მექსიკელი წარმოშობის ამერიკელი პოეტი, ნოველისტი, ესეისტი, პერფორმერი სანდრა სისნეროსი 1954 წლის 20 დეკემბერს ჩიკაგოში დაიბადა. მისი დიდი ბაბუა, შესანიშნავი მუსიკოსი, მექსიკის პრეზიდენტისთვის უკრავდა და საკმაოდ დიდი სიმდიდრეც დააგროვა, მაგრამ შემდეგ მთელი ქონება აზარტულ თამაშებში გაანიავა. სანდრას ბაბუა მექსიკის ვეტერანი იყო. მან თავისი ვაჟი, ალფრედო სისნეროსი კოლეჯში გააგზავნა სასწავლებლად, მაგრამ მას „სწავლის ინტერესი“ არ აღმოაჩნდა და მამის რისხვას ამერიკის შეერთებულ შტატებში გაექცა, სადაც ელვირა სონდეროზე დაქორწინდა და ჩიკაგოს უღარიბეს უბანში დასახლდა. მათ ოჯახში შვიდი ბავშვი გაჩნდა, ექვსი ბიჭი და ერთი გოგონა – სანდრა.
სანდრა სისნეროსი გოგონათა კათოლიკურ სკოლაში სწავლობდა. დამამთავრებელ კლასებში მან თავისი ლექსებით და მცირე მოთხრობებით მასწავლებლების ყურადღება მიიპყრო. სწორედ მასწავლებლების დამსახურება იყო, რომ გოგონამ წერა გააგრძელა.
1978 წელს სანდრა სისნეროსმა აიოვას უნივერსიტეტი დაამთავრა. ის არასოდეს გათხოვილა და როგორც თავად ამბობს, საკმაოდ ბედნიერია იმის გამო, რომ საფიქრელად და საწერად დრო აქვს. ამის შესახებ ის წერს: „არა მგონია, გათხოვება ისეთივე სასიამოვნო იყოს, როგორც მარტო ცხოვრება. ჩემი შემოქმედება არის ჩემი შვილი და არ მინდა, რამე ჩადგეს ჩვენს შორის.“
ლიტერატურულმა კრიტიკოსმა კლაუდია სადოვსკი-სმითმა მას ყველაზე ცნობილი მექსიკური წარმოშობის ამერიკელი მწერალი უწოდა. ის პირველი მექსიკური წარმოშობის ამერიკელი მწერალია, რომელმაც ამერიკაში დიდი აღიარება მოიპოვა.
სანდრა სისნეროსი ძირითადად მუშათა კლასის ცხოვრებას ასახავს. მას მინიჭებული აქვს უამრავი ლიტერატურული პრემია, საერთაშორისო პრიზი თუ ჯილდო, მათ შორის, ნაბოკოვის პრემია, Texas Medal of the Arts, MacArthur Fellowship,NEA fellowships, PEN Center USA Literary Award. 2016 წელს აშშ-ს პრეზიდენტმა ობამამ მას ხელოვნების სფეროში ამერიკის შეერთებული შტატების ნაციონალური მედალი გადასცა.
სანდრა სისნეროსის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი წიგნი „სახლი მანგოს ქუჩაზე“ რეკორდული რაოდენობით, ექვსი მილიონი ცალი გაიყიდა. სანდრა სისნეროსის ნაწარმოებები თარგმნილია ოცზე მეტ ენაზე და შეტანილია სხვადასხვა ქვეყნის სასკოლო და საუნივერსიტეტო სავალდებულო სასწავლო პროგრამებში.
მთარგმნელისგან
თერთმეტი
რასაც ვერავინ ხვდება და რასაც დაბადების დღეზე არავინ არასოდეს გეტყვის, არის ის, რომ როდესაც თერთმეტი წლის ხდები, ერთდროულად ათისაც ხარ და ცხრისაც და რვისაც და შვიდისაც და ექვსისაც და ხუთისაც და ოთხისაც და სამისაც და ორისაც და ერთისაც. როდესაც შენს მეთერთმეტე დაბადების დღეს იღვიძებ, ელოდები, რომ თავს უკვე თერთმეტი წლის ადამიანად იგრძნობ, მაგრამ არა! დილით თვალებს ახელ და ხედავ, რომ გუშინდელის მერე არაფერი შეცვლილა, უბრალოდ, ახალი დღე გათენდა, საერთოდ ვერ ხვდები, თერთმეტი წლის რომ ხარ, ისეთი გრძნობა გაქვს, რომ ისევ ათის ხარ და ისევ ის წელიწადია, თერთმეტის რომ უნდა გახდე.
აი, რამე სისულელეს რომ იტყვი ხოლმე, შენში ათი წლის შენი თავი ლაპარაკობს. ზოგჯერ უმიზეზოდ გეშინია და დედას კალთაში გინდა ჩაჯდომა, ეს კი იმიტომ ხდება, რომ შენში რაღაც ნაწილი ჯერ კიდევ ხუთი წლისაა. ერთ დღეს კი, მერეც, როცა გაიზრდები, შეიძლება ისე მოგინდეს ტირილი, სამი წლისა რომ ტიროდი, მაგრამ არა უშავს. ამას დედასაც ვეუბნები ხოლმე, როდესაც მოწყენილია და ტირილი უნდა, იქნებ ამ დროს მასში სამი წლის ბავშვი იწყენს.
როცა იზრდები, მომატებული წლები ხახვის ფურცლებს, თუ მუხის რგოლებს თუ ჩემს ხის თოჯინებს ემსგავსება, ერთმანეთის მუცელში რომ თავსდებიან – ყველა მომდევნო ასაკი ერთმანეთში სახლობს. აი, ეს შეგრძნება გეუფლება იმ დღეს, როცა თერთმეტი წლის ხდები, მაგრამ თავს თერთმეტი წლის ადამიანად მაინც ვერ გრძნობ, ყოველ შემთხვევაში, მაშინვე ვერა. სულ მცირე, რამდენიმე დღე გჭირდება, ან რამდენიმე თვეც კი, ვიდრე პასუხად თერთმეტს იტყვი, როცა ასაკს გკითხავენ. დამიჯერეთ, ნამდვილად ასეა.
დღეს ერთადერთი დღეა, როცა ვინატრე, ნეტავ, მხოლოდ თერთმეტი წელი არ ჩხრიალებდეს ჩემში, როგორც ხურდები ჩხრიალებს თუნუქის კოლოფში. დღეს ვინატრე, ნეტავ, თერთმეტის ნაცვლად, ასორი წლის მაინც ვიყო მეთქი, რადგან ასორი წლისას მეცოდინებოდა, რა უნდა მეპასუხა მისის პრაისისთვის, როდესაც ის კლასში შემოვიდა და წითელი ჯემპრი მერხზე დამიგდო. ას ორი წლის რომ ვყოფილიყავი, მოვახერხებდი მისის პრაისისთვის პასუხის გაცემას, ახლა კი, გახევებული ვიჯექი და პირიდან სიტყვები არ ამომდიოდა.
„ეს ვისია?“ იკითხა მისის პრაისმა, თან წითელი ჯემპრი მაღლა ასწია და მთელ კლასს დაანახვა. „უკვე ერთი თვეა, რაც გასახდელ ოთახში უპატრონოდ კიდია.“
„ჩემი არ არის“ – ერთდროულად თქვა ყველამ. „არა, ჩემი არ არის.“
„ვიღაცის ხომ უნდა იყოს.“ უკან არ დაიხია მისის პრაიდმა.
საზიზღარი ჯემპრი იყო, წითელი, პლასტმასის ღილებით, საყელო და მკლავები ისეთი გაწელილი ქონდა, რომ სახტუნაოდ გამოდგებოდა, ათასი წლის მაინც იქნებოდა და ჩემი რომც ყოფილიყო, ხმას როგორ ამოვიღებდი!
იქნებ იმიტომ, რომ ძალიან გამხდარი ვარ, ან იმის გამო, რომ აშკარად ვერ მიტანს, გამოშტერებულმა სილვია სალდივარმა წამოიყვირა: „მგონი, რახელის უნდა იყოს.“
საიდან მოიტანა, ასეთი დაძონძილი ჯემპრი როდის მცმია!
მაგრამ მისის პრაისმა სილვია სალდივარს დაუჯერა, ჯემპრი მომიგდო და ვიდრე პირის გაღებას მოვახერხებდი, კარისკენ წავიდა.
„მე არა, თქვენ არა… ჩემი არაა.“ ბოლოს ისე წამოვიკნავლე, რომ იმ წამს ოთხი წლის ძლივს ვიქნებოდი.
„ვიცი, რომ შენია.“ მითხრა მისის პრაისმა. „მახსოვს, რომ გეცვა.“ რადგან ის ჩემზე უფროსია და თანაც მასწავლებელი, მე კი არა, ის წყვეტს, რა არის სიმართლე.
არ არის ჩემი, არ არის ჩემი, არ არის ჩემი!
მაგრამ მისის პრაისი არ მისმენდა, ვიდრე გონს მოვიდოდი, ის უკვე ოცდამეთოთხმეტე გვერდზე მეოთხე სავარჯიშოს ხსნიდა. არ ვიცი რატომ, მაგრამ უცებ გულმუცელი ამემღვრა, ისე, თითქოს სამი წლის მეს თვალებიდან უნდოდა ამოსრიალება, მაგრამ მე თვალებიც მაგრად დავხუჭე და კბილებიც მაგრად ჩავავლე, ისე, რომ იმათ, ჩემს შიგნით, არ დავიწყებოდათ, რომ დღეს თერთმეტის გავხდი. დღეს დედა ტორტს მიცხობს და როგორც კი მამა სამსახურიდან დაბრუნდება, ყველა ერთხმად მიმღერებს: „დაბადების დღეს გილოცავ, ძვირფასო, დაბადების დღეს გილოცავ!“
როცა, როგორც იქნა, მუცლის გვრემა მომშორდა და თვალები გავახილე, ის შემზარავი ჯემპრი ჩემს მერხზე უკვე გიგანტური მთასავით იყო აღმართული. სახაზავი ავიღე და მერხის კიდისკენ რაც შეიძლება, შორს გავაჩოჩე, ჩემი სკამი კი, მეორე კიდისკენ გავახრიალე. რატომ არ გჯერათ, არ არის ჩემი, არა, ჩემი არ არის მეთქი! ვეცადე, განმესაზღვრა, რამდენი წუთი რჩებოდა დასვენებამდე, იმ წამამდე, როცა ამ საზიზღრობას ავიღებდი და სკოლის ღობის იქით გადავუძახებდი, ან მანქანის სადგომზე ჩამოვაპორწიალებდი, ან ბურთს ჩამოვაცმევდი და ხეივანში გავტყორცნიდი. მაგრამ, როცა მათემატიკა დამთავრდა, მისის პრაისმა ყველას წინაშე მკაცრად, თითქმის ყვირილით გამომიცხადა: „რახელ, უკვე საკმარისია!“
მოთმინება იმიტომ დაკარგა, რომ, დაინახა, ჯემპრი მერხიდან იატაკამდე წითელი ჩანჩქერივით როგორ ეშვებოდა. დიდი ამბავი, მე ეს სულაც არ მადარდებდა, თუნდაც იატაკზე დავარდნილიყო!
„რახელ,“ დაიწყო მისის პრაისმა, ოღონდ, ჩემი სახელი ისე წარმოთქვა, თითქოს სულ გაგიჟდაო. „აიღე და ახლავე ჩაიცვი შენი ჯემპრი და იცოდე, ასეთი სისულელეები აღარ დამანახო.“
„ჩემი არ…“
„გელოდები!“
აი, ეს ის წუთია, როცა ვნატრობ, ნეტავ, უკვე თერთმეტი წლის არ ვიყო მეთქი, რადგან ყველა ასაკის მე, ვინც კი ჩემშია გამოკეტილი – ათის, ცხრის, რვის, შვიდის, ექვსის, ხუთის, ოთხის, სამის, ორის, ერთის – ქუთუთოებზე მაწვება, როდესაც ძველი ყველივით აქოთებულ ჯემპრში ჯერ ერთ მკლავს ვუყრი, მერე მეორეს და გაშლილი ხელებით ვდგავარ: კანი მეწიწკნება, მთელი სხეული საშინლად მტკივა, მექავება, და ვგრძნობ, ბანჯგვლიანი ბაქტერიებით როგორ მევსება.
აი, ეს არის, რაც ამ დილიდან გადავიტანე, იმ წუთიდან, როცა მისი პრაისმა მერხზე ჯემპრი დამიგდო. ბოლოს, როცა მან ოთახიდან გასვლის ნება დამრთო, მოულოდნელად, ყველას წინაშე ტირილი ამივარდა. მაშინ ვინატრე, უჩინარი მაინც ვიყო მეთქი. მაგრამ უჩინარი არ ვარ, თერთმეტი წლის ვარ და დღეს ჩემი დაბადების დღეა. თავი მერხზე დავდე სახე იმ ჯამბაზის ჯემპრის სახელოებში ჩავრგე. სახე ამივარვარდა, პირიდან დაუსრულებელ ნაკადად წამოსული დორბლით მომეთხვარა, და ვიდრე თვალები ცრემლებისგან სულ არ დამეცალა ვერაფრით ვერ ჩავიხშე ჩემგან ამოსული პატარა მხეცის ყმუილის მსგავსი ხმები. მთელი ტანი ისე მითრთოდა, როგორც სლოკინის დროს, თავი კი ისე მიზანზარებდა, თითქოს რძეს ძალიან, ძალიან სწრაფად ვსვამდი.
თუმცა, ყველაზე დიდი განსაცდელი ლანჩის ზარის დარეკვის წინ მელოდა. აი, იმ მეტიჩარა ფაილი ლოპესმა, რომელიც სილვია სალდივარზე უფრო მატრაკვეცა და შტერია, უცებ წამოიძახა: „გამახსენდა, ეს წითელი ჯემპრი ჩემია“. სასწრაფოდ გავიხადე და მივეცი, მისის პრაისმა კი თავი ისე დაიჭირა, თითქოს განსაკუთრებული არაფერი მომხდარა.
დღეს თერთმეტის გავხდი. დედა ტორტს მიცხობს და საღამოს, მამა სამსახურიდან რომ დაბრუნდება, ყველა ერთად გავჭრით. ტორტზე სანთლებს ჩაარჭობენ, საჩუქრებსაც დიდის ამბით გადმომცემენ, მერე კი ერთად მიმღერებენ: „დაბადების დღეს გილოცავ, დაბადების დღეს გილოცავ, ძვირფასო რახელ!“
მაგრამ უკვე ძალიან გვიან იქნება.
დღეს თერთმეტის წლის ვარ. მე ვარ თერთმეტის, ათის, ცხრის, რვის, შვიდის, ექვსის, ხუთის, ოთხის, სამის, ორის, ერთის, მაგრამ ნეტავ ას ორის ვიყო. ნეტავ, ნებისმიერი ასაკის ვიყო, ოღონდ თერთმეტის არა. ნეტავ, შემეძლოს, რაც შეიძლება მაღლა ავფრინდე, ცაში აჭრილი ბუშტივით მაღლა, და შორეულ, პაწაწკინტელა წერტილად მოვჩანდე, ისეთ პაწაწკინტელად, რომ ჩემს დასანახად თვალების მოჭუტვა დაგჭირდეს.
1 2