თანაავტორი: სალომე თოფურია

ეს ბლოგი გვთავაზობს საქართველოს ექსპორტის ანალიზს ხარისხობრივი და რაოდენობრივი თვალსაზრისით ევროკავშირის ქვეყნებში.[1] კერძოდ, ის განიხილავს ექსპორტის ტენდენციებს და ასევე, თუ როგორ პროგრესირებს ექსპორტი ხარისხის კუთხით ასოცირების შეთანხმების ძალაში შესვლის შემდეგ. განვიხილავთ ძირითად მაჩვენებლებს, როგორიცაა ექსპორტის წილი და ზრდის ტემპები, ასევე ექსპორტის სირთულისა და კონცენტრაციის ინდექსები.

მთლიანი ექსპორტი ევროკავშირში (რაც მოიცავს რეექსპორტს) იზრდება ასოცირების შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ, კერძოდ, ის 26 პროცენტით გაიზარდა 2016 წლიდან. თუმცა, ძნელი სათქმელია, რამდენად გამომდინარეობს ეს ზრდის ტენდენცია თავად თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმებიდან, ვინაიდან მთლიანი ექსპორტის მატება აღემატებოდა ევროკავშირში ექსპორტის ზრდას. გარდა ამისა, 26% უმნიშვნელო ცვლილებაა დსთ-ს ქვეყნებში ექსპორტის ზრდასთან შედარებით, რომელიც 2016 წლიდან 172 პროცენტით გაიზარდა. ზრდის ტემპის დინამიკა ნათლად ასახავს, რომ ასოცირების შეთანხმების ძალაში შესვლის შემდეგ, საქართველოს ექსპორტი ევროკავშირში მნიშვნელოვნად არ გაზრდილა. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი არის ის, რომ ექსპორტის ზრდის ტემპები ევროკავშირისა და დსთ-ს ქვეყნებში კორელაციაშია. შესაძლოა არსებობდეს გარკვეული მამოძრავებელი ფაქტორები, რომლებიც ორივე მიმართულებას განაპირობებს და ევროკავშირის ვაჭრობასთან ცვალებადობა არ იყოს დაკავშირებული DCFTA-სთან.

დიაგრამა 1. საქართველოს ექსპორტი ქვეყნების ჯგუფების მიხედვით. წყარო: საქსტატი, ავტორთა გამოთვლები.

‘ადგილობრივი ექსპორტი’ მეტწილად ეს არის ადგილობრივი წარმოების საქონლის ექსპორტი – ეს უკეთესი საზომია ადგილობრივ წარმოებასა და დასაქმებაზე ზემოქმედების თვალსაზრისით, მთლიანი ექსპორტის მაჩვენებელთან შედარებით. 2014 წლიდან ევროკავშირის ქვეყნებში ადგილობრივი ექსპორტი, როგორც მთლიანი შიდა ექსპორტის წილი, შემცირდა 22-დან 20 პროცენტამდე. 2014 წლიდან ევროკავშირის ქვეყნებში ადგილობრივ ექსპორტში (წინა მონაცემები არ არის ხელმისაწვდომი ადგილობრივ ექსპორტზე) შეინიშნება სწრაფი ზრდა, თუმცა ეს მაჩვენებელი დასტაბილურდა და კლება დაიწყო 2020 წელს. ევროკავშირში ადგილობრივი ექსპორტის წილი დსთ-ს ქვეყნებთან შედარებით სტაბილურად დაბალი იყო და ასე დარჩა ასოცირების შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ.

დიაგრამა 2. მთლიანი შიდა ექსპორტის წილი ქვეყნების ჯგუფების მიხედვით. წყარო: საქსტატი, ავტორების საკუთარი გამოთვლები.

ვიზუალური გამოკვლევის გარდა, საინტერესოა იმის შემოწმება, არის თუ არა სტრუქტურული ცვლილებები ექსპორტის დონეზე ან მისი ზრდის ტემპებში. საშუალო ცვლილების წერტილების დასადგენად, გამოვიყენეთ ბინარული სეგმენტაციის და სეგმენტირებული სამეზობლო ალგორითმები. შემდეგ შევამოწმეთ, გამოვლინდა თუ არა ცვლილებები საქართველო-ევროკავშირს შორის თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმების დადების შემდგომ პერიოდში. ქვემოთ მოყვანილი დიაგრამები ასახავს საშუალო ცვლილებებს სხვადასხვა პერიოდში: შეინიშნება კლების ტენდენცია ევროკავშირის ქვეყნებში ექსპორტის საშუალო ცვლილებაში, რაც საშუალოდ არ შეესაბამება საქართველო-ევროკავშირის თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმების დადების შემდგომ პერიოდს.

დიაგრამა 3. ორობითი სეგმენტაცია და სეგმენტირებული სამეზობლო ალგორითმები. ინდექსის საწყისი წელია 1996. მონაცემთა წყარო: საქსტატი, გამოყენებული R პაკეტი: პაკეტი „ცვლილება“, ავტორები რ. კილიქი, 2022 წ.

ექსპორტის სირთულე

დიაგრამა აჯამებს საქართველოს ექსპორტის ტექნოლოგიურ კლასიფიკაციას ევროკავშირის ბაზრებზე 2010-2021 წლებისთვის: გრაფის მარცხენა მხარეს გამოსახულია სხვადასხვა ექსპორტის კატეგორიის წილები, ხოლო მარჯვენა გრაფა აჩვენებს ცვლილებებს ექსპორტის წილების ტექნოლოგიურ კლასიფიკაციაში. გამოიკვეთა რესურსებზე დაფუძნებული პროდუქციის ექსპორტის ზრდის ზოგადი ტენდენცია: 2010 წლიდან მისი წილი საექსპორტო კალათაში გაორმაგდა. 2010 წლიდან დაბალტექნოლოგიური პროდუქტების წილი საექსპორტო კალათაში მნიშვნელოვნად გაიზარდა, ხოლო მაღალტექნოლოგიური პროდუქტები უცვლელი დარჩა. ეს ნიშნავს, რომ ამ ინდიკატორის მიხედვით, ქართულ საექსპორტო კალათაში ტექნოლოგიური განახლების ნიშნები არ შეიმჩნევა.

საექსპორტო პროდუქტის კონცენტრაცია

ქართული საექსპორტო კალათის პრობლემა იმაშია, რომ ის კონცეტრირებულია ნაკლებად რთულ პროდუქტებზე. საექსპორტო პროდუქტის კონცენტრაციის გამოკვლევის რამდენიმე გზა არსებობს. უფრო მარტივი გზაა HS6 კოდების მწკრივების რაოდენობის აღრიცხვა. თუ მწკრივების რაოდენობა გაიზარდა, ეს ნიშნავს, რომ მოცემულ ქვეყანას უფრო მეტი პროდუქტი (პროდუქტების ნაირსახეობა გაიზარდა) გააქვს ექსპორტზე. ქვემოთ მოცემული დიაგრამის მარცხენა მხარე აჩვენებს, რომ საქართველომ გაზარდა ექსპორტირებული საქონლის რაოდენობა, რაც წარმოდგენილია HS6 კოდის მწკრივების რაოდენობის სახით.

დიაგრამა 4. HS6 ხაზების რაოდენობა და შიდა ექსპორტის კონცენტრაცია ევროკავშირში, მონაცემთა წყარო: საქსტატი 2022 წ, ავტორების საკუთარი გამოთვლები

თუმცა, პროდუქციის რაოდენობის გაზრდა სულაც არ ნიშნავს, რომ საექსპორტო კალათა უფრო დივერსიფიცირებული გახდა წილების კუთხით.

ქვემოთ მოცემული ცხრილი კიდევ უფრო აძლიერებს არგუმენტს, რომ ევროკავშირში გატანილ საქართველოს შიდა ექსპორტს მეტი დივერსიფიკაცია და ტექნოლოგიური განახლება სჭირდება. კერძოდ, ეს აჩვენებს, რომ ადგილობრივიექსპორტის ტოპ 10 პროდუქტს უჭირავს ევროკავშირში გატანილი მთლიანი ადგილობრივი ექსპორტის დაახლოებით 85 პროცენტი, რაც თითქმის 4%-ით მეტია 2014 წელთან შედარებით. გარდა ამისა, როგორც გრაფადან ჩანს, რესურსებზე დაფუძნებული და ნედლეული ამ სტატისტიკაში ძირითად წილს იკავებს.

ცხრილი 1: შიდა ექსპორტის ტოპ 10 პროდუქტი ევროკავშირში, მონაცემთა წყარო: საქსტატი 2022 წ., ავტორების საკუთარი გამოთვლები

უფრო დეტალურ ანალიზს, იხილავთ კვლევაში ევროკავშირთან თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ, რომელიც უახლოეს მომავალში გამოქვეყნდება.

[1] ნაწყვეტი ფრიდრიხ ებერტის ფონდის კვლევიდან, რომელიც სალომე  თოფურიასთან თანაავტორობით მომზადდა.

[2] ამ ბლოგში, კვლევის ეს ნაწილი მოცემული არ არის.

დოკუმენტში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება არ ემთხვეოდეს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პოზიციას.