი კინოთვალით აღბეჭდავს ჟანრული მოტივის ქრონიკალურ- დოკუმენტურ ბუნებას. თითქოსდა, ფარული კამერითაა დაჭერილი მოქმედებათა, თუ საქციელთა შეყოვნების მხატვრული ლოგიკა და შინაგანი მოტივირებულობა; და ყოველივე ამას მხატვარი გვაგრძნობინებს განზოგადებული კადრირებით, როგორც ლესინგი იტყოდა, „ნაყოფიერი მომენტის“ მოხელთებით, თავის მხრივ ხდომილობათა უწყვეტობის ილუზიასაც რომ აღძრავს მაყურებელში. ცოცხალი ნახატი კიდევ უფრო აძლიერებს მოძრაობის შთაბეჭდილებას და გვიბიძგებს, ემოციური თალალმობით შევიდეთ სურათის დროსა და სივრცეში, დაუყოვნებლივ შევიგრძნოთ ნახატის რიტმიცა და პულსაციაც…

ასეთია დიმიტრი ერისთავის სამყარო; სამყარო, როგორც ცხოვრება, რომელიც „თითქოს ნაგვიანევი არის რომანტიზმი“; რომანტიზმიცა და რეალიზმიც, თუნდაც, როგორც ანდრე ბაზენი იტყვის,
„ონტოლოგიური რეალიზმი“.
იყო ასეთი მშვენიერი რუსი მხატვარი – პიოტრ მიტურიჩი…
ხოდა, ამ მიტურიჩზე უთქვამს კუპრიანოვს, ასევე ცნობილ რუს გრაფიკოსს, თავის დროზე, მან მასწავლა, გამომეცნო თითოეული საგნის სახელი, მამის სახელი და გვარიო…
დიმა ერისთავიც, თითქოსდა ამ „სახელს, მამის სახელსა და გვარსა“ სცნობს ყოველი საგნის მიღმა და ზუსტად აღწერს მის ისტორიას…
მთავარი მაინც ადამიანია მისთვის; და მხატვარი დღესაც „ყველა კაცში უმანკო ბავშვის გამოღვიძებას“ ლამობს; და ამას ჩვეულებისამებრ, ყოველდღიურობის ნარატივითა და ამ ნარატივის სიზმარ-ცხადით ახერხებს; იმ უცნაური ცეზურით, რომელიც არსებობს რეალობასა და ირეალობას, სინამდვილესა და მოჩვენებას შორის…
მხატვარი ამ მოჩვენებებს, თუ აჩრდილებსაც, ყოველდღიურობით ათვინიერებს, მათ თემატიზირებას ახდენს, თანაც კინემატოგრაფიულად (და არა ფოტოგრაფიულად) მოტივირებულ კონტექსტში.
ბოლო დროს დახატული (არ მინდა ვთქვა „შექმნილი“) ოპუსების ციკლში, ავტორს „ლანდები“ რომ დაურქმევია, ადამიანები „ანდერგრაუნდული“ განათების გამოქცეულად „გაურკვეველ“ ფიგურებად. ასეთებად გამოიყურებიან ისინი მიწისქვეშა გადასასვლელებსა თუ მეტროს ესკალატორზე…
„ასე მირბის ცხოვრებაც“…
და ესეც ყოვედღიურობის ქიმერებია, მხატვარი ჩვეული სისათუთით რომ გვიხატავს, ისეთივე ესთეზისით, როგორც თავის ანთოლოგიურ პერსონაჟებს სერიიდან „მშრომელები“.
თუნდაც „მეცნიერი“… კვლავაც მხატვრის მეგობარი პოეტის სტრიქონებს რომ მახსენებს: „იჯექ დიდხანს და ღამითაც გრძელდებოდა ჯადოქრობა, აბაჟურთან იხრებოდი სპეტაკი და მელოტი, და თაროდან წიგნი ისე მოწიწებით გადმოგქონდა, თითქოს ფრთხილად ქალს ცხენიდან გადმოსვლაში შველოდი“.
წიგნის სამყარო მამამ უანდერძა.
ამ სამყაროს ნოსტალგიაა „მსხვილი კადრით დახატული, კარადიდან ადამიანებივით მომზირალი ძველი ფოლიანტები, კოლენკორის ნაირფერი ყუებით შემკული წიგნები, სერიიდან „შეჩერებული დრო“.
არადა, აქ დრო კი არა, მათი აღმნუსხავი “საათია” შეჩერებული – ანუ მკვდარი; ხოლო ფოლკნერისა არ იყოს, „დრო მკვდარია, თუკი პაწია ბორბლები მიწიკწიკებს; როცა საათი გაჩერდება, მხოლოდ მაშინ იწყებს დრო სიცოცხლეს“.
ასეთივე „მკვდარი დროთი“, ანდა უკეთ, „დროის სიკვდილით“ არ სრულდება „იყო შაშვი მგალობელიც“?!
ფილმის ფინალში საათის ამუშავებით სწორედაც დრო კვდება და არა ფილმის გმირი (თუ ანტიგმირი)
– გია აგლაძე.
დიმა ერისთავს შეჩერებული დროის, როგორც აისტორიული ქრონოსის სახელით, თავისი „ნაცადი“ პერსონაჟები, ინვერსიის პრინციპით, ბიბლიურსა თუ მითოლოგიურ დროშიც გადაჰყავს და ასე გვთავაზობს ჩვენი ყოველდღიურობის კულტურულ ინსცენირებებს.
ასე იხატება „ადამ და ევა“ და „ვენერას დაბადება“, „ბახუსი“ და „ვენერა სარკის წინ“, „სატირი და ნიმფა“ და „პარისის სამსჯავრო“…
მხატვარი მითსაც ცხოვრებისეულ რეალობად განიცდის; იდეალურ ყოფიერებადაც დაისახავს და ცხოველმყოფელ სხეულებრივ რეალობადაც; აქ ყოველდღიურობის უბადრუკი მეშჩანურ- ობივატელური გაგების ფარული ტრავესტიული გაქილიკებაც შეიგრძნობა და ამ მითოლოგიურ

პერსონაჟთა დღევანდელი, როგორც მაქს ვებერი იტყვის, Lebensfühung – ანუ ცხოვრებისეული სტილიც შეიცნობა.
როგორც ჩანს, დიმიტრი ერისთავი უჩვეულოდ მგრძნობიარეა დროის, როგორც ასეთის მიმართ, ამჟამინდელი გრაფიკული დისკურსით, კიდევ უფრო „პირდაპირი მზერით“ რომ გვიმჟღავნებს მხატვარი; თითქოსდა, საათზე აღარც იყურება…
ადრე კი, „ირიბი, ალმაცერი“ მზერაც სჩვეოდა; და კიდევ, „დიკენსის გმირივით ცეცხლთან ჩაფიქრება“… იყო დრო, როცა მხატვარი თავისი „მესაათის“ მსგავსად თავისებური ლუპით აკვირდებოდა მშობლიური ქალაქისა და ქალაქელების ყოველდღიურ მაჯისცემას და დაშტრიხული ბადეების ქსელით გა-მოხატავდა…
მხატვრის სამყაროში ყოველ ნაბიჯზე საათი წიკწიკებდა; ამ საათის მეშვეობით კი სივრცე ადამიანისავე სხეულის მოუხელთებელ შინაგან რიტმს უიგივდებოდა, უტოლდებოდა, ეხმიანებოდა… ბიოლოგიურ საათს ონტოლოგიურ საათზე ასწორებდა და ასე გვასმენინებდა „საათის“ წიკწიკს, როგორც
„ყოფიერების ხმას“…
ჟან ბოდრიარი წერდა – საათი – ეს მექანიკური გული – საკუთარ გულზე ზრუნვისაგან გვათავისუფლებსო…
ასე შემოდის საათი-დრო ადამიანის სხეულში;
ასე შემოდის საათის ხატი დიმა ერისთავისეული სამყაროს ქრონოტოპშიც; იმ დროსა და სივრცეში, რომელიც დღესაც იმზირება, როგორც პირადად ჩემი „ბავშვობის სევდიანი სასტუმრო“.
მხატვარი თავადაა „მესაათისა“ თუ „მეცნიერის“ ერთგვარი ავტოპროტოტიპი… როგორ გვანან ეს „პროფესიები“ ერთიმეორეს და როგორ არ გვანან?!
სხვათაშორის, მშობლები ამბობდნენ თურმე პატარა აინშტაინზე, პროფესორი მისგან არ გამოვა, აი მესაათეს კი როგორმე გამოვიყვანთ მისგანო.
ერისთავისეული „მესაათეცა“ და „პროფესორიც“, წვრილმანებს რომ ჩაჰკირკიტებენ, სინამდვილეში, სწორედაც დროს ათავისუფლებენ წვრილმანებისაგან…
აი, პარადოქსი, რომელსაც მხატვარი „სხვათაშორის“ გვიზიარებს…
ერისთავის სამყარო ყოველდღიურობის რიტორიკული ფიგურებითაა „დასახლებული“; ესაა ერთგვარი ვიზუალური სოციოანთროპოლოგია. მხატვარს თანაბრად იზიდავს ყველა სოციალური კატეგორიის –
„მუშა“ იქნება, „მოსამსახურე“ თუ „ინტელიგენტი“ – ყოველდღიურობა და თავისებურად „იკვლევს“ მათი გემოვნების, თამაშის, რეპრეზენტაციის პრესტიჟულობას და ასე გასცქერის მათი, როგორც ჰუსერლი იტყოდა, „სიცოცხლის ჰორიზონტს“.
მხატვარს თანაბრად აინტერესებს ადამიანი, რომელიც „მოქმედებს“ და ადამიანი, რომელიც რაღაცას
„ამზადებს“. ამასთან, ამ „მოქმედ“ და „დამამზადებელ“ ადამიანებს სხვადასხვა კონტექსტებში ხატავს. ჰანა არენდტი ამბობს, რომ მოქმედება, დამზადებისაგან განსხვავებით, სრულიად შეუძლებელია იზოლირებულად: ყოველგვარი იზოლაცია, ნებსითი თუ უნებლიე, საქციელის უნარს გვართმევსო.
დიმა ერისთავიც ადამიანებს, რომლებიც რაღაცას „ამზადებენ“, იზოლირებულად ხატავს, მოქმედ ადამიანებს კი მუდამ სხვა ადამიანთა გარემოცვაში „გვთავაზობს“.
და მაინც, მხატვარს ყველა შემთხვევაში სჭირდება საკუთრივ „ადამიანური მასალა“; და ეს მასალაა ზოგადადამიანური ურთიერთობათა „ქსოვილი“.
სწორედ ამ ქსოვილით ხდება ადამიანურ რელაციათა წარმოდგენა,; თუნდაც ისეთი ნეიტრალური რელაციებისა, როდესაც ეს ადამიანები არაფერს აკეთებენ; არ არიან ჩართულნი „საზოგადოებრივად სასარგებლო შრომაში“…
იქნებ, სწორედ ეს „არაფრის კეთება“ თუ მცონარობა მით უფრო მაინტრიგებელი ნარატივია და ფარული პროტესტიც იმ თეატრალიზებული შრომისადმი, მთელ საბჭოეთში რომ იყო გამეფებული.

მუშა ხომ, თავისთავად, არაფერს წარმოადგენდა – ის იყო „სხვისი“ – ანუ მუშათა კლასის წარმომადგენელი; არც ინტელიგენტი წარმოადგენდა თავის თავს – ისიც ინტელიგენციის წარმომადგენელი იყო…
აი, ადამიანი კი, საკუთრივ ადამიანი, როგორც არა „საწარმოო ძალა“, არამედ ხელოვნების საგანი, სოცრეალიზმის პროკრუსტეს სარეცელზე ვერ ეტეოდა…
და არც ექსისტენციალური ურთიერთობები იყო ხელოვნების ინტერესის საგანი; ნარატივი უნდა ყოფილიყო „საწარმოო ურთიერთობები“ და ამ ნარატივს ეძღვნებოდა უზარმაზარი გამოფენები, სახელოწოდებით – „დიდება შრომას“.
ასე აღმერთებდა უსინდისო სახელმწიფო (ნეტავ, რომელი სახელმწიფოა სინდისიერი) შრომას; შრომას, რომელიც, პლატონოვისა არ იყოს, თავადაა სინდისი!
ამ შრომას, ოღონდ, თეატრალიზებულ-სპექტაკულირებულ შრომას თავისი რეპრეზენტანტები ჰყავდა; თავისი გმირები…
სხვათაშორის, ხელოვნებაშიც იყვნენ გმირები, სოციალისტური შრომის გმირები…
ქართველ მხატვართაგან პირველად ეს ჯილდო (თუ სასჯელი) წამებულ „სოცმოდერნისტს“ მიანიჭეს; მეორედ (და უკანასკნელად) კი კაპიტალისტური შრომით გამორჩეული „მხატვარი“ გამოაცხადეს
„სოციალისტური შრომის გმირად“.
დიმიტრი ერისთავს შრომის განმადიდებელ გამოფენებშიც უწევდა მონაწილეობა, ოღონდ, თავის პოლიტკორექტულ ჟესტთა გამო მას არავინ უხირდებოდა და არ სდებდა ბრალს განყენებულ თემა- მოტივებში.
ახლაც მახსოვს დიმა ერისთავისეული „მქსოველი“, პირველად XX საუკუნის 70-იანი წლების დასაწყისში ჯანსუღ ჩარკვიანის დროინდელი “ცისკრის” ყდაზე რომ იყო დაბეჭდილი (ამ ჟურნალის ქაღალდის ფაქტურაც კი მახსოვს!); ეს ნამუშევარი ორიგინალში მოგვიანებით ვნახე, მაგრამ პირველი შეხედვისთანავე ჩემი ყურადღება მიიქცია მქსოველი ქალის ხელებმა, რომლებიც არაფერს
„აკეთებდნენ“ და საწარმოო პრაქსისში კი არ იყვნენ ჩართულნი, არამედ ჭვრეტაში, რაღაც მანუალურ კონტემპლაციაში, რომელსაც საბჭოთა მუშა ქალის პარადულ-რეპრეზენტაციულ იმიჯთან საერთო არაფერი ჰქონდა.
და მაინც, დიმა ერისთავისეული ადამიანები მუდამ საქმეში არიან ჩართულნი, თუნდაც საქმეში გართულნი; ისინი ყველანი Homo laborans/operans-ები არიან; და იმავდროულად, Homo ludens-ები, მოთამაშე ადამიანები, ოღონდ, ისე თამაშობენ, რომ ამ თამაშს მაყურებელი ვერ გრძნობს…
ყველა სიტუაციაში მხატვარი გვაგრძნობინებს, ისევ ჰანა არენდტს თუ დავესესხები, „ადამიანურ საქმეთა სიმყიფეს“; და ამ სიმყიფეში, სინაზეში, სინატიფეში გამოსჭვივის მხატვრის ლირიკული ენერგია, რაც თვით ნახატის კონტურულ გამომსახველობაშიც იგრძნობა და ფორმის მკვრივ, საგნობრივ მოდელირებაშიც, თუმცა, ერისთავის კონტური არასოდეს გადადის იაფფასიან სტილიზებულ
„კინტაურში“.
დიმა ერისთავი ახერხებს ლავირებას „დაბალი“ და „მაღალი“ ფენების ხელოვნების რეცეფციათა შორის; მისი ოპუსები გასაგებია უბირი მაყურებლისთვისაც და ინსტრუმენტული თეზაურუსით შეიარაღებული „წმინდა თვალისთვისაც“.
ამ მხრივ, მხატვარი შეგნებულად თუ შეუგნებლად, ისე მისდევს პრივილეგიათა თუ სტილისტურ დიფერენციათა კანონიზირებას, რომ ოფიციოზს არ აღიზიანებს.
დიმიტრი ერისთავი თავისებურად არიდებს თავს ხელოვნებისა და ყოველდღიურობის გამიჯვნის დილემას და ხელოვნებათმცოდნეობას უბიძგებს, თავისი საზღვრები „იდეოლოგიურ კრიტიკამდე“ განავრცოს.
ასე ენიჭება მხატვრის კრეატივს სოციალური მეხსიერების ფუნქცია და გვიბიძგებს, ერთი შეხედვით, მიამიტურად დანახული (და დახატული) საგნებისა თუ საგნობრივი რეალობის მიღმა კონკრეტული

სოციოლექტები და სიმბოლოები განვჭვრიტოთ და მათი რაციონალიზაციის გზით, თვით ნაწარმოებთა დიოლექტებამდე ჩავღრმავდეთ…