საყოველთაო ჯანდაცვის რეფორმის ახალი ტალღა 2016 წლის აპრილისათვის დაანონსდა და ძალაში 2017 წლის მაისის დასაწყისიდან შევიდა.
რეფორმის შედეგად ცვლილება შეეხო ორ მთავარ კომპონენტს:
– გაიმიჯნა საყოველთაო და კერძო დაზღვევის პაკეტები, რის შედეგადაც კერძო დაზღვევის პროგრამის მონაწილეები ვეღარ ისარგებლებენ საყოველთაო დაზღვევით.
– საყოველთაო დაზღვევის პაკეტები დამოკიდებული გახდა საშემოსავლო და ქონებრივ მდგომარეობაზე.
ცვლილებების მიზნად დასახელდა ხარჯთეფექტიანობის გაზრდა, ანუ თანხების მართებულად ათვისება და ამით ჯანდაცვის მომსახურების ხარისხის გაუმჯობესება. “ხარჯების ეფექტურობა” აქ განმარტებულია ორი ძირითადი მიმართულებით: პირველი, დანახარჯები უნდა მიემართოს მეტწილად იმ სოციალური ჯგუფებისაკენ, რომლებსაც ამის მეტი საჭიროება აქვთ. შესაბამისად, საყოველთაო ჯანდაცვის პროგრამაში სოციალური ჯგუფები, მათი შემოსავლისა და ქონებრივი მდგომარეობის მიხედვით, ახალ კატეგორიებად დაიყო. ქონებრივი მდგომარეობა კატეგორიზდა რამდენიმე ჯგუფად:
1. პირები, რომელთა ოჯახებიც რეგისტრირებულია “სოციალურად დაუცველ ოჯახების მონაცემთა ბაზაში” გარკვეული სარეიტინგო ქულით (70 000-დან 100 000).
2. 6-დან 17 წლის (ჩათვლით) ასაკის პირები.
3. წლიური 40,000 ლარზე ნაკლებიდა თვიური 1000 ლარი და მეტი შემოსავლის მქონე პირები.
4. თვიური 1000 ლარზე ნაკლები შემოსავლის მქონე ან სხვ. პირები.
5. პირები, რომელთა შემოსავალიც წლიურად აჭარბებს 40,000 ლარს, შესაძლებლობა ექნებათ საყოველთაო დაზღვევის პროგრამის მხოლოდ შეზღუდული კომპონენტით ისარგებლონ (მშობიარობა/საკეისროკვეთადამაღალირისკისორსულთა, მშობიარეთადამელოგინეთასტაციონარულიმომსახურება.
6. საპენსიო ასაკის პირები, შემოსავლისა თუ დაზღვევის სტატუსის მიუხედავად.
“ხარჯების ეფექტურობის” მეორე განმარტება ასეთია: სახელმწიფოს ხარჯები უნდა მიემართებოდეს არა კერძო პროვაიდერების მენეჯმენტისა და მმართველების მოგებისაკენ, არამედ ჯანდაცვის მუშაკების – ექიმებისა და ექთნებისაკენ. ჯერ კიდევ რეფორმის დასაწყისში – 2017 წლის იანვარში, მინისტრი სერგეენკო ბოლო 4 წლის განმავლობაში არსებულ პრაქტიკას ასე ახასიათებს: “იკვეთება კლინიკები, რომელთა ანალიზის შედეგად, ჩვენ დავინახეთ, რომ ჩვენს მიერ გადახდილი თანხის უდიდესი ნაწილი მიემართება ე.წ. არაპირდაპირი ხარჯებისკენ, რაც არის მენეჯმენტისა და მმართველების მოგება და მინიმალური ნაწილი მიემართება პაციენტის მოვლისაკენ. და არა ექიმებისა და ექთნების ანაზღაურებისაკენ, რომლებიც უშუალოდ უვლიან პაციენტს. რა თქმა უნდა, ჩვენ ვერ ვიქნებით მომართული იქითკენ, რომ ასეთ კლინიკებთან გავაგრძელოთ თანამშრომლობა.”
საყოველთაო დაზღვევის ახალი რეფორმის პროცესების ანალიზისას, უმთავრესი შეკითხვა შემდეგში მდგომარეობს: რა რისკები შეიძლება მოყვეს მოქალაქეებისთვის ახალ რეფორმას და შეიძლება თუ არა რაფორმის შედეგად მოქალაქეთა რომელიმე სეგმენტი დარჩეს დაზღვევის პაკეტის მიღმა? რისკების თემა ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია საზოგადოების პერსპექტივიდან და საუბარი არ არის სადაზღვეო კომპანიების რისკებზე. ეს კი იმ შესაძლო არასასურველი შედეგების წინასწარ გათვლას გულისხმობს, რაც შესაძლოა მოქალაქეებს დაუდგეთ.მაგალითად, ერთ-ერთი ასეთი რისკი შესაძლებელია იყოს კერძო სადაზღვევო პაკეტების გაძვირება.
გარდა ამისა, მიზნობრივი სეგმენტის შემოღებამ საყოველთაო ჯანდაცვის “საყოველთაოობა” თითქოს კითხვის ნიშნის დააყენა. თუ დაზღვევის სრული პაკეტით სარგებლობა მხოლოდ მიზნობრივ ჯგუფებს შეუძლიათ, მაშინ ის ლოგიკურად თითქოს აღარ გამოდის უნივერსალური, ანუ საყოველთაო, ვინაიდან ჩვენ ხელთ გვაქვს ისეთი რეფორმა, რომელიც ერთმანეთისგან გამოარჩევს ადამიანთა სოციალურ კატეგორიებს შემოსავლის, ასაკისა თუ პროფესიის (პედაგოგიური მოღვაწეობა) მიხედვით. მაგრამ თუ უნივერსალურობის პრინციპი სოციალური სამართლიანობის სახელით დიფერენციასაც გულისხმობს და არ იჭრება სელექციური დაზღვევის (რომელიც უნივერსალური დაზღვევის ალტერნატივაა) სივრცეში, ეს რეფორმის ინიციატორების მხრიდან შესაბამის კომუნიკაციასა და განმარტებასაც მოითხოვს.
ეს საკითხები იმ ფართე დისკუსიის ნაწილია, თუ საჯაროსა და კერძო დაზღვევის სერვისებს შორის რა წონასწორობის მიღწევა იქნებოდა ყველაზე ოპტიმალური ქვეყნის მოსახლეობისათვის და რა შემთხვევაშია საჯაროსა და კერძო დაზღვევის გამიჯვნა ხარჯთ-ეფექტური. მაგალითად, ჯანდაცვის პოლიტიკის მკვლევარ თენგიზ ვერულავას კვლევის მიხედვით, მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის რეკომენდაციაა, ჯანდაცვაზე სახელმწიფო დანახარჯების ხვედრითი წილი შეადგენდეს ჯანდაცვის მთლიანი დანახარჯების 40%-ზე მეტს. ამაზე ნაკლები მაჩვენებელი სახელმწიფოს შეზღუდულ პასუხისმგებლობაზე მიუთითებს. საქართველოში ეს წილი 29.8 %-ია. რეკომენდაციით გათვალისწინებული ზღვარი კი გადალახული აქვთ სომხეთს (41.7%), ყაზახეთს (53.1%), უკრაინას (54.5%), ყირგიზეთს (59%). ხოლო განვითარებულ ქვეყნებში ეს შედეგი 85 %-ს აღწევს, რაც იმას ნიშნავს, რომ განვითარებული ქვეყნები ჯანდაცვის მთლიან ხარჯებში კერძო დანახარჯების წვლილისთვის მხოლოდ მცირე, 15%-იან წვლილს ტოვებენ.
ზემოთ დასმულ შეკითხვებზე პასუხის გასაცემად ასევე საჭიროა იმის გაგება, თუ რა კონკრეტული წინაპირობები უძღოდა ჯანდაცვის რეფორმას? ვინ არიან რეფორმის პროცესში ჩართული აქტორები და რეალურად რა ინტერესები ამოძრავებთ მათ? ვის აქვს/ჰქონდა რეალური ძალა ჯანდაცვის პოლიტიკების შექმნაზე და ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, ვის ჰქონდა ბერკეტი გავლენა მოეხდინა რეფორმის შედეგებზე?
ეს არის იმ კრიტიკული შეკითხვების ჩამონათვალი, რაც ჯანდაცვის რეფორმის მეორე ტალღას სდევს თან და რომლებიც რეფორმის შეფასებისათვის უაღრესად მნიშვნელოვანია. ქვემოთ, ყურადღებას გავამახვილებთ რეფორმის ერთ ნაწილზე, კერძოდ საყოველთაო დაზღვევის შემოსავალსა და ქონებრივ მდგომარეობაზე დაქვემდებარებაზე, რაც რეფორმის მხოლოდ ერთ კომპონენტს წარმოადგენს.
როგორც ზემოთ აღინიშნა, საყოველთაო დაზღვევით მოსარგებლე სოციალური ჯგუფები შემოსავლების მიხედვით დაიყო სამ ძირითად ჯგუფად: სოციალურად დაუცველი ოჯახები, პირები 40 00 ლარზე ნაკლები და 1000 ლარზე მეტი წლიური შემოსავლით და პირები 1000 ლარზე ნაკლები შემოსავლით. პირთა შემოსავლების განსაზღვრა ხდება ყოველთვიურად საშემოსავლო სამსახურის მიერ მიწოდებული ინფორმაციის საფუძველზე. თუმცა, თუ არ მოხდება პირთა შემოსავლის შეფარდება კომლის/შინა მეურნეობის წევრების საერთო შემოსავალთან, რთული ხდება შემოსავლის რეალური ღირებულების გამოთვლა.
ახალი რეფორმით, უპირატესი პაკეტებით სარგებლობის უფლება ექნებათ პირებს 6-17 წლის ჩათვლითდა პენსიონერებს. ისინი დაზღვევის სრული პაკეტითაც ისარგებლებენ და ამასთან, უფლება ექნებათ ერთდროულად ისარგებლონ როგორც საჯარო ისე კერძო დაზღვევით, ანუ დაზღვევის კომბინირებული პაკეტით, რასაც დაზღვევის შევსებით ფორმას უწოდებენ.თითქმის ყველა დანარჩენი სოციალური ჯგუფი, ექვემდებარება გარკვეულ დიფერენცირებულ მიზნობრივ მიდგომას. მაგრამ არსებობს რთულად იდენტიფიცირებადი სეგმენტი, რომლებიც იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფოს მხრიდან მათთვის სპეციალური მიდგომა არ შემუშავდება, ახალი რეფორმით ისინი არც თუ ისე სასურველ მდგომარეობაში აღმოჩნდებიან; ასეთ ჯგუფს წარმოადგენს მაგალითად, კერძო სადაზღვეო პაკეტით მოსარგებლე, დიაბეტით დაავადებული პირები: როგორც წესი კერძო დაზღვევის ყოვლისმომცველი პაკეტებიც არ აზღვევენ დიაბეტით გამოწვეულ გართულებულ შემთხვევებს (მაგ. თვალის ლაზერულ ქირურგიულ ჩარევას) – კერძო სადაზღვეო კომპანიებს ეს სეგმენტი მაღალი რისკის ჯგუფში ჰყავს გაყვანილი. დიაბეტური გართულებების ხარჯები იფარება საყოველთაო დაზღვევით, თუმცა კერძო დაზღვევის მიღებისას, ახალი რეფორმის შემდეგ, პირი ავტომატურად იხსნება საყოველთაო დაზღვევისგან. საყოველთაო და კერძო დაზღვევის გამიჯვნის ლოგიკა, კერძოდ დაზღვეულ დიაბეტით დაავადებულთა ავტომატურად იმგვარ მაღალ შემოსავალს ვარაუდობს, რომელიც მას ქირურგიული ოპერაციების საკუთარი სახსრებით დაფარვას შეაძლებინებს, რაც თავიდანვე მცდარი ვარაუდია. კერძოს და საჯაროს გადანაწილების ამგვარი ბალანსი პრობლემურია და მოქალაქეთა გარკვეულ სეგმენტს წაგებულ მდგომარეობაში ტოვებს.
ჯანდაცვის რეფორმის სახელმწიფო ხედვა უკეთეს შემთხვევაში ღირებულებაზე დაფუძნებულია და პირდაპირ ბმაშია ქვეყნის სოციალურ და ეკონომიკურ პოლიტიკასთან. სხვადასხვა კვლევები გვამცნობენ, რომ დაბალი სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსი (სიღარიბე) სიცოცხლის ხანგრძლივობას მკვეთრად ამცირებს და ჯანდაცვის პოლიტიკის დაგეგმვაში უმთავრეს რისკ-ფაქტორად უნდა იქნას მიჩნეული. სწორედ სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსია ის ფაქტორი, რომელსაც უფრო დიდი რისკი ახასიათებს, ვიდრე მაგალითად ფიზიკურ უმოქმედობას, სისხლის წნევას, მოწევას, თუ დიაბეტს. თუმცა, მიუხედავად ამ მონაცემებისა, მრავალი ქვეყნის ჯანდაცვის პოლიტიკის შემუშავებისას, ეს ფაქტორი გათვალისწინებული არ არის.
ღირებულებაზე დაფუძნებული ჯანდაცვის სისტემა მნიშვნელობას ანიჭებს კარგი ჯანმრთელობის შენარჩუნებას და არა გაუარესებული ჯანმრთელობის მკურნალობას, რომელიც როგორც წესი, შენარჩუნებაზე ბევრად ძვირი ჯდება. ასეთ ჯანდაცვის სისტემაზე გადასასვლელად ერთ-ერთ აუცილებელ კომპონენტად ასახელებენ სადაზღვევო აგენტებს შორის (იქნება ეს კერძო თუ საჯარო) კონკურენციის ბუნების შეცვლას. ეს გულისხმობს იმას, რომ მხოლოდ იმ დამზღვევ აგენტებს უნდა შეეწყოთ ხელი შემდგომი განვითარებისათვის, რომლებიც რეალურად ზრუნავენ მათი სადაზღვეო პაკეტის გამომწერთა ჯანმრთელობაზე. ეს კიდევ ერთხელ გვახსენებს ჯანდაცვის სფეროს მართვის პირდაპირ კავშირს ქვეყნის ეკონომიკურ პოლიტიკასთან.
იმ ფონზე, როდესაც საქართველოს ახალ კონსტიტუციაში ჩნდება ჩანაწერი “სოციალური სახელმწიფოს” შესახებ, რომელიც სახელმწიფოს მხრიდან ჯანდაცვის ფუნდამენტური უფლების მნიშვნელობის გაზრდასაც მოიაზრებს, ჯანდაცვის რეფორმის მიმართულებით მოლოდინებიც დიდია, თუმცა, ისევ და ისევ, მნიშნველოვანია, რომ ჯანდაცვის თითოეული რეფორმა ქვეყნის საერთო ეკონომიკური პოლიტიკის ზოგად ჭრილში გავიაზროთ.
დოკუმენტში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთნის ავტორს და შეიძლება არ ემთხვეოდეს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პოზიციას.
