ფოტო გარეკანზე – მიხეილის საავადმყოფო თბილისში

წყარო: http://blueshield.ge/?p=6828&lang=ka

დღეისათვის, საქართველოში არსებულ საავადმყოფოთა უმრავლესობა (დაახლოებით 90%) კერძო მომგებიან სექტორს წარმოადგენს (ამათგან, 2012 წლის მონაცემებით, საავადმყოფოების თითქმის 40%-ს სადაზღვევო კომპანიები ფლობენ, 30%-ს – ფიზიკური პირები, ხოლო 20%-ს სხვადასხვა ტიპის კომპანიები). მესაკუთრეობის სხვა ფორმები, იქნება ეს სახელმწიფო მფლობელობა, საჯარო და კერძოს პარტნიორობა, თუ არამომგებიანი კერძო სექტორი, აქ თითქმის არ ან მხოლოდ გამონაკლისის სახით არის წარმოდგენილი.

თეორიულად შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ მფლობელობის ფორმას დიდი მნიშვნელობა არ აქვს თუ საბოლოო მიზანი მიღწეული იქნება – ანუ ჯანდაცვის მომსახურების ხარისხი და ფასი დამაკმაყოფილებელი და ხელმისაწვდომი იქნება მოქალაქეთათვის. თუმცა რეალობაში, ის თუ ვინ ფლობს და მართავს ჰოსპიტალურ სექტორს, მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს არა მხოლოდ ფასსა და ხარისხზე, არამედ თავად ჯანდაცვის სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯთეფექტურობაზეც. მაგალითად, ჯანდაცვის საყოველთაო დაზღვევის სახელმწიფო პროგრამები (მათ შორის საქართველოშიც) ოპერირებენ ჯანდაცვის იმ ფასებში, რომელსაც კერძო სექტორი აწესებს: ეს მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოსა და კერძო პროვაიდერებს შორის ხშირად შეთანხმებულია ტარიფები, სახელმწიფო მაინც არ არის დაცული ფასების ზრდისაგან განსაკუთრებით ისეთ პირობებში, როდესაც მაგალითად საქართველოში, სახეზე გვაქვს თითქმის მთლიანად დაურეგულირებელი ჯანდაცვის სექტორი და ბაზარზე წარმოდგენილი მხოლოდ მცირე რაოდენობის მსხვილი ჯანდაცვის პროვაიდერები, რომელთა შორისაც არ არსებობს რეალური კონკურენცია. ასეთ სიტუაციაში, დიდი შანსია, რომ კერძო სექტორი არარაციონალურ ფასებს დააწესებს გაწეული სამედიცინო მომსახურებისთვის. ეს კი არა მხოლოდ ჯანდაცვის ჯიბიდან გაწეულ, ინდივიდუალურ, არამედ სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯებსაც გაზრდის. სწორედ ამიტომ, როდესაც საუბარია ჯანდაცვის სახელმწიფო დანახარჯების ხარჯთეფექტურობის გაზრდაზე, პირველ რიგში, უფრო უპრიანი იქნებოდა არა საყოველთაო დაზღვევის უნივერსალურობის პრინციპიდან მიზნობრივზე გადასვლა, როგორც ეს მოხდა 2017 წლის 1 მაისიდან, არამედ იმ სფეროს რეგულირება, რომელიც მაღალ, ე.წ. “ყალბ ფასებს” წარმოქმნის ხოლმე.  

რეგულაციებს რომ ჯანდაცვის სახელმწიფო ხარჯების შემცირებაზე მნიშვნელოვანი გავლენა აქვთ, ამისი ერთ-ერთი მაგალითია ასევე ჯანდაცვის სექტორში არსებული განსაკუთრებული სპეციფიკა, რომ სხვა სფეროებისაგან განსხვავებით, ჯანდაცვის სერვისის ჭარბი მოწოდება, ჭარბ მოხმარებას განაპირობებს და შესაბამისად – უფრო ხარჯიანია. ანუ რაც უფრო ბევრი ჯანდაცვის პროვაიდერია, მით უფრო მეტია ადამიანი სარგებლობს მათი სერვისებით, მაშინ, როდესაც სამედიცინო თვალსაზრისით ეს შესაძლოა სრულებითაც არ იყოს საჭირო და მიზანშეწონილი. სწორედ მსგავსი პრაქტიკების აღმოსაფხვრელად დააწესა მაგალითად შვეიცარიის პარლამენტმა 2003 და 2012 წლებში რამოდენიმეწლიანი მორატორიუმი, რომელმაც შემოიღო ახალი სამედიცინო პრაქტიკების (ე.წ. Praxis) წამოწყების რაოდენობრივი ლიმიტი; შვეიცარიის ჯანმრთელობის დაზღვევის ასოციაციის მონაცემების მიხედვით, თითოეული ასეთი სამედიცინო კლინიკის გახსნა, ქვეყნის ჯანდაცვის სისტემას ერთ ექიმზე წლიურად საშუალოდ 500 000 ფრანკი უჯდება; ეს იმის გამო, რომ ახალი კლინიკის გახსნასთან ერთად, უფრო მეტი პაციენტი სტუმრობს ექიმებს. ამგვარად, თუ საქართველოში არ არის რეგულირებული სამედიცინო დაწესებულებების გახსნის რაოდენობრივი შეზღუდვა, მიზანშეწონილია დაისვას კითხვა, ხომ არ იქმნება ამით ჭარბი მიწოდება და ამის შედეგად დამატებითი მოთხოვნები და ხომ არ უკავშირდება ეს იმ სწორედ იმ ფაქტს, რომ ჯანდაცვის პროვაიდერების დასაშვები რაოდენობა რეგულირებული არ არის? ცხადია, ამ კითხვებზე ცალსახა პასუხის გაცემა რთულია სპეციალური კვლევების ჩატარების გარეშე, თუმცა თბილისის კლინიკებში ბოლო დროს გრძელი რიგების გამოცდილებამ, ნებისმიერ ჩვენთაგანს შეიძლება გაუჩინოს ეჭვები ამის შესახებ.

თუმცა, ჯანდაცვის სფეროში რეგულაცია – რაც გულისხმობს სახელმწიფოს მიერ განხორციელებულ ძალისხმევას აკონტროლოს ფასები, ბაზრის სტრუქტურა და ეკონომიკური აქტორების ქცევები და რიგ შემთხვევებში, ასევე შემოიღოს აუცილებლად შესასრულებელი წესები და სტანდარტები, – როგორც წესი, მხოლოდ ფორმალურ ხასიათს ატარებს. ეს იმიტომ, რომ ბაზრის აქტორებს – ამ შემთხვევაში ჯანდაცვის კერძო პროვაიდერებს, –  მიდრეკილება აქვთ უფრო სწრაფად ადაპტირდნენ ახალ რეგულაციებთან, ვიდრე თავად რეგულაციები იქმნება. ადაპტირება აქ ნიშნავს აქტორების უნარს, იმგვარად შეეთვისონ და გაუმკლავდნენ ახალ რეალობას, რომ არ შეაფერხონ მოგების მაქსიმიზაცია. ეს კი საბოლოო ჯამში, მაინც არ ხდის ჯანდაცვის სერვისს უფრო ხელმისაწვდომს მოქალაქეთათვის. მაგალითად, როდესაც გერმანიაში, სუბსიდიების ე.წ. DRG-ს კლასიფიკაციური სისტემა შემოიღეს (DRG, ანუ Diagnoses Related Groups უწოდებენ დიაგნოზთან დაკავშირებული ჯგუფებს, რაზე დაფუძნებითაც მიიღებდნენ საავადმყოფოები სახელმწიფო სუბსიდიას) სამედიცინო საფუძვლის არსებობის გარეშე მოიმატა DRG ჯგუფში გათვალისწინებულმა გარკვეულმა ქირურგიულმა ოპერაციებმა. რეგულაციებთან მყისიერი ადაპტაციის კიდევ ერთი მაგალითია მიმდინარე წლის სექტემბერში, ინდოეთის მთავრობის სპეციალიზებულმა სააგენტოს – ფარმაცევტული ფასების მარეგულირებელი ეროვნული ორგანოს მერ, ქვეყანაში გამოაცხადებული ჯანდაცვის მსხვილი ინდუსტრიის რეგულირების აუცილებლობა რიგ დიაგნოზებში ფასების შემცირების მიზნით: ჯანდაცვის პროვაიდერების დიდი წინააღმდეგობის მიუხედავად, შეამცირა იმპლანტებისა და კარდიოლოგიური სტენტების მსგავსი სამედიცინო პროდუქტების ფასები, ჯანდაცვის პროვაიდერებმა მოგების შენარჩუნების მიზნით, ამავე დიაგნოზებთან დაკავშირებული სხვა სერვისები მყისიერად გააძვირეს.

ამგვარად, შეკითხვაზე, თუ რამდენად არის შესაძლებელი ჯანდაცვის სფეროს იმ სისწრაფით რეგულირება, რა სისწრაფითაც კერძო, მოგებაზე ორიენტირებული პროვაიდერები ახდენენ რეგულაციებთან ადაპტაციას, ცალსახა პასუხია, რომ ეს ნაკლებად შესაძლებელია; თუმცაღა, თითქმის მთლიანად დაურეგულირებელ სივრცეში, როგორსაც საქართველო წარმოადგენს, ეს მაინც აუცილებლობას წარმოადგენს; მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნების ემპირიული გამოცდილება ამბობს, რომ ჯანდაცვის სისტემაში, 1990-იანი წლების შემდეგ, ფესვი გაიდგა და მნიშვნელოვნად გაძლიერდა ე.წ. “სამეწარმეო სულისკვეთება:” მეწარმეობის სულისკვეთებამ ევროპის ჯანდაცვის სისტემების მაგალითზე აჩვენა, რომ თუ გარკვეულ ისტორიულ კონტექსტებში, ეს სულისკვეთება ინდუსტრიული ინოვაციის წინაპირობა გახდა და ახალი ტიპის პროდუქტები თუ მომსახურებები შესთავაზა მომხმარებელს, ეს ყველაფერი მეტწილად იმიტომ, რომ უკონტროლო სიტუაცია ბევრ მყისიერ შესაძლებლობას სთავაზობდა მეწარმეს, მაგრამ სამეწარმეო სულისკვეთება თეორიაშიც კი ვერ პასუხობს სახელმწიფოებრივ და საზოგადოებრივ მიზნებს, რომ შეიქმნას თანასწორობაზე დაფუძნებული საზოგადოებები სადაც მოსახლეობის –  მდიდრისა თუ ღარიბის –  ჯანდაცვის უფლება ერთნაირად დაცული იქნება. სწორედ ამიტომ, მეწარმის იდეალური სამყარო განსხვავდება სახელმწიფოსა და საზოგადოების იდეალური სამყაროსაგან.

დავუბრუნდეთ ჰოსპიტალური სექტორის მესაკუთრეობის ფორმებს: ჰოსპიტალური სექტორის პრივატიზაცია და რეფორმები საქართველოში 1996 წლიდან დაიწყო, როდესაც რამოდენიმე საავადმყოფოს პრივატიზაცია განხორციელდა და ამით რეფორმირება დაიწყო ძველმა  ჯანდაცვის სისტემამ, რომელიც საბჭოთა დროს ეფუძნებოდა ნიკალაი სემაშკოს მოდელს: ეს იყო მსოფლიოში ერთ-ერთი პირველი ჯანდაცვის რეფორმა, რომელმაც მთელს საკავშირო დონეზე უზრუნველყო საბაზისო ჯანდაცვის თითქმის უნივერსალური ხელმისაწვდომობა და წარმატებით ფუნქციონირებდა განსაკუთრებით საბჭოთა კავშირის პირველი რამოდენიმე დეკადის განმავლობაში.

1996 წლიდან, საქართველოს ჯანდაცვის სისტემაში ქაოტურად შემოვიდა საბაზრო მექანიზმები: 1999 წლის ჰოსპიტალური განვითარების გეგმის მიხედვით, რომელიც მსოფლიო ბანკის დაფინანსებით განხორციელდა, საქართველოს გადაეცა ე.წ. ჰოსპიტალური სექტორის რესტრუქტურიზაციის გეგმა, ზოგიერთი საავადმყოფო გადავიდა კერძო, ზოგიერთი კი დარჩა სახელმწიფო მფლობელობაში. უკვე 2007 წლისათვის კი, საჯარო სერვისების, მათ შორის ჯანდაცვის სფეროს სწრაფი ტემპით პრივატიზების ფაზა იმ მთავარი მოტივით დაიწყო და განხორციელდა, რომ არსებულ პრობლემებს, (მათ შორის – მოძველებულ ინფრასტრუქტურას, უხარისხო მომსახურებას, ჯანდაცვის მომსახურების ჯიბიდან გადახდის ხარჯებს, კორუფციის მაღალ დონეს, სამედიცინო მომსახურების არათანაბარ ხელმისაწვდომობას ქალაქებსა და სოფლებში) კერძო სექტორი უკეთესად მოაგვარებდა თავისუფალი ბაზრის პირობებში. 2007 წელს დაწყებული ჯანდაცვის რეფორმის ციკლით, მოსაზრება, რომ “პრივატიზაცია უზრუნველყოფს ჯანდაცვის სფეროს ეფექტურობას”, გახდა ის წამყვანი ლოგიკა, რომელმაც უმთავრესად განსაზღვრა ჯანდაცვის პოლიტიკა მომდევნო წლებისა და დეკადის განმავლობაში. ამგვარად, ჯანდაცვის პოლიტიკის ერთ-ერთ პოლიტიკურ ამბიციას, რომ სოციალური სიკეთეები კეთილდღეობის სახელმწიფოს მეშვეობით ვითარდებოდეს, გამოუჩნდა საწინააღმდეგო, ემპირიულად დაუსაბუთებელი მოსაზრება, რომ სოციალური სიკეთეების მომარაგებას უფრო ეფექტურად შეასრულებს მხოლოდ მოგებაზე ორიენტირებული კერძო სექტორი. საგულისხმოა, რომ ამ ლოგიკის პოლიტიკური არგუმენტაცია ისე მოხდა, რომ მნიშვნელოვანი სახელმწიფო ინვესტიციები ჰოსპიტალური სექტორის განვითარებაში არ განხორციელებულა, შესაბამისად, ამ არგუმენტის ვალიდურობა ემპირიულად ვერ დამტკიცებოდა.

ასევე, გარდა იმისა, რომ ეს მოსაზრება ხაზს უსვამს სახელმწიფოს უუნარობას შეიმუშავოს ეფექტური და რაციონალური პოლიტიკა ჯანდაცვის სფეროში, ის ასევე, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, უგულვებელყოფდა მესაკუთრეობის სხვა არსებულ ფორმებს, რომელიც მსოფლიო პრაქტიკაში არსებობს და მრავალი წარმატებული ჯანდაცვის სისტემის რეფორმის შემადგენელი ნაწილია. ჰოსპიტალური სექტორის მესაკუთრეობის საჯარო და კერძო მფლობელობის გარდა, როგორც ვიცით, ასევე არსებობს საჯარო და კერძოს პარტნიორობისა (ე.წ. PPP – Public and Private Partnership) და არამომგებიანი კერძო მესაკუთრეობის ფორმები და მესაკუთრეობის ეს ფორმები შეიცავენ გარკვეულ უპირატესობებს საზოგადოებისათვის.

საჯაროსა და კერძოს პარტნიორობის ფორმაზე აქტიური საუბარი საქართველოს ჯანდაცვის სექტორში 2015 წლიდან დაიწყო, როდესაც ჯანდაცვის მინისტრმა პირველადი ჯანდაცვის პრობლემებზე საუბრისას მსგავსი პარტნიორობისადმი მზაობა განაცხადა: “ჩვენ სრულიად ახალი მოდელს ვნერგავთ კერძო სახელმწიფო პარტნიორობით, რომელიც მონაწილეობას მიიღებს კლინიკების მართვაში, ასევე სახელმწიფო პროგრამების ექსპერტულ რევიზიაში, რათა ის უფრო ეფექტური გახდეს. ასევე ეს არის ხარისხის კონტროლი ზოგადად სამედიცინო მოვლაზე. ამას აქვს თავისი ინდიკატორები. ხარისხის კონტროლის ჯგუფი აკეთებს ამას ისევე, როგორც მედიკამენტების ხარისხის კონტროლი.  აქამდე ჩვენ შეზღუდულები ვიყავით ბაზრის ფართო გახსნაზე, რათა უხარისო წამლებს არ წაელეკა ბაზარი. დიდი იმედი მაქვს, რომ ეს განახლებული, აქამდე არ გამოყენებული ინოვიაციური მოდელები საშუალებას მისცემს ქართულ ჯანდაცვის სისტემას, გახდეს მაღალი ხარისხის, მაღალი კალასის  და ევროპული სტანდარტების შესაბამისი.”

როგორც ვიცით, საჯარო და კერძოს პარტნიორობა განსხვავდება დერეგულირებული მოცემულობისაგან, ვინაიდან ამ ტიპის თანამშრომლობა მოითხოვს სახელმწიფოს მიერ მკაცრად და ცხადად ჩამოყალიბებულსა და გაწერილ ურთიერთობების ფორმებს იმის შესახებ, თუ როგორ იქნება გადანაწილებული მხარეებს შორის უფლებები და პასუხისმგებლობები, თანამშრომლობის პირობები, სპეციფიური მიზნები და მიზნების მიღწევისათვის განკუთვნილი დრო. მაგალითად, მხარეებს შორის გაწერილი ერთ-ერთი ასეთი სტანდარტი შეიძლება შეეხებოდეს ინფორმაციის გამჭვირვალობისა და ინფორმაციის საჯაროდ ხელმისაწვდომობის მოთხოვნას. საჯაროსა და კერძო სექტორების პარტნიორობას ხანდახან “თავის ნებაზე მიშვებული კერძო სექტორის კომერციული ქცევისთვის ლაგამის ამოდებასაც” უწოდებენ, თანამშრომლობის ლოგიკის სარგებელს იმაში ხედავს, რომ ამით ჯანდაცვის სისტემის საუკეთესო ინტერესები განხორციელდება. გარდა ამისა, საჯაროსა და კერძოს პარტნიორობის ყველაზე მნიშვნელოვან პრინციპს წარმოადგენს “People First”  – რაც გულისხმობს პირველ რიგში საზოგადოებრივი ინტერესის და არა რაიმე კერძო და მოგებაზე ორიენტირებული ინტერესის გათვალისწინება.

საქართველოს შემთხვევაში მიჩნეულია, რომ სახელმწიფოს შეზღუდული საბიუჯეტო რესურების პირობებში, სახელმწიფოსა და კერძოს პარტნიორობა გაზრდის ხარჯების ოპტიმიზაციას და აამაღლებს სამედიცინო მომსახურების ხარისხსა და ხელმისაწვდომობას; ამ მიზნით პირველი კონკრეტული ნაბიჯები საპარტნიორო ფონდთან ერთად 2016 წელს გადაიდგა, თუმცა ამ დაგეგმილი პროექტების წარმატებული თუ წარუმატებელი განხორციელების შესახებ საჯარო სივრცეში ჯერ-ჯერობით ნაკლები ინფორმაცია გვაქვს. ასევე, ჯერჯერობით არ არის მიღებული კანონი (თუმცა ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტროს მიერ უკვე მომზადებულია კანონპროექტი) რომელიც დაარეგულირებს საჯაროსა და კერძოს პარტნიორობას და განსაზღვრავს სახელმწიფოს კერძო სექტორთან თანამშრომლობის ძირითად ოპერაციულ სამართლებრივ ჩარჩოებს. აღნიშნული კანონის შექმნის ვალდებულება საქართველომ საერთაშორისო სავალუტო ფონდთან 2017 წლის აპრილში დამტკიცებული პროგრამის ფარგლებში აიღო.

ჰოსპიტალური სექტორის კიდევ ერთ მესაკუთრეობის ტიპს წარმოადგენს არამომგებიანი კერძო სექტორი; ეს არის გარკვეულწილად შერწყმა არამომგებიან მიზნებსა და კერძო მესაკუთრეობის პრინციპებს შორის და ასეთი ტიპის ჯანდაცვის პროვაიდერების დაფინანსების წყაროს ტრადიციულად წარმოადგენდა საქველმოქმედო, საგანმანათლებლო-კვლევითი, ან რელიგიური ორგანიზაციები. მესაკუთრეობის ეს ფორმა ყველაზე მეტად არის მხარდაჭერილი სახელმწიფოების მიერ სპეციალური საგადასახადო შეღავათებით. როგორც წესი, შეღავათები მსგავს საავადმყოფოებს იმ მიზეზით უწესდებოდათ, რომ ისინი მოსახლეობის ნაკლებად შეძლებულ ფენებსა და დაუზღვეველ მოქალაქეებსაც ემსახურებოდნენ. თუმცა, უნივერსალური ჯანდაცვის პირობებში, ის თვისობრივად უფრო საყოველთაო დატვირთვას იძენს.

არამომგებიანი კერძო მფლობელობის ქვეშ არსებული საავადმყოფოების მენეჯმენტში წარმოდგენილნი არიან არა მეწარმეები, არამედ თავად სფეროში დასაქმებული სპეციალისტები, რომლებიც სპეციალიზებულ სამუშაოსთან ერთად ითავსებენ მენეჯმენტის საქმიანობასაც. ამგვარად, მართვის ამ სტილში უფრო მეტია დემოკრატიული მექანიზმი. არამომგებიანი კერძო ჯანდაცვის დაწესებულებები მოქმედებენ საჯარო სიკეთეებისა და სერვისების შექმნის ლოგიკით, და მათი სტატუსი და ბუნება არ აძლევს უფლებას ფინანსური სარგებლისკენ ისწრაფონ. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ მათ მოგება არ აქვთ. ისინი მოგების რეინვესტიციას ჯანდაცვის ინფრასტრუქტურასა და ტექნოლოგიების განვითარებაში ახდენენ და ამის საფუძველზე ახერხებენ სამედიცინო სერვისების პერმანენტულ გაუმჯობესებას. მაგალითად, რაოდენობრივად, შეერთებულ შტატებში ყველაზე დიდი პროცენტი (57%) სწორედ არამომგებიანი კერძო საკუთრების ფორმას წარმოადგენს და 2016 წელს, ყველაზე მეტი მოგებაც სწორედ არამომგებიანმა კერძო საავადმყოფოებმა მიიღეს. არამომგებიანი კერძო საავადმყოფოების უპირატესობები კონკრეტულ სამედიცინო სერვისებთან მიმართებაში ცალცალკე იზომება ხოლმე, და გარკვეულ სფეროებსა თუ ქვეყნებში გარკვეული სეგმენტები განსხვავებული უპირატესობით სარგებლობენ. თუმცა, ამ ტიპის მესაკუთრეობის მსოფლიოს მასშტაბით წარმატების ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ფაქტორს საზოგადოების მხრიდან მის მიართ არსებული ნდობა წარმოადგენს: ჯანდაცვის ეკონომიკა, რომელიც იმ განსაკუთრებულობით გამოირჩევა, რომ მომხმარებელსა (პაციენტი) და მიმწოდებელს (ექიმი) შორის არსებობს ინფორმაციის უზარმაზარი ასიმეტრია ექიმის სასარგებლოდ, არამომგებიანი სექტორის მიერ მიწოდებული ჯანდაცვის მომსახურება, როგორც წესი მოქალაქეთა უფრო მეტ ნდობას იმსახურებს ხოლმე. საქართველოში ამ ტიპის მხოლოდ ერთი კლინიკის არსებობა ცხადყოფს ქვეყანაში ამ და სხვა ტიპის მესაკუთრეობის ფორმების მხარდაჭერისა და მოტივაციების შექმნის საჭიროებას.

დასკვნის მაგიერ

ჯანდაცვის სექტორი იმდენად კომპლექსური და ნიუანსური სივრცეა, რომ მას ხშირად წარმოგვიდგენენ ხოლმე რთულ და ტექნიკურ საკითხად, რომელში გათვითცნობიერებაც თითქოს მრავალ ტექნიკურ ასპექტში გარკვევას საჭიროებს. თუმცა, ტექნიკურ დეტალებთან ერთად, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ჯანდაცვის რეფორმაზე დისკუსია უპირველეს ყოვლისა, პოლიტიკურ საკითხს წარმოადგენს და ამ სივრცეში მიღებული გადაწყვეტილებები, ჯანდაცვის სექტორის შესახებ სხვადასხვა პოლიტიკურ ხედვებსა და წარმოდგენებს შორის არსებული კონკურენციიდან მიღებულ არჩევანს ეფუძნება. შესაბამისად, როგორც ნებისმიერი პოლიტიკური გადაწყვეტილება, ისიც მაღალ საზოგადოებრივ ლეგიტიმაციას საჭიროებს. ამგვარად, მნიშვნელოვანია, რომ ჯანდაცვის სექტორის, როგორც ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სოციალური პოლიტიკის განსჯამ პოლიტიკურ ველზეც გადაინაცვლოს და სოციალურ პოლიტიკას საქართველოში დაუბრუნდეს კუთვნილი პოლიტიკურობის ასპექტი.

დოკუმენტში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება არ ემთხვეოდეს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პოზიციას