ოთარ ჩხეიძე „იაპონურ დღიურებში“ თითქმის ყველაფერს ამოიკითხავდა დღევანდელი იაპონიისას და დღევანდელობისას საერთოდ.
ავტორს ეს არც დაესახა მიზნად?
მაგრამ ხომ ხატავდა ადამიანთა ურთიერთობას, შრომას ხატავდა, სიყვარულს ხატავდა, ბუნებას ხატავდა, ხატავდა ყველაფერს და თანაც განუმეორებელი იაპონური პოეზიის ფონზე.
– ნამდვილად რო განუმეორებელი, რაც რო ამაღლებს თხრობასა და გამოარჩევს სტილური თავისებურებითა. ვგულისხმობ ნაწარმოების აღნაგობის სტილსაცა და ენობრივ სტილსაცა. რაღა თქმა უნდა. ორივე ეს ერთიანია მხატვრულ თხზულებაში, ერთიმეორეს ავსებს და წარმოგვიდგენს სრულყოფილებასა ანუ ერთიანობასა მხატვრული ქმნილებისა.
ამაღლებული თხრობაც და სტილური დახვეწილობაც უნდა განესაზღვრა იაპონური პოეზიის ნიმუშებს, რომელთაც ჭაშნიკად გაურევდა ირმა რატიანი, გაზიარებად დიდი განზრახვისა, ასი რჩეული ტანკა ჭეშმარიტი ხელოვნებით რომ უნდა გამოეხვია ქართულ სამოსელში და სრულყოფილად განეცდევინებინა ჩვენი მკითხველისათვის იაპონური პოეზიის უჩვეულო მადლი.
და განესაზღვრა მარჯვედ მიგნებულ დასაწყისსაც, მარჯვედაც და გაბედულადაც, იმ მაგიური სამეულით: ვაბი, საბი და სუკი რომ ჰქვია და გამორიცხავს რაციოს ბატონობას და უმთავრესად აღიარებს შეგრძნებას, წვდომასა და განცდას.
საბიო, – იტყოდნენ იაპონელები და გულისხმობდნენ:
ყველაფერი წარმავალია… დრო მიედინება, მაგრამ არაფერი კვდება – გარდაცვალებას ხელმეორედ დაბადება მოსდევს, შეწყვეტილი სიცოცხლე ახალი სუნთქვით იმსჭვალება და ბევრად უფრო ღრმა და გრძნეული უბრუნდება სამყაროსო.
ვაბიო, – იტყოდნენ იაპონელები და გულისხმობდნენ:
ადამიანის სული უნდა გაემიჯნოს გარესამყაროს ყველა მაცთურ ხიბლს – სიმდიდრეს, ძალას, პატივმოყვარეობას. უნდა იდგეს მაღლა წვრილმან სოციალურ პრობლემებზე. და ბუნების მიერ ბოძებულ მცირე, მაგრამ თვითმყოფად გარემოშიც შეიძლება იყოს ბედნიერიო…
სუკიო, – იტყოდნენ იაპონელები და გულისხმობდნენ:
სიყვარული ყოვლისმომცველია, ყოვლისშემძლე და ყოვლისშთანმთქმელი და არ ემორჩილება მასშტაბებსა და ჩარჩოებს, არ ერიდება ზღუდეებს და ვერ თავსდება კალაპოტებში, ის ყველაფერია, რაც გხიბლავს და ანდამატივით გიზიდავს, ყველაფერი, რაც ანგრევს შენი აზროვნების სტანდარტებს და სრულიად ახალი, ხშირად მოულოდნელი ვნებებითა და ემოციებით გავსებს – სწორედ ამ დაუღალავ ბორგვაშია სიყვარულის ანდამატურობაო…
მეტი გაბედულებაც რაღა გინდა:
როდესაც ამ მაგიური სამეულით იწყებ თხრობას, პირდაპირ ასეთი მაღალი რეგისტრიდან, კიდეც გევალება მისი შენარჩუნება ბოლომდე: ამ ახალი სუნთქვისაც, ამ სულიერი ამაღლებულობისაც, სიყვარულის ამ ყოვლისშთანთქმელობისაც და მისი დაუღალავი ბორგვის ანდამატურობისაც…
თვითონ შეეცნო ამ სამეულის მაგიურობა ირმა რატიანს?
მკითხველისთვისაც სრულყოფილად უნდა გაეზიარებინა თხრობის დინამიკურობისა და ექსპრესიულობის თავით ბოლომდე შენარჩუნებით.
ამ ფონზე უნდა შემოცურებულიყო საკურას ყვავილი – უძველესი დროიდან ქცეული ამომავალი მზის ქვეყნის სიმბოლოდ, იაპონელთა ცნობიერებაში ყოველივე მშვენიერსა და ამაღლებულს, ლამაზსა და კდემამოსილს, სუფთასა და წმინდას რომ ესიტყვებოდა.
გადიოდა დრო, ერთმანეთს ენაცვლებოდნენ ეპოქები, ბევრი რამ ირღვეოდა და კვდებოდა შინაომებით მოქანცულ ქვეყანაში, ბევრი რამ იწვებოდა ცეცხლში აბრიალებულ ტაძრებთან ერთად?
მაგრამ არასოდეს გაცვდებოდა აფეთქებული ალუბლის ტოტის ჯადო და ხიბლი.
და ყოველ წელიწადს საკურას უნაზესი ყვავილების თოვლით რომ მოდიოდა და მოდის იაპონური გაზაფხული:
– მოდის და თან მოაქვს თავისი განუმეორებელი ხმა. ეს მელოდია იტევს ყველაფერს, რაც კი ადამიანის სულიერ საუნჯეს შეადგენს: ეს არის მუსიკა – სიყვარული, მუსიკა – სევდა, მუსიკა – გაფრენა, ეს არის თავად სიცოცხლის ძახილი…
და თითქოს თვალდათვალ შეჰყურებდა, IX საუკუნის მიწურულს, გვიანი გაზაფხულის ერთ დილას ტომონორი კინო როგორი მოწიწებით შეჩერებულიყო ალუბლის ხესთან და სასოწარკვეთილს შეენიშნა, რომ საკურას ყვავილი სცვიოდა… და დანაღვლიანებული იქვე შეთხზავდა ამ სტრიქონებს:
გაზაფხულია,
მზე ჩახჩახებს კვლავინდებურად…
იღიმის ზეცა,
მე კი ცრემლით მევსება თვალი:
რარიგ მწუხარედ კვდება საკურა…
და საკურას ყვავილთან ერთად ჭკნება ფიქრებიც, ოცნებებიც და აღმაფრენანიც?
სწორედ ამიტომაც უყვარდათ და უყვართ აპრილი იაპონელებს:
და გრძნობათა ყრმებად ქცეული ადამიანები ლაღად ამიტომაც დააბიჯებენ ალუბლებით დაბურულ ჰირანოს ტაძრის ეზოსა თუ თეთრი გედივით მოლივლივე ფილოსოფოსთა ხეივანში, უსმენენ სევდიან კიოტოს და ფიქრობენ ცხადადქცეულ სიზმრებზე…
და ირმა რატიანიც მათ შორის უნდა გარეულიყო, განეცადა საკურას ყვავილის მაგიური ძალა და ხიბლი, შეეცნო მისი ყვავილობის მისტიკურობა და, გრძნობათა ყრმადქცეულს, ევლო ალუბლებით დაბურულ ეზოსა თუ თეთრი გედივით მოლივლივე ხეივანში, ყური მიეგდო სევდიანი კიოტოსათვის და ეფიქრა, ეფიქრა ცხადადქცეულ სიზმრებზე…
სხვა დროს ხის ფიქალზე ბეჭდვის ნიმუშებსაც უნდა დაკვირვებოდა მონუსხული, ჭეშმარიტად იაპონურ ხელოვნებას: სრულიად სხვა სტილს, სხვა გემოვნებას, სხვა თვალთახედვას… კონტურებს – მკვეთრს, ფერებს – ხასხასას, აღქმას – სწრაფს…
და ამ ვირტუოზული ნამუშევრების შემყურეს ძნელად დაეჯერებინა, ამ ფერთა ჯადოქარი ოთახის კუთხეში ფეხმორთხმით მჯდარი ჩია ტანის მოხუცი თუ უნდა ყოფილიყო…
– თუ გინდა დახატო ბამბუკის ხე, თვითონ უნდა იქცე ბამბუკად და დახატო შენი სული, – მკაფიოდ დაემარცვლა ბატონ ტოკურიკის, – ხატვას ვერავის ასწავლი, ეს ხელოვნება ღვთისგანაა…
ეს შეგონება კანთიელად და ხელშესახებად გიდასტურებს გზას სულიერების ყველაზე ღრმა ხვეულებისა და ჭეშმარიტებისაკენ:
თუ გინდა გამოხატო იაპონია, თვითონ უნდა იქცე იაპონელად… და კიდეც მასავით შეიგრძნობ საკურას აყვავების უკიდეგანო სიხარულსაც და ამ ყვავილთცვენის უძირო სევდასაც…
და მასავითვე ჩაწვდები იმ სამეულის მაგიურ საწყისსა და შინაარსში და უკვე სულის სიღრმიდან წარმოთქვამ: საბსაც, ვაბსაც და სუკსაც…
***
ზაზა აბზიანიძე ბატონის ბაღის იაპონურ ბაღში იტყოდა, რომ:
ირმა რატიანს ბევრი ჩვენგანის ოცნება განეხორციელებინა იმ სამყაროსთან ზიარებით, ურომლისოდაც მეტად ნაკლული წარმოდგენა გვექნებოდა მსოფლიოზე. უფროსი თაობა იაპონურ პოეზიას ეცნობოდა რუსულად, თვითონ კი ტანკების თავისებურება შეეგრძნო ვერა მარკოვას თარგმანების წყალობით. და მოხდებოდა ისე, რომ ოთარ ნოდიას, მთარგმნელობითი კოლეგიის დამაარსებლის, თაოსნობით გამართულ საკავშირო ლიტერატურულ სემინარზე ბიჭვინთაში, პირადადაც გაეცნობოდა ვერა მარკოვას და ბევრ რაიმესაც შეიტყობდა იაპონურ სამყაროზე.
ის ეტყოდა: იაპონიაში ერთჯერადი ჩასვლა მაზოხიზმია და სხვა არაფერი. კარგახანს უნდა დაყოვნდე იქ, იცხოვრო იაპონელთა ცხოვრებით, და აი მაშინ შეიგრძნობ და გაითავისებ ამ უჩვეულო სივრცესო.
და რაკიღა ირმა რატიანს საშუალება მისცემოდა, სწორედაც იაპონელთა ცხოვრებით ეცხოვრა, კიდეც სრულყოფილად გაითავისებდა იმ რეალობას და გვაზიარებდა იმ სამყაროსაც და პოეზიის მადლსაც.
შარლოტა კვანტალიანი გაიხსენებდა, როგორ მოელოდა ჯანსუღ კორძაია, ფილოსოფოსი და პოეტი, თავისი ვაჟისა და რძლის დაბრუნებას იაპონიიდან; და როდესაც ირმა რატიანი გამოჩნდებოდა, იგი საქართველოს მოადგებოდა… ტანკებით.
შარლოტა მოხდენილი სიტყვათთამაშით გაახალისებდა თავყრილობას, და კვლავდაკვლავ გაიმეორებდა, რომ: ტანკები შეადგენდა ქალბატონი ირმას ძალას, ოღონდ ეს მხოლოდ სიყვარულის მფრქვეველი ტანკები გახლდათ, ხიდი ორ სამყაროს შორის.
მერაბ ღაღანიძე ირმა რატიანის ცხოვრებას მოიხსენიებდა საოცრად ორგანიზებულ ცხოვრებად, რომელშიც ყველაფერს თავთავისი ადგილი დაუკავებია. და იაპონიიდან ჩამოტანილი ცოდნაც ასე უნდა ქცეულიყო გამოცდილებად, რომლის გამოვლინებაც მხოლოდ ასე უნდა დადასტურებულიყო და დაგვირგვინებულიყო, ამ წიგნებით, რომელთა ხელმეორე ერთობლივი გამოცემაც ზეიმი გახლდათ წიგნიერი საქართველოსათვის; და ამიტომაც მილოცვა ეკუთვნოდა არამარტო ამ წიგნის შემოქმედს, არამედ თვითეულ ჩვენგანს.
ნომადი ბართაია, თავის დროზე თვითონაც რომ ეთარგმნა ტანკები, მოიგონებდა, თუ როგორ გაეცნობოდა „ინოსტრანნაია ლიტერატურას“ ფურცლებზე იაპონიაში საბჭოთა ელჩის დღიურებს, საიდანაც დაამახსოვრდებოდა ბაღის აღწერა.
განსაკუთრებით კი შეძრავდა მასაც და სხვა ქართველ ლიტერატორებსაც იაპონელი პოეტისა და გამომცემლის გამოჩენა თბილისში, 75 წლის კაცის, რომელსაც… ჯერ ერთი პოეტური კრებულიც არ გამოეცა. და ეს იმიტომ, რომ 75 განცდა თუ დაგროვებოდა, ლექსად გარდაქმნილი, ეს კი უკმარი იყო წიგნის გამოსაცემად. და თუკი ააღწევდა ასამდე, მაშინ უკვე შეეძლებოდა ეფიქრა პირველი კრებულის გამოცემაზეც.