უკვე გასული საუკუნის 90 -იან წლებში, როცა თამაზის დაღუპვიდან წლები იყო გასული, შემთხვევით შევიარე გაუქმებულ მთარგმნელობითი კოლეგიის შენობაში. იქ ერთ, ძველი სკივრივით გაცვეთილ, ნამუსრევით სავსე ოთახში ყოფილი თანამშრომლები იყრიდნენ თავს ჭადრაკის სათამაშოდ. ჭადრაკის დაფას რომ ააყირავებდნენ, მის ადგილს შავი პური, ძეხვეული და არყის ბოთლი იჭერდა.  ისხდნენ და საუბრობდნენ. ოთახის ერთ კუთხეში ძველი საქაღალდეები ეწყო და როგორღაც ამ საქაღალდეების ქექვისას წავაწყდი ფანქრით გაკეთებულ წარწერას: „ტორკვატო ტასო – ამინტა“.  წუთით არ შემპარვია ეჭვი, რომ თამაზის ეს თარგმანი ერთადერთი ეგზემპლარი არ იყო და სადღაც, თუნდაც მის ოჯახში დაცულ არქივში ინახებოდა ამ პასტორალის რემინგტონზე ნაბეჭდი ცალები, მაგრამ, ვაითუ, სხვაგან აღარსად იყოს-მეთქი, ვიფიქრე და თარგმანი შინ წამოვიღე. საბოლოოდ, აღმოჩნდა, რომ ქართული ტექსტი სხვაგან არსად იპოვებოდა და მისი დაკარგვა მართლაც სერიოზული დანაკლისი იქნებოდა. ვინ იცის, იქნებ არც დაკარგულიყო – მაინც წამოვიღე.

ეს თარგმანი დიდხანს ინახებოდა ჩემს უჯრაში. არაერთხელ გადამიფურცლავს და წამიკითხავს. ვგრძნობდი, რომ „ამინტა“ გამოირჩეოდა თამაზის სხვა თარგმანებისგან. აქ მისმა პოეტურმა ნიჭმა და ოსტატობამ სრულიად გამორჩეული ასპარეზი ჰპოვა. არაერთხელ შევთავაზე ლიტერატურული ჟურნალების რედაქტორებს ამ ნაწერების გამოქვეყნება, მაგრამ მოცულობის გამო ერთ რომელიმე ნომერში მისი ჩატევა არ ხერხდებოდა. და აი, სულ ახლახან გამოქვეყნდა პასტორალი ფართოფორმატიან ჟურნალ „საგურამოში“ და ჩემთვის კიდევ ერთხელ შეიქნა ცხადი, რომ ეს თარგმანი რიგითი ლიტერატურული ფაქტი არ იყო. გამოქვეყნება ხომ თვალნათლივ წარმოაჩენს ნაწარმოებს.

*** 

მარტვილში ჩავდივართ.  თითქმის მდუმარე შეხვედრის ცერემონიალის შემდეგ  მანქანებით სასაფლაოსკენ მივემართებით. ისეთი შთაბეჭდილება მრჩება, რომ ეს მხარე, თვით ეს სასაფლაო უფრო უდაბური და უკაცრიელი გახდა. ცხადია, ასე არ არის, მაგრამ ხანგრძლივი სიარულის შემდეგ სადღაც ვჩერდებით და ეს უდაბური ადგილი ამას მაფიქრებინებს. აქ ხომ რამდენჯერმე ვარ ნამყოფი და აქაურობა მაინც უცხოა და უცნობი…

მახსოვს, ერთხელ მე და თამაზი მარტვილში გვიან ღამით ჩავედით. ნახუნაოსკენ ფეხით შევუყევით გზას. გზა ალაგ-ალაგ წყვდიადში იკარგებოდა. ვჩქარობდით, მაგრამ არსად არ გვეჩქარებოდა. თამაზს შინ დაბრუნების მღელვარება დაეუფლა. ერთად ვიყავით, მაგრამ თითქმის უკანმოუხედავად მიდიოდა. ეს მღელვარება მხოლოდ მასპინძლური ფორიაქით არ იყო გამოწვეული; დარწმუნებული ვარ, ქალაქიდან მარტოდმარტო შინმიბრუნებულსაც იგივე გრძნობა ეუფლებოდა, როცა მწუხრში ან სრულ სიბნელეში ფეხით აუყვებოდა იმავე გზას. უკაცრიელ გზაზე ნოტიო ტყის სუნი იგრძნობოდა, ხეების შრიალში კი ძველისძველი, ბავშვობისდროინდელი ჩქამი გამოსჭვიოდა. ეს ხმა მეც არაერთხელ მსმენია და, ეტყობა, თამაზსაც იგივე ბგერა ჩაესმოდა, რადგან უჩვეულოდ ღელავდა და მოუსვენრად განაგრძობდა სიარულს. თამაზი გრძნობდა, რომ ამ განურჩეველი წყვდიადის მიღმა, იქვე სულ ახლოს იყო ჭიშკარი, ვრცელი ეზო და განათებული ოდა-სახლი, სადაც დედა და მამა მოელოდნენ. და ის ღელავდა, ჩქარობდა და მართალიც იყო, რადგან მას აქეთ არცთუ ისე დიდი დროა გასული, მაგრამ ამ სახლში საღამოობით სინათლე აღარ ანთია, კარი ჩარაზულია (თამაზის დები მარტვილში გადასახლდნენ), იქ აღარც დედაა, აღარც მამა  და თვითონ თამაზიც აღარ მიიჩქარის თავის სახლისკენ, საიდანაც დაიწყო მისი ხანმოკლე ცხოვრების გზა.

***

ქვაზე აღბეჭდილ თამაზის  სახეს დრომ თითქოს თავისი სიფერმკრთალე დაატყო. გადაიარეს ზამთრებმა, ზაფხულებმა, წვიმებმა,  ქარებმა და ოდნავ უცვალეს საფლავს ელფერი. ეს ოდნავი ცვლილება შესამჩნევია, ოდნავია, მაგრამ ადამიანის ხანმოკლე ცხოვრებისთვის მრავლისმომცველი; ოდნავია ისტორიისთვის, თუმცა ისტორიაშიც, ქვეყანაშიც  მრავალი რამ შეიცვალა ამ ხნის მანძილზე, ბევრი სისხლი დაიღვარა, ბევრი კვალიც წაიშალა, მრავალი ფასეულობა გაუქმდა…

ძველ რომაელებს უთქვამთ, მრავალი რამ იცვლება, მაგრამ არაფერი ისპობაო. მართლაც ასეა: თამაზის სახე უცვლელი დარჩა ჩემს წარმოდგენაში, აქაურობა კი შეიცვალა. დროც და სასაფლაოც ჩარჩოში აქცევს წასულ ადამიანს, ახლობელთა წარმოდგენაში კი ის კვლავ ცოცხლობს, მოძრაობს, სახეს იცვლის, თავის დაფარულ თვისებებსაც კი ამჟღავნებს – მრავალი რამ იცვლება და არაფერი იკარგება. ასეა.

შესანდობარს ვსვამთ. ახლაღა ვატყობ, რომ თამაზის ახლობლებთან ერთად გარშემო ჩემთვის სავსებით უცხო ადამიანები ტრიალებენ. ადრე ისინი არასდროს მინახავს. მის ხსოვნას სხვა ადამიანთა წრე შემოემატა –  ენერგიულად მოძრაობენ, ღვინის ბოთლებს და ჭიქებს აწყობენ ქვის მაგიდაზე. ერთხანს იქვე ვრჩებით და მერე კი ნახუნაოს სახლისკენ მივდივართ, იმ სახლისკენ, სადაც თამაზი დაიბადა და გაიზარდა.

*** 

იმ საბედისწერო ტრაგედიის დღეებში ერთ-ერთი გაზეთის ფურცლებზე თამაზისადმი მიძღვნილი გამოსათხოვარი წერილი და მისი ლექსები დაიბეჭდა. ეს გამოუქვეყნებელი ლექსები იყო და მანამდე არ მქონდა წაკითხული. და აი, აქ ამოვიკითხე სრულიად ახალი რამ –  ვიგრძენი, როგორ იპოვა ბოლო წლებში თამაზმა თავისი ხმა. ეს ხმა ვიბრირებდა, სხვადასხვანაირი იყო; ზოგჯერ მძაფრი და მინორული, ზოგჯერ კი ლირიკულ-ხავერდოვანი, მოლივლივე, მარადისობაში გაღწევის პერსპექტივით ნიშანდებული:

ბებერო ცაცხვო,
გაზაფხულზე მეც ვყვავილობ შენს ხმელ ტოტებთან,
მეც ქარებში ვდგავარ ღიმილით
და თავსხმა წვიმა აუხდენელ სიზმრებს მისველებს,
მეც მაკითხავენ გაზაფხულზე შენი ფუტკრები,
რომ გადახსნილი ყვავილებიდან
კრიალა შხამი ამოსწოვონ
და ნელ-ნელა თაფლად აქციონ.
ბებერო ცაცხვო,
მეც დამფარა ყვითელმა ხავსმა,
და ჩემი ქერქიც გაიჟღინთა სიკვდილის წყლებით,
ბებერო ცაცხვო,
გაზაფხულზე მეც ვყვავილობ შენს ხმელ ტოტებთან,
ხელაპყრობილი გაწითლებულ ვარსკვლავებს ვუმზერ
და წყნარად, წყნარად მეც ვმაღლდები
დაკარგული სიხარულისკენ.