თამაზ ბაძაღუა – შტრიხები პორტრეტისათვის
ოდნავ ნასვამი იყო, ირწეოდა, თითქოს ბევრი რამის თქმა სურდა, მაგრამ არაფერს ამბობდა, გიყურებდა თავისი ცისფერი თვალებით, გამომცდელი მზერით; მერე მოულოდნელად გაიცინებდა… რაღაც არ ასვენებდა, რაღაც ღრღნიდა შიგნიდან. „რა ვქნათ, სად წავიდეთ?“ – შეგეკითხებოდა, ოღონდ პასუხს აღარ ელოდა… ასეთი ამოიზიდება ჩემს მახსოვრობაში თამაზ ბაძაღუას სახე, ხალისიანიც და ნაღვლიანიც, გულდაწყვეტილი, ზოგჯერ ოდნავ ირონიულიც, ოღონდ ეს ირონიაც ბავშვური იყო, წამიერი, არამკვიდრი და არცთუ მისი არსების სიღრმიდან მომდინარე.
მას უფრო ორი უკიდურესი პოლუსი ახასიათებდა: აღტაცება ან, პირიქით, გულგატეხილობა, ამაოების შეგრძნება; აქ ირონიას არ ჰქონდა ადგილი. თითქოს ამა თუ იმ ცხოვრებისეულმა შემთხვევამ ანდა მისგან აღძრულმა შთაბეჭდილებამ კიდევ ერთხელ შეამღვრია მისი არსება, კიდევ ერთხელ შეატოკა ის ნერვი, რომელიც ამაოების შეგრძნებას აღუძრავდა. პაულ ცელანის ნათქვამია: „პოეზია არის მუდმივი, უსასრულო საუბარი წარმავალობაზე და ამაოებათა ამაოებაზე“. კარგი ნათქვამია. ე.ი. პოეზია სიბრძნისმეტყველებაა, სიბრძნის დარგია, ეკლესიასტეა. ნამდვილი პოეტიც ის არის, ვინც ამაოებას ეზიარება.
ოცდაათი წელი გავიდა მას აქეთ, რაც თამაზ ბაძაღუა დაიღუპა, ჩემს წარმოდგენაში აღბეჭდილი მისი სახე კი უცვლელი დარჩა. ამ სახემ სიზმრებში გადაინაცვლა; თითქოს რეალობისთვის შეუთავსებელი იყო, წარმოდგენაში გადაინაცვლა, იქიდან კი სიზმრებს შეერია. თამაზი ოცდარვა წლის წავიდა ამქვეყნიდან. გაისად მას სამოცი წელი უნდა შესრულებოდა. დრო გავიდა, საკმაოდ დიდი დრო. ქვეყანაში ჯერ ქვების გაფანტვის ჟამი დადგა და მერე ქვათა შეგროვებისა. გაწვალებული ადამიანების პროცესია დღესაც ისევ ისე მიაბიჯებს ზამთრიდან ზაფხულისაკენ და ზაფხულიდან ზამთრისაკენ, შემობრუნდა ავანსცენა, შეიცვალა დეკორაცია, თამაზის სახე კი უცვლელი დარჩა ჩემს წარმოდგენაში.
რა იყო ჩვენი სიჭაბუკე? ეს იყო პერიოდი, როცა ძველი იდეალი, ძველი ღირებულებები უკვე ძალაგამოცლილი და დაწრეტილია, ახალი კი ჯერ არ ჩანს. არც გამოჩნდებოდა, რადგან მეოცე საუკუნის დასასრული და მასთან ერთად გრანდიოზული ნგრევის ჟამი ახლოვდებოდა. ჰაერში ქარიშხლების წინ ჩამომომდგარი ავისმომასწავებელი დუმილი სუფევდა. უფრო ზუსტი იქნება, თუ ვიტყვით, რომ ირგვლივ გაურკვევლობის ბაცილა ტრიალებდა და ნელა წამლავდა სივრცეს. ეს ჯერ კიდევ 80 -იანი წლების დასაწყისში იგრძნობოდა. 87 წელს კი თამაზ ბაძაღუა ავტოკატასტროფაში დაიღუპა…
ოცდაათი წელი გავიდა მას შემდეგ. თამაზის მეგობრები მარტვილისკენ მივემართებით მანქანით. უკვე უთქმელად ვართ შეთანხმებული, რომ რაიმე უნდა შევმატოთ მის მემკვიდრეობას. ამჯერად პიესების მეორე კრებული გამოიცა და ეს ახალი წიგნები მიგვაქვს მარტვილში. უცნაურია, ამაზე არცკი ვსაუბრობთ, თითქოს ეს თავისთავად მოხდა. თამაზის ცხოვრება და ბედისწერა უკვე ჩვენი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია, ამიტომაც ამაზე არ ვსაუბრობთ. მხოლოდ მაშინ ჩამოვაგდებთ სიტყვას, როცა ამ თემასთან საზიარო რომელიმე დეტალი ამოტივტივდება მეხსიერებაში.
უცნაურია დროის დინება, მდინარესავითაა, მოაქვს მძიმე ქვები, მძიმე მოგონებები, უფორმო და უსახო ცხოვრების მასა, ყველაფერი მოაქვს, მერე რაღაცას გამორიყავს, რაღაცას კი უკვალოდ ჩაძირავს. იქმნება ილუზია, რომ ძლიერი დინება ყველაფერს თავ-თავის ადგილს მიუჩენს, რეალურად კი ასე არ არის. ბევრი რამეა გადასარჩენი, ხელჩასავლები, დინებას გამოსაგლეჯი.
ერთი დეტალი მახსენდება. მე და თამაზი გაგრაში ვისვენებდით, მერე კი იქიდან სოხუმში წამოვედით. იქ, ქალაქის გარეუბანში, რომელსაც ბესლეთი ჰქვია, თამაზის მეუღლის ნატოს მშობლები ცხოვრობდნენ. ნატოც იქ იყო პატარა თუთასთან ერთად (მძიმე წარმოსადგენია, რომ იმ საბედისწერო დღეს ვერცერთი მათგანი ვერ გადარჩა). კარგად გვიმასპინძლეს, თუმცა რა მასპინძლობა ეთქმოდა, თამაზი შინაური იყო და, ცხადია, ისე მიგვიღეს, როგორც შინაურები. 1985 წელი იდგა და აი, სწორედ მაშინ წამიკითხა თამაზმა რენესანსის ეპოქის გენიალური პოეტის ტორკვატო ტასოს დრამა-პასტორალი „ამინტა“. თარგმანი უკვე გაესრულებინა და ცალკეულ ფრაგმენტებს ხვეწდა. მახსოვს, ორი თუ სამი დღე შემოვრჩით ბესლეთში, წვიმიანი დღეები იყო, ვერანდაზე ვისხედით და ვსაუბრობდით. თარგმანი, ცხადია, მოწონებას იმსახურებდა და იმთავითვე ჩანდა, რომ ეს რთული სამუშაო ერთი ხელის მოსმით არ იყო შესრულებული. თამაზი ზომიერი რიტმით, აშკარად შთაგონების კარნახით იკვლევდა გზას ათასგვარ ენობრივ ლაბირინთში. იტალიური ენის გაკვეთილებს ესწრებოდა მთარგმნელობით კოლეგიაში, იქ, სადაც ერთად ვმუშაობდით. ალბათ რთული ფრაგმენტების პწკარედული შესატყვისიც გააჩნდა და იმასაც იშველიებდა. რატომღაც ყოველივე ამით მაშინ არ დავინტერესებულვარ, ჯერ ხომ საქმე ბოლომდე არც იყო გასრულებული. ისე კი, მჯეროდა, რადგან თამაზმა იტალიური ენის შესწავლას მოჰკიდა ხელი და რამდენიმე წლის მანძილზე ეუფლებოდა, შედეგიც სასურველი იქნებოდა. ბიჭვინთაში, მწერალთა სახლში, რილკეს ვთარგმნიდით და თავისი მრავალმხრივი ნიჭის წყალობით თამაზი გერმანული ენის თავისებურ ცოდნას ამჟღავნებდა. სწავლა რომ განეგრძო, დარწმუნებული ვარ, გერმანულ ენასაც ხეირიანად დაეუფლებოდა. როგორც ჩანს, იოლად ითვისებდა უცხო ენას, მაგრამ თავის მღელვარე და მოუსვენარ ცხოვრებაში საგანგებოდ ამისთვის დრო არ დაუთმია. იტალიურ ენას კი, რამდენადაც ეს შესაძლებელი იყო, გულმოდგინედ სწავლობდა. უკვე თარგმნილი ჰქონდა XX საუკუნის იტალიელი პოეტები: ჯუზეპე უნგარეტი, სალვადორე ქვაზიმოდო, პიერ პაულო პაზოლინი, ეუჯენიო მონტალე, მარიო ლუცი და სხვები და აი, ახლა ტორკვატო ტასოს „ამინტა“! ფრაგმენტები წამიკითხა, მომეწონა. ეს იყო და ეს. ვიცოდი, რომ ქართულად აჟღერებული ეს ნაწარმოები უკვე არსებობდა.
გავიდა დრო…