ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ნახევრად დამოუკიდებელ კომიტეტში აცხადებენ, რომ როგორც მათ განსაზღვრეს, პოპულარულ ხელოვნურ დამატკბობელი ასპარტამს, რომელიც ათასობით პროდუქტში გვხვდება, მათ შორის გაზიან სასმელებსა და უშაქრო საღეჭ რეზინებში, „ადამიანისთვის შესაძლო კანცეროგენის“ კატეგორია უნდა მიენიჭოს.
თუმცა, რამდენად საგანგაშოდაც არ უნდა ჟღერდეს ეს განცხადება, სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ გაზიანი სასმელები კიბოს იწვევს.
საქმე ის არის, რომ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კიბოს კვლევების საერთაშორისო სააგენტოს (IARC) მიერ მიმოხილული ზოგიერთი კვლევა აჩვენებს, რომ შეიძლება არსებობდეს კავშირი ასპარტამსა და ღვიძლის კიბოს შორის. თუმცა, ასეთი დასკვნა საბოლოო არ არის, როგორც ეს თუნდაც აზბესტისა და თამბაქოს შემთხვევაშია.
ასპარტამი ერთ-ერთ ყველაზე კარგად შესწავლილ საკვებ დანამატად მიიჩნევა არსებულთა შორის. მრავალი მარეგულირებელი ორგანო, მათ შორის, აშშ-ის სურსათისა და მედიკამენტების ადმინისტრაცია გამუდმებით აღნიშნავს, რომ გარკვეული მითითებების ფარგლებში გამოყენებისას, ასპარტამი ადამიანებისათვის უსაფრთხოა. უფრო მეტიც, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ცალკე კომიტეტმა ასევე ჩაატარა ასპარტამის რისკების შეფასება და აცხადებს, რომ ორგანიზაციის საკუთარი სახელმძღვანელო შეცვლას არ საჭიროებს.
ზოგიერთი მეცნიერი და საკვებისა და სასმლის მწარმოებელი შიშობს, რომ ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ „შესაძლო კანცეროგენურის“ იარლიყი მომხმარებლებს დააბნევს. თუმცა, სააგენტო იმედოვნებს, რომ ეს ფაქტი მეცნიერებს ასპარტამისა და კიბოს შესაძლო რისკის უფრო მეტად შესწავლისკენ უბიძგებს.
არაალკოჰოლურ სასმელთა ინდუსტრიის წარმომადგენელი ასოციაცია American Beverage განცხადებაში აღნიშნავს, რომ „სამეცნიერო და მარეგულირებელ საზოგადოებაში არსებობს ფართო კონსენსუსი, რომ ასპარტამი უსაფრთხოა. ასეთ დასკვნამდე მრავალჯერ მივიდნენ სურსათის უვნებლობის სააგენტოები მთელ მსოფლიოში“.
აშშ-ის სურსათისა და მედიკამენტების ადმინისტრაცია (FDA) გადაწყვეტილებას ეხმიანება და არ ეთანხმება IARC-ის დასკვნას ასპარტამის შესაძლო კანცეროგენურობის შესახებ. სააგენტო აღნიშნავს, რომ პრობლემა იმ კვლევებში მდგომარეობს, რომლებზე დაყრდნობითაც მივიდა კომიტეტი ასეთ დასკვნამდე.
რა არის ასპარტამი?
ასპარტამი მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე ხშირად გამოყენებული ხელოვნური დამატკბობელია.
უკვე ათწლეულებია, რაც ის ბაზარზეა. კალორიების კონტროლის საბჭო — საერთაშორისო ასოციაცია, რომელიც დაბალ და შეზღუდული რაოდენობის კალორიების სურსათისა და სასმელების ინდუსტრიას წარმოადგენს, აღნიშნავს, რომ გლობალურად ასპარტამი დაახლოებით 6000 პროდუქტში გვხვდება.
ასპარტამი შეიძლება შეგხვდეთ ისეთ პროდუქტებშიც, რომლებშიც ვერც კი წარმოიდგენთ. მაგალითად, კბილის პასტებსა და მედიკამენტებში. როგორც წესი, მის შემცველ პროდუქტებს აწერია „დიეტური“ ან „უშაქრო“.
ასპარტამს შეიცავს უშაქრო გაზიანი სასმელები, ყავის დამატკბობლები და ზოგიერთი წვენი. საკვებში ასპარტამი ხშირად გვხვდება დაბალკალორიულ ნაყინებში, ჟელატინში; ასევე უშაქრო საღეჭ რეზინებში.
ჯერ კიდევ მაისში, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ განაცხადა, რომ ადამიანები წონის კონტროლის მიზნით ხელოვნურ დამატკბობლებს არ უნდა დაეყრდნონ. მიუხედავად ამისა, ასპარტამი ხშირად გამოიყენება „დიეტურ“ სასმელებში, რადგან მას შაქარზე გაცილებით ნაკლები კალორია აქვს. შედარებისათვის, ასპარტამი შაქარზე დაახლოებით 200-ჯერ უფრო ტკბილია და შესაბამისად, პროდუქტებში ბევრის დამატება საჭირო არ არის.
მაგალითად, ერთი პაკეტი ყავის დამატკბობელი დაახლოებით იმდენ კალორიას შეიცავს, რამდენსაც ორი ჩაის კოვზი ჩვეულებრივი შაქარი. პაკეტში 4 კალორიაა, მაგრამ ორ ჩაის კოვზში 32 კალორია.
თავდაპირველი დაბნეულობა ასპარტამის ირგვლივ
გამოჩენისას, ასპარტამმა გარკვეული დაბნეულობა გამოიწვია.
1974 წელს, აშშ-ის სურსათისა და მედიკამენტების ადმინისტრაციამ (FDA) ასპარტამი ზოგიერთ საკვებსა და სასმელში გამოსაყენებლად დაამტკიცა; თუმცა, გადაწყვეტილება რამდენიმე წლით შეჩერდა გარკვეული ურთიერთგამომრიცხავი კვლევებისა, მისი დამტკიცების მიზნებისა და თავად თავდაპირველი კვლევების გარშემო არსებული კითხვების გამო. ზოგიერთი მკვლევარი შეშფოთებული იყო, რადგან ცხოველებზე ჩატარებულმა ადრეულმა კვლევებმა აჩვენა, რომ ასპარტამი ვირთხებში შეიძლება თავის ტვინის სიმსივნეს იწვევდეს.
1981 წელს, ყოვლისმომცველი კვლევა-ძიების შემდეგ, FDA-მ ასპარტამის მშრალ საკვებში გამოყენების ნებართვა გასცა. იმავე წელს, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის საკვები დანამატების ექსპერტთა კომიტეტმა მისი მიღების დაშვებული დღიური პარამეტრები განსაზღვრა.
ასპარტამის სახელმძღვანელო
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის სახელმძღვანელო 1981 წლის შემდეგ არ შეცვლილა: დღეში მაქსიმუმ 40 მილიგრამი ასპარტამი სხეულის ერთ კილოგრამზე. აშშ-ში რეკომენდებული ოდენობა ცოტა მაღალია: 1983 წელს, FDA-მ ეს მაჩვენებელი სხეულის ყოველ კილოგრამზე 50 მილიგრამით განსაზღვრა.
ამდენის მოსახმარებლად, ადამიანმა ძალიან ბევრი გაზიანი სასმელი ან ასპარტამის შემცველი ძალიან ბევრი საკვები უნდა ჭამოს.
American Beverage-ის განცხადებით, დიეტური სასმელები ქილაში საშუალოდ 100 მილიგრამ ასპარტამს შეიცავს.
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციის მიხედვით გამოდის, რომ ადამიანმა, რომელიც 83 კილოგრამს იწონის, შეიძლება დღეში 33 ქილა გაზიანი სასმელი დალიოს და ამით ზღვარს არ გადააჭარბოს. ამერიკული რეკომენდაციის მიხედვით კი მას დღეში 40-მდე ქილის დალევა შეუძლია.
როგორია კლასიფიკაციის პროცესი
ჯანმრთელობაზე ასპარტამის შესაძლო გავლენა ასობით კვლევაშია შესწავლილი.
მიუხედავად იმისა, რომ ყოველი კვლევა მას უსაფრთხოდ მიიჩნევს, მეცნიერების წინსვლასთან ერთად, FDA და სხვა მარეგულირებელი ორგანოები ხელახლა აფასებენ, თუ ზუსტად რამდენად უსაფრთხოა ის. ახალი მიმოხილვა პირველია, რომელიც ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კიბოს ექსპერტთა დამოუკიდებელმა საბჭომ ჩაატარა; მათ გადაწყვიტეს, ოფიციალურად მიმოეხილათ წლების განმავლობაში შეგროვებული მტკიცებულებები.
ასეთ საქმიანობას ეწევა და საფრთხეების შეფასება ახდენს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კიბოს კვლევის დანაყოფი, IARC. კომიტეტი ამოწმებს ქიმიურ ნივთიერებებს, ვირუსებსა და საკვებ დანამატებს, რათა განსაზღვროს, ხომ არ არის რომელიმე მათგანი კიბოს გამომწვევი. ასეთ მიმოხილვებს ის ხუთწლიანი ციკლებით ატარებს. 2015 წელს, ისეთი დამუშავებული ხორცი, როგორიც სოსისებსა და ჰოთდოგებშია, საბჭომ იმავე კატეგორიაში მოაქცია, რაშიც არის სიგარეტი.
ასპარტამის მიმოხილვისთვის, კომიტეტმა შეისწავლა ლაბორატორიული მონაცემები, როგორც ცხოველებზე, ისე ადამიანებზე ჩატარებული კვლევების. 2022 წელს საფრანგეთში 100 000 ადამიანზე ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ადამიანებს, რომლებიც ბევრი ხელოვნური დამატკბობლის შემცველ საკვებსა და სასმელს მოიხმარდნენ, კიბოს ოდნავ მაღალი რისკი ჰქონდათ, ვიდრე მათ, ვინც უფრო ნაკლებ დამატკბობელს მოიხმარდნენ. კვლევა დაკვირვებითი იყო და შესაბამისად, ვერ განსაზღვრავს, იყო თუ არა კიბოს უფრო მაღალი რისკის მიზეზი დამატკბობლები. ამას გარდა, კვლევა ეფუძნებოდა თხოვნას ადამიანთა მიმართ, ჩაეწერათ, რას სვამდნენ და მიირთმევდნენ; ასეთი თვითმოხსენებითი კვლევები კი ზოგჯერ ნაკლებად დამაჯერებლად მიიჩნევა.
2020 წელს თაგვებსა და ვირთხებზე ჩატარებულ კვლევაში ხელახლა გააანალიზეს იტალიის რამაზინის ინსტიტუტის კვლევა და დაადგინეს, რომ ცხოველებში ასპარტამი ლეიკემიასა და ლიმფომას იწვევდა. თუმცა, მეცნიერები შენიშნავენ, რომ ადამიანები არც თაგვები არიან და არც ვირთხები; ამავე დროს, ტოქსიკოლოგიის ეროვნული პროგრამის ფარგლებში ცხოველებში ასპარტამის კვლევების უმეტესობაში კიბოსთან კავშირი ვერ დადგინდა.
ჯამში კომიტეტმა ცხოველებზე ჩატარებული 12 კვლევა მიმოიხილა და მათი უმეტესობის შედეგი უარყოფითი იყო. ისინი, რომლებმაც კიბოსთან კავშირი აჩვენა, შეზღუდული იყო დიზაინისა და მონაცემთა ინტერპრეტაციის ხარისხის თვალსაზრისით. ადამიანებზე ჩატარებულმა ეპიდემიოლოგიურმა კვლევებმა კიბოს გარკვეულ ეფექტებს მიაგნო, მათ შორის, ღვიძლის, ძუძუსა და ლიმფომის; ასევე მე-2 ტიპის დიაბეტის ზოგიერთ ეფექტს, მაგრამ უნდა აღინიშნოს, რომ ეს კვლევები დაკვირვებითი იყო, რაც იმას ნიშნავს, რომ არ არსებობს მიზეზ-შედეგობრივი მტკიცებულება.
რას ნიშნავს ეს ყოველდღიურობაში
შეკითხვაზე, უნდა დავლიოთ თუ არა ასპარტამის ნაცვლად შაქრის შემცველი გაზიანი სასმელები, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის საკვების უსაფრთხოების დეპარტამენტის დირექტორი ფრანჩესკო ბრანკა აღნიშნავს, რომ არსებობს მესამე ალტერნატივაც, მაგრამ არა კიბოს რაიმე რისკის, არამედ სიმსუქნის საშიშროების გამო.
„უბრალოდ წყალი დალიეთ. მნიშვნელოვანია, რომ შეამციროთ ტკბილი სასმელი და საჭმელი, მიუხედავად იმისა, ხელოვნურ დამატკბობელს შეიცავს ისინი თუ შაქარს“, — ამბობს ბრანკა.
ბრანკა იქვე აღნიშნავს, რომ ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია პატარა ბავშვებისთვის, რომლებიც ზედმეტად ბევრ ტკბილ პროდუქტებს მოიხმარენ. ნებისმიერ ტკბილზე უარის თქმა ჯანსაღი არჩევანია.
ზოგიერთი მეცნიერი, რომელიც ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის გადაწყვეტილებაში ჩართული არ ყოფილა, შეშფოთებული არიან, რადგან რაიმესთვის შესაძლო კანცეროგენის დარქმევამ შეიძლება ხალხი ზედმეტად შეაშფოთოს.
ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ასეთი გადაწყვეტილების შემდეგ, აშშ-ის სურსათისა და მედიკამენტების ადმინისტრაციას (FDA) ასპარტამის შესახებ საკუთარი გადაწყვეტილების გადახედვის ვალდებულება არ აქვს, მაგრამ აშშ-ის დებულების თანახმად, საკვები დანამატებისგან კიბოს რისკი მიუღებელია, რამხელაც არ უნდა იყოს ის.
„არ აქვს მნიშვნელობა, რამდენად დიდი იქნება რისკი ან პატარა, ეს კანონია. ვფიქრობ, ამაზე ყველამ სერიოზულად უნდა ილაპარაკოს“, — ამბობს საკვები დანამატების მკვლევარი თომას გალიგანი.
მომზადებულია CNN-ის მიხედვით.
