აზერბაიჯანულიდან თარგმნა
იმირ მამედლიმ
აშუგ ალესკერი აზერბაიჯანული პოეზიის მწვერვალთაგანია. მისი სიცოცხლე საუკუნეზე დიდხანს გაგრძელდა და თამამად შეიძლება ითქვას, ეს იყო, როგორც ხანგრძლივი ცხოვრება, ასევე პოეზიის გრძელი დღე. დღე, რომლის განმავლობაშიც არაერთი პოეტური მარგალიტი შეემატა აზერბაიჯანულ ლიტერატურას.
წელს ალესკერს დაბადებიდან 200 წელი უსრულდება. იგი 1821 წლის 21 მარტს დაიბადა გოქჩის მხარის (დღევანდელი სომხეთი) სოფელ აღქილსაში და ზუსტად 105 წლის შემდეგ გამოესალმა წუთისოფელს. 105 წელი გასწვდა მრავალ სათქმელსა და საფიქრალს, მრავალ გზასა და ასავალ-დასავალს. პოეტმა ისე გალია ეს ხანგრძლივი ცხოვრება, რომ ისევე როგრორც აზერბაიჯანელი ხალხის სიბრძნის სიმბოლოდ ქცეულ სულიერ მამას — დედე ქურგუდს, (მამა ქორგუდი) მასაც დედე ალესკერს უწოდებენ. ეს კი თურქულ სამყაროში უდიდესი პატივია პიროვნულ პატივმიგებათა შორის.
ალესკერის ლექსები ძირითადად აზერბაიჯანული სალექსო ფორმებით — ყოშმებითა და ყარაილებითა დაწერილი. აქ წარმოდგენილ ლექსებში მკითხველი ადვილად შეამჩნევს მათ სპეციფიკურ ნიშან-თვისებებს. ერთს კი ვიტყვი, რომ გარდა რიგი თავისებურებებისა, ამგვარ ჭრილში ჩასმულ ლექსებში, როგორც წესი, ავტორი ბოლო სტროფში თავის სახელსა თუ ფსევდონიმს აფიქსირებს.
დედე ალესკერიყველა თავის ლექსს საზის ჰანგებს უფარდებდა და მღეროდა. თანამედროვეთა თქმით, იგი საუკეთესო შემსრულებელი ყოფილა. თავისი მაღალმხატვრული ლექსებითა და განუყრელი საზით მას თითქმის მთელი სამხრეთ კავკასია მოუვლია (თბილისშიც არაერთხელ ჩამოსულა) და სხვადასხვა მეჯლისებში თავი გამოუჩენია თავისი შედევრებითა და ღრმააზროვანი სიმღერებით. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ თვალმარგალიტთა უმრავლესობა ამა-თუ იმ მეჯლისშივე, გარკვეულ ჰანგზე დამღერებით, ლექსპრომტად იქმნებოდა. ფრანგი და ესპანელი ტრობადორებისადა დღევანდელი ბარდების მსგავსად აშუღებიც თავიანთი ინსტრუმენტის თანხლებით ქალაქ-ქალაქ, სოფელ-სოფელ დადიოდნენ და სატრფოსა და ლამაზმანებს სიმღერათა ღიღილოებით ამკობდნენ. აშუგ ალესკერი ასეთთა შორის საუკეთესო იყო, მეტიც – საუკეთესო საუკეთესოთა შორის.
როგორც ჩანს, მას სწორედ შემსრულებლის უბადლო ნიჭის გამო ეწოდა „აშუღი“, თორემ მისი ლექსები ყველაფრით აღემატება აშუღური პოეზიის დონეს და როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ, აზერბაიჯანული ლტერატურის მარგალიტებს წარმოადგენენ, იმ მარგალიტებს, რომლებიც ალესკერმა საზის სიმებზე გაწყობილი დაგვიტოვა.
მიუხედავად იმისა, რომ დედე ალესკერმა გასული საუკუნის 20-იან წლებამდე მოაღწია, შთამმომავლობას მისი ფოტო არ შემორჩა. (ის, რაც დღეს მისი სურათ-ხატის მაგივრობას გვიწევს, თანამედროვეთა და პოეტის ახლობლების მონათხრობის მიხედვითაა შექმნილი) თუმცა პოეტის ყველაზე უტყუარი პორტრეტი მისივე ლექსებია. ამ ლექსებში კი აშუღ ალესკერი უაღრესად მომხიბვლელი, საუკუნოდ შეყვარებული რაინდი და პირმართალი ვაჟკაცია.
და ეს სულიერი პორტრეტი ქართული სიტყვებით პირველად დაიხატა, პირველად წარედგინება ქართველ მკითხველს მისი უბადლო ნამოღვაწარი.
ვფიქრობ, ნაწილობრივ მაინც შევძელი იმ ჯადოსნური ფერებისა და მოციალე შტრიხების გადმოტანა, რომლებიც მხოლოდ ალესკერის პოეტური ავტოპორტრეტისთვისაა დამახასიათებელი.
მთარგმნელისაგან
წანწკარ წყაროზე ოთხშაბათს დილით
წანწკარ წყაროზე ოთხშაბათს დილით
ჭროღათვალება შემომხვდა ქალი,
გულს გამიწონა წამწამთა მწკრივი,
სულს ჩამიღვარა ტრფიალის ალი.
თვალით ვანიშნე, გამიგო დარდი,
ისე შემხედა, თითქოს ვუყვარდი.
თავგადაქნევით გააპო ვარდი,
ღიმით დამთუთქა, გახდა ვით რვალი.
ალესკერი ცამ მზეს აზიარა,
ვუთხარ: „შენსავით მეც მჭირს იარა“.
მითხრა: „სხვისი ვარ, სხვისი მთლიანად“.
გული დამწყდა და დამევსო თვალი.