***

სტუდენტობის წლებში მეგობრები რესტორან „სამადლოში“ მიმყავდა. ეს რესტორანი  ბავშვობისდროინდელ ადგილად მიმაჩნდა.  ბავშვები დიდთოვლობისას ამ რესტორნამდე ავდიოდით და მერე ამაღლების ქუჩის ბოლოდან ციგებით თავქვე ვეშვებოდით. მახსოვს, „სამადლოდან“ მთვრალი მოქეიფეები ჩამოივლიდნენ საწოლი ოთახის ფანჯრებთან და ძილში მათი სიმღერები ჩამესმოდა.
მოგვიანებით კი, როცა ამხანაგებთან ერთად მეც ჩამოვივლიდი ამ ქუჩას, ხსოვნაში ჩარჩენილ ყველა კარსა და ფანჯარას თვალას ვავლებდი და ხელით ვეხებოდი. ნაშუაღამევს ჩვენს ყოფილ ეზოშიც შევდიოდი . მახსოვს, ნაუცბათევი შიში ამიტანდა და ვფიქრობდი, ნუთუ ასე ჩქარა გავიდა დრო და ასე შორს დარჩა ეს ეზო-მეთქი. ეზო ზუსტად ისეთივე იყო, როგორც წლების წინ, მხოლოდ მკრთალი სიუცხოვის საფარველი წაფარებოდა, თითქოს მხოლოდ ჩემს მახსოვრობას აღარ ეკუთვნოდა, თითქოს გაქვავებულ მუდმივობაში იყო გადასული და ყველასადმი განურჩევლობას ამჟღავნებდა. ქუჩებს ერთად ჩამოვივლიდით, ზარხოშმორეული ამხანაგები ერთმანეთს ესიტყვებოდნენ და ხმამაღლა იცინოდნენ და  ვგრძნობდი,  რომ ისინი ჩემი ბავშვობის სივრცეში შემთხვევით მოხვედრილი უცხო სხეულები იყვნენ.  მივყვებოდი სოლოლაკის ძველისძველ ქუჩებს და ბოლოს ძია ოთარის სადარბაზოში შევაბიჯებდი, რამდენიმე წუთს ვჩერდებოდი და მიუხედავად იმისა, რომ ღამე იყო და მინის ჭერიდან დღის სინათლე არ იღვრებოდა, ვგრძნობდი, როგორ იძვროდა დრო და გარდასული დროის დინება როგორ აღწევდა ჩემამდე.

***

ძია ოთარი ბოლოს ოთხმოცდაათიან წლებში ვინახულე. თბილისის ომი რამდენიმე დღის დაწყებული იყო. რისკის ფასად ავედი მახარაძის ქუჩაზე. მაშინ იქვე ვსაქმიანობდი,ლესელიძის მიდამოებში და ვიცოდი უხიფათოდ რა გზებით უნდა ავსულიყავი. სროლის ხმა ისმოდა, მაგრამ უფრო შორიდან, რუსთაველის პროსპექტიდან აღწევდა. ლერმონტოვის ქუჩას ავყევი და მერე მახარაძეზე გადავედი. ნებისმიერი ქუჩის კუთხიდან შეიძლებოდა გახსნილიყო ცეცხლი. მოულოდნელი არაფერი იქნებოდა. წვალებით მივაღწიე დათქმულ სადარბაზომდე, შევედი და შესვლისთანავე ვიგრძენი, რომ იქ არავითარი შუქ-ჩრდილები აღარ ტოკავდა, არც სადარბაზოს კედლებზე და არც იატაკზე. სადარბაზოს მთელ სივრცეში აღარ იდგა მთრთოლვარე ბინდი, რომელიც ადრე სინათლესთან ერთად ზემოდან იღვრებოდა და საკვირველ ფლუიდებს ბადებდა. ერთი გაფიქრება ისიც გავიფიქრე, სხვა სადარბაზოში ხომ არ შემოვედი-მეთქი, მაგრამ შეცდომა წარმოუდგენელი იყო, რადგან ახლომახლო სხვა სადარბაზო არ მოიძევებოდა. კიბეზე რომ ავდიოდი, ერთხელ კიდევ ავხედე მინის ჭერს, მაგრამ ის აღარსად ჩანდა. რამდენიმე საფეხურით მაღლა, ფანჯრის რაფაზე, მოედანსა და საფეხურებზე გაფანტული მინის მსხვილი ნამსხვრევები შევნიშნე. ჩემს გაკვირვებას საზღვარი არ ჰქონდა, ამიტომ კიდევ რამდენიმე საფეხური ავირბინე და მინის სქელი ნატეხები შემეჩხირა თვალში. უკვე აშკარად ჩანდა, რომ მინის ჭერი წვრილ ნამსხვრევებად ქცეულიყო. აქა-იქ კი მსხვილი ზოდებიც ეყარა. კიდევ ერთხელ ავხედე ჭერს და მის ნაცვლად ღია სივრცე და ცაში გაბმული მავთულებიღა შემრჩა.

***

ძია ოთარმა კარი გააღო, არ დაუგვიანია. მისი ამაყი, მაღალი და ძლიერი ფიგურა აისვეტა ჩემ თვალწინ, მხოლოდ ეგ იყო – სახეზე ასაკი დასტყობოდა. იმხანად ოთხმოცი წლის შესრულდა. გამომეტყველება ძველებური ჰქონდა – ოდნავ დამცინავი. ასეთი სახე მაშინ უხდებოდა, როცა ვინმესგან აგრესიას ელოდა. არეული დრო იყო და შეიძლებოდა კარზე ვინმე ბოგანო ან გზაარეული მისდგომოდა. მას ხელში მძიმე, მასიური, ხისგან გამოთლილი ჯოხი ეჭირა. მე ვუთხარი, ვინც ვიყავი, რის შემდეგაც ოთახში შემიძღვა და სავარძელზე მიმითითა. ვისხედით და ვსაუბრობდით. როგორც უკვე ვთქვი, თბილისის ომის დღეები იყო. მაშინდელი პრეზიდენტი და ხელისუფლება მთავრობის სასახლის ბუნკერში იყვნენ თავშეფარებულები, გარეთ კი, რუსთაველის გამზირზე და ქალაქის სხვადასხვა ქუჩებში ორმხრივი სროლები გაისმოდა. როგორც გაირკვა, ძია ოთარის სადარბაზოს სახურავზეც სნაიპერები იყვნენ განლაგებულნი. ეტყობა, მათ სამიზნეს მთავრობის სასახლის შენობა წარმოადგენდა. „აქ არიან, სახურავზე“, – თქვა ძია ოთარმა, მერე დაამატა: „მთელი ღამე სროლის ხმა ისმოდა“. მე ვუთხარი, რომ სადარბაზოში მინის ზოდები, გამჭვირვალე სახურავის ნამსხვრევები ეყარა. „ჰო, ეგ ადრევე დაიმსხვრა. სადარბაზოში, როგორც გარეთ, ისე ასხამს წვიმა“,  – თქვა ძია ოთარმა. მერე ცოლ-ქმარმა მცირე სუფრა გააწყო. საღამო ხანი იყო. აივანზე გავედი. ეს აივანი ბავშვობას მახსენებდა. ხშირად მესიზმრებოდა კიდეც, დიდი ჭაღის ქვეშ როგორ ისხდნენ სახლეულნი სტუმრებთან ერთად,  მერე კი,  როცა უკვე ყველაფერი მთავრდებოდა, ხმამაღლა მოსაუბრე სტუმრები ნელა ჩადიოდნენ უშველებელი სადარბაზოს ფართო საფეხურებზე. გარეთ რომ გავიდოდნენ, უკვე გარედან ისმოდა მათი ხმა. მერე კი თანდათან იფანტებოდა ეს ხმები და სადარბაზოში ძველებური სიწყნარე ისადგურებდა. ვინ უსმენდა ხანგრძლივად ამ სიწყნარეს ჩემ გარდა? არავინ. მხოლოდ მე ვიყავი ის ერთადერთი ადამიანი, ვისაც შეეძლო სადარბაზოს შუაგულში ან საფეხურებზე მდგარიყო და დიდხანს ესმინა სიჩუმე. ეს მეტყველი სიჩუმე იყო და ამიტომაც არასოდეს არ მწყინდებოდა აქ დგომა და ამ სიჩუმისგან აღძრული შთაბეჭდილებების შთანთქმა. იმ დღესაც, ძია ოთარისგან რომ წამოვედი, ფართო საფეხურები ჩამოვიარე და ცოტა ხანს კიდევ შევჩერდი სადარბაზოში. წვიმდა და წვიმის წვეთები უმოწყალოდ ეცემოდა გაცვეთილ საფეხურებს. ვიდრე გარეთ გამოვიდოდი, უკანასკნელად გავხედე სადარბაზოს ბინდით შემღვრეულ სივრცეს. თითქოს რაღაც შეირხა ჰაერში, წამიერად განათდა და მერე  გაქრა. იმ წამს თითქოს მთელმა ჩემმა ცხოვრებამ გაირბინა ჩემს წარმოდგენაში და სადღაც რაღაც დამთავრდა. გარეთ გამოვედი და სრულიად ცარიელ ქუჩას თავქვე დავუყევი. ძია ოთართან ეს ჩემი ბოლო სტუმრობა იყო.

***

გავიდა დრო იმ ჩვენი უკანასკნელი თითქმის უსიტყვო შეხვედრის შემდეგ. ქვეყანა მაშინ, როგორც იყო მოსალოდნელი, ორად გაიხლიჩა და დღემდე ორად არის გახლეჩილი. ასე მოხდა და, ვაითუ, მერეც ასე იყოს. “სადღაა ერი“ – თქვა იმ შეხვედრისას ძია ოთარმა. თბილისის სამოქალაქო ომი ძია ოთარის ბოლო დღეებს და ჩემი სიჭაბუკის დასასრულს დაემთხვა. „სადღაა ერი“ – თქვა ძია ოთარმა და იყო საღამო, განუწყვეტლივ ისმოდა ორმხრივი სროლა, და სროლის მერეც ასე გაგრძელდა დაუსრულებელი რღვევა ქვეყნის შიგნით.

და იმ დღის შემდეგ მესიზმრება, როგორ შევდივარ საღამოხანს სადარბაზოში, როგორ ჩამოდის კიბეზე ძია ოთარი, როგორ ცვივა ზემოდან ფერადი მინის ნამსხვრევები. ამ მინის ნამსხვრევებით იფინება მთელი სადარბაზო.  „კარგია, რომ მოხვედი“ – მეუბნება ძია ოთარი. ეს არის ჩვენი ერთადერთი შეხვედრა სადარბაზოში. „კარგია, რომ შევხვდით“ –  ვეთანხმები მეც. ნამსხვრევები კი იბნევა და იბნევა და ორივე ვიძირებით ამ ნამსხვრევებში. ეს ჩვენი ტანჯვაგამოვლილი ილუზიების მსხვრევაა, რომელიც ალბათ გარდაუვალი იყო და რომელიც საუკუნეების სიღრმიდან მოედინება.