„COVID-19-ითა და ცენტრალური ბანკების მიერ გატარებული ღონისძიებების ამოწურვის გამო დასუსტებული დასავლური ეკონომიკებისთვის, ფისკალური პოლიტიკა ერთადერთ ინსტრუმენტად რჩება. ამის გაცნობიერება ღიად უნდა მოხდეს და თავიდან გადაიწეროს ფისკალური წესები, რომ უფრო აქტიური კონტრციკლური პოლიტიკის შემუშავება შესაძლებელი გახდეს და განისაზღვროს მთავრობის უფრო დიდი როლი კაპიტალის ასათვისებლად.“

რაღაც უჩვეულო რამ ხდება ეკონომიკური პოლიტიკის შემუშავების კუთხით. ნაწილობრივ COVID-19-ის გავლენის გამო, ძველმა ორთოდოქსულმა მიდგომამ სახე იცვალა, მაგრამ არავინ აცნობიერებს ამ გარდატეხის შედეგებს ან თუ გნებავთ ეკონომიკური პოლიტიკის ძველ მიდგომასთან დაკავშირებულ პრობლემებს.

მაგალითად, თავის ახალახან მიცემულ ინტერვიუში, ინგლისის ბანკის (BoE) ხელმძღვანელის ყოფილმა მოადგილემ პოლ ტაკერმა განაცხადა, რომ „ახლა, მონეტარულმა პოლიტიკამ ადგილი უნდა დაუთმოს ფისკალურ პოლიტიკას“. სხვა ცენტრალური ბანკირები, ფინანსთა სამინისტროს ჩინოვნიკები თუ OECD-ის და საერთაშორისო სავალუტო ფონდის წარმომადგენლებიც დაახლოებით იგივეს ამბობენ.

რასაც ჩვენი ფინანსური პალადინები[1] არასდროს ან ძალზედ იშვიათად აღიარებენ, გახლავთ ის, თუ როგორ ცდებოდნენ ისინი წარსულში. გამოცემა Financial Times-მა თავის ახლახან გამოქვეყნებულ სარედაქციო წერილში, პრინციპში აღიარა, რომ ხარჯვის შემცირების პოლიტიკამ, რომელსაც იგი მხარს უჭერდა 2010 წელს, „შესაძლოა უფრო დიდი ნეგატიური გავლენა მოახდენა ვიდრე მოსალოდნელი იყო”. ეს აღიარება გახლავთ ყველაზე მაქსიმუმი, რასაც შეიძლება ველოდოთ ამ ფინანსური ისტაბლიშმენტის ციტადელისგან, რომელიც ახლოსაც კი ვერ მოდის იმ მაკროეკონომიკური თეორიის რღვევის მასშტაბთან, რომელსაც ჯერ კიდევ რამდენიმე წლის წინ გაბატონებული მიდგომა ახლა განიცდის.

2008-09 წლების კრიზისის წინ, ბევრს მიაჩნდა, მაკროეკონომიკური სტაბილიზაცია მთლიანად მონეტარული პოლიტიკის შემქმნელების პასუხისმგებლობაა და ეს უნდა განხორციელდეს დამოუკიდებელი ცენტრალური ბანკების მიერ, რომლებიც მიზნად ისახავს ინფლაციის დონის კონტროლს საპროცენტო განაკვეთების პოლიტიკით. ეს გამომდინარეობდა ორთოდქსული რწმენიდან, რომ კაპიტალისტური ეკონომიკა ციკლურად სტაბილური სისტემაა, თუ ინფლაციის კონტროლი მოხდება. ფისკალური პოლიტიკა უნდა იყოს პასიური ან თუნდაც რესტრიქციული, თუ ხარჯების შემცირება გაზრდის ბაზრის ნდობას.

მონეტარული პოლიტიკის უპირატესობის რწმენა გადაურჩა 2008-09 წლების ფინანსურ კრიზისს. ე.წ. „ფულის ბეჭდვამ“ (QE) ანუ „არატრადიციულმა მონეტარულმა პოლიტიკამ“, როგორც მას უწოდებედნენ, თითქოს ჩაანაცვლა ორთოდოქსული საპროცენტო განაკვეთების პოლიტიკა, როდესაც ნომინალურმა საორიენტაციო განაკვეთმა „ნულოვან ზღვარს“ მიაღწია. ცენტრალურმა ბანკებმა შეიმუშავეს ათასგვარი ”გადაცემის მექანიზმები”, რომლითაც დამატებითი ფულადი სახსრები, რომელიც მათ ობლიგაციების გამყიდველებს მისცეს, უნდა გადადინებულიყო რეალურ ეკონომიკაში, (ამავდროულად უგულვებელყოფდნენ იმის ალბათობას, რომ ამ ფულის უმეტესობა სინამდვილეში არა რეალურ ეკონომიკაში, არამედ ბანკების რეზერვების გასაზრდელად ან რისკიანი ფინანსური აქციებით სპეკულაციურ ვაჭრობაში გაიჟონებოდა). ამასობაში კი, მთავრობები შეასრულებდნენ თავიანთ მოვალეობას თავიანთი ხარჯვის შემცირებით.

მიუხედავად იმისა, რომ მონეტარული გაფართოებისა და ფისკალური შეზღუდვის პოლიტიკის კომბინაციამ ვერ უზრუნველყო მოსალოდნელი ეკონომიკური გამოცოცხლება, მონეტარული თერაპიის მიმართ რწმენა ჯერ კიდევ ძლიერი იყო 2020 წლის კოვიდ-19-ის პანდემიამდე. ეს გარემოება მთავრობებს ხელს უშლიდა სერიოზულად ეფიქრათ შეეცვალათ მათი მიდგომა, როდესაც რეალური ეკონომიკის სტიმულირებისთვის ასობით მილიარდი ახალი ფულის დაბეჭდვის (QE) ნაცვლად, მილიონობით ადამიანისთვის ანაზღაურებადი შვებულება მიეცათ.

პანდემიაზე დასავლური მთავრობების პასუხიც ერთგვარად სახასიათო იყო. პოლიტიკის განმსაზღვრელებმა ამჯობინეს მასობრივი შეზღუდვები და ჩაკეტვა, ვიდრე დაეხარჯათ ფული ისეთი ტექნოლოგიების გამოყენებაში, რომლებიც მასობრივი ტესტირებისა და მონიტორინგის სისტემების დანერგვით, ადამიანების უმრავლესობას სამსახურს შეუნარჩუნებდა, როგორც მაგალითად ეს გააკეთა აღმოსავლეთ აზიის ბევრმა ქვეყანამ.

ახლა უკვე ყველასთვის ცხადია ის, რაც მანამდე გააზრებული არ იყო. ფისკალური სტიმულირების გარეშე, პოსტ-კოვიდისეული ევროპული და ამერიკის ეკონომიკები მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ ყველაზე დიდ ეკონომიკურ ვარნდას განიციდიან 2020 წელს, თანმდევი უმუშევრობის ზრდით. ახლა როდესაც, მონეტარული ღონისძიებების ლიმიტები ამოიწურა, ცენტრალური ბანკები აცხადებენ, რომ მათი საბრძოლო შესაძლებლობები იწურება – ეს კი ნიშნავს მათი შესაძლებლობის ამოწურვას, დაარწმუნონ ვალის ობლიგაციათა მფლობელები, რომ მათ ვალებს გაისტუმრებენ.

ამ ვითარებაში, ფისკალური პოლიტიკა ერთადერთ ინსტრუმენტად რჩება. ჩვენ სასწრაფოდ გვჭირდება ახალი მაკროეკონომიკური თეორიული ჩარჩო, რომელიც გულისხმობს აქტიური ფისკალური პოლიტიკის მიზნებს, მისი ჩატარების წესებსა და მონეტარულ პოლიტიკასთან კოორდინაციას.

იმის გათვალისწინებით, რომ ჩვენ განვიცდით ერთდროულად მოთხოვნისა და მიწოდების შოკებს, ეკონომიკური აღდგენის პოლიტიკამ ასევე უნდა უპასუხოს მიწოდებასთან დაკავშირებულ პრობლემებს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, კეინსიანური „მოთხოვნის მართვის“ პოლიტიკა, რომელიც გულისხმობს მოსახლეობაში მოთხოვნის სტიმულირებას, არასაკმარისია. მიუხედავად იმისა, რომ მოთხოვნის ნებისმიერი პირდაპირი სტიმულირება ასევე ირიბად ხელს შეუწყობს მიწოდების ზრდას ეროვნული შემოსავლის გაზრდით, მიწოდების რეაგირების სერიოზული ჩამორჩენა გამოიწვევს ინფლაციას. ამიტომ, ინვესტიცია ახალ შესაძლებლობებში, ნებისმიერი ფისკალური სტიმულის მნიშვნელოვანი ნაწილი უნდა გახდეს.

ეს აუცილებლობა, პოლიტიკის განმსაზღვრელთა ყურადღებას მიმართავს მიწოდების ხასიათზე, რომელიც მომავლის ეკონომიკებისთვის იქნება დამახასიათებელი. ავტომატიზაციისა და კლიმატის ცვლილების გრძელვადიანი გამოწვევების გათვალისწინებით, ნებისმიერი პოსტ-პანდემიური ეკონომიკური აღდგენის პოლიტიკა, მიზნად უნდა ისახავდეს ეკონომიკის მდგრადობის უზრუნველყოფას და არა მხოლოდ მისი ციკლური სტაბილურობის უზრუნველყოფას.

ფისკალური პოლიტიკის ინსტრუმენტის გამოყენება არ გულისხმობს მხოლოდ იმას, რომ ის ძლიერი (რადგან უფრო მიზნობრივია) მაკროეკონომიკური სტაბილიზატორია ვიდრე მონეტარული პოლიტიკა, არამედ გულისხმობს იმას, რომ მთავრობა, ფინანსური სისტემის მიღმა, ერთადერთი სუბიექტია, რომელსაც შეუძლია კაპიტალის ათვისება. თუ ჩვენ არ გვსურს დავუშვათ, რომ ინვესტიცია ტექნოლოგიასა და ინფრასტრუქტურაში ჩამოყალიბდეს წმინდა ფინანსური ლოგიკით, მაშინ აუცილებელია, რასაც მარიანა მაზუკატო უწოდებს „მისიაზე ორიენტირებულ” საჯარო ინვესტიციის სტრატეგიას, რომელიც თავის მხრივ გულისხმობს საგადასახადო პოლიტიკის გადახედვას.

მეორე დიდი დისკუსია, რომელიც უნდა გვქონდეს, ეხება ფისკალურ და მონეტარულ პოლიტიკას შორის ურთიერთობას. გაერთიანებულ სამეფოში, „ფულის ბეჭდვის“ (QE) პოლიტიკის გაფართოება საბიუჯეტო დეფიციტის ზრდასთან ერთად მოხდა. შეიძლება თუ არა ინგლისის ბანკის (BoE) დამოუკიდებლობის აღქმა და ინფლაციის ტარგეტირების პოლიტიკის სანდოობა შენარჩუნდეს, როდესაც ბოლო ერთი წლის განმავლობაში ცენტრალური ბანკი სახაზინო აგენტის როლს ასრულებს?

თუ მთავრობამ უნდა შეასრულოს აქტიური მაკროეკონომიკური მოთამაშის როლი, მაშინ ჩვენ უნდა განვსაზღვროთ, თუ როგორ უნდა შეასრულოს ცენტრალურმა ბანკმა თავისი ტრადიციული როლი. მაგრამ, მანამდე თავად ფისკალური წესები უნდა გადაიწეროს, რათა შესაძლებელი იყოს როგორც უფრო აქტიური კონტრციკლური პოლიტიკა, ისე მთავრობის უფრო დიდი როლი კაპიტალის ათვისებაში, ვიდრე ეს აქამდე იყო მოდაში.

პანდემია წარმოადგენს ამ თემებზე ღია საჯარო მსჯელობის შესაძლებლობას. იმედი მაქვს, რომ ეს დებატები ჩაანაცვლებს დახურული და ფარული ქსელების მთელ რიგ გამოცდილებას, რომელიც განსაზღვრავდა ჩვენს ეკონომიკურ ბედს – ან გნებავთ უბედურებას, ძალზედ დიდი ხნის მანძილზე

—

• რობერტ სკიდელსკი გახლავთ ბრიტანეთის ლორდთა პალატის წევრი, უორვიკის უნივერსიტეტის პოლიტიკური ეკონომიკის ემერიტუსი. ის გახლავთ ჯონ-მეინარდ კეინსის სამტომეული ბიოგრაფიის ავტორი.
• [1] შუა საუკუნეების დასავლეთ ევროპაში: რაინდი მეფის ამალაში.
• სტატია თავდაპირველად გამოქვეყნდა და ითარგმნა ჟურნალ Project Syndicate-დან.

(სტატიის ავტორთან „42-ე პარალელში” ჩაწერილი ინტერვიუ ქართულად შეგიძლიათ იხილოთ აქ; რედ.)

დოკუმენტში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება არ ემთხვეოდეს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პოზიციას.