ფოტო გარეკანზე, კადრი ფილმიდან: Hands over the City (რეჟ. ფრანჩესკო როსი, 1963)

 შესავალი: ადგილობრივი დემოკრატიის გაგება

ზოგადად, დასავლურ კულტურაში, ადგილობრივი დემოკრატია აღიქმება როგორც დემოკრატიული მმართველობის ყველაზე ფართო და ეფექტური ფორმა თუ გამოხატულება. თავის მხრივ, მიუხედავად ადგილობრივი დემოკრატიის როგორც სოციოპოლიტიკური ფენომენის დასავლური წარმოშობისა, ეს პროცესი აქტუალურია ყველგან, მათ შორის არადასავლურ კულტურებშიც. 2001 წელს, სტოკჰოლმში მოქმედი საერთაშორისო ორგანიზაცია International IDEA მიერ გამოცემული სახელმძღვანელოს „დემოკრატია ადგილობრივ დონეზე“ ავტორები წერდნენ:

დემოკრატია გახდა ყველა ადგილობრივი თემის ლეგიტიმური მოთხოვნა. დღეისათვის, მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში, 70-ზე მეტი ქვეყანა ჩართულია პოლიტიკური და ადმინისტრაციული რეფორმების განხორციელების პროცესში, რაც მიზნად ისახავს დეცენტრალიზაციასა და ადგილობრივი მმართველობის გაძლიერებას. ბევრ შემთხვევაში, ამ პროცესში ჩართულია ახალგაზრდა და ახალი დემოკრატიები, რომლებმაც მხოლოდ ახლახან დაიწყეს მმართველობის დემოკრატიულ სისტემაზე გადასვლა.

ხოლო რაც შეეხება თავად ადგილობრივი დემოკრატიის ცნების განსაზღვრებას, 2015 წელს, ამავე ორგანიზაციის მიერ გამოცემულ სხვა პუბლიკაციაში ტერმინი ადგილობრივი დემოკრატია განისაზღვრება შემდეგნაირად:

ადგილობრივი დემოკრატია არის დიდი და პატარა ქალაქების, სოფლებისა და ოლქების თვითმმართველობა დემოკრატიული მეთოდებით – როგორც წესი კი ეს ხდება არჩეული მერების, საკრებულოებისა და სხვა თანამდებობის პირების საშუალებით.

ამავე პუბლიკაციაში, ასევე ნათლად და მკაფიოდაა ჩამოყალიბებული ადგილობრივი დემოკრატიის საჭიროება, ტექსტში ვკითხულობთ:

ადგილობრივი დემოკრატია ხშირად განიხილება, როგორც  საზოგადოებრივი მონაწილეობის გამარტივების, სერვისის მიწოდების გაუმჯობესების, ადგილობრივ თემთა გაძლიერების, მარგინალიზაციის აღმოფხვრისა და განვითარების ზრდის ინსტრუმენტად.

თუმცა, ცხადია ადგილობრივ დემოკრატია არ არის ცალსახად იდეალური მოცემულობა, პირიქით შესაძლოა ასეთმა პოლიტიკამ ხელი შეუწყოს თავად დემოკრატიის, როგორც პოლიტიკური პროექტის დისკრედიტაციას. აქედან გამომდინარე, იმავე პუბლიკაცია ასევე აქცენტს აკეთებს ადგილობრივი დემოკრატიის შესაძლო სირთულეებსა თუ გამოწვევებზე, კონკრეტულად კი:

ჭარბმა ლოკალიზაციამ შესაძლოა გამოიწვიოს არაერთგვაროვანი და ფრაგმენტული სერვისის მიწოდება, განსაკუთრებით იქ, სადაც ადგილობრივი ხელისუფლებისათვის ძალაუფლების მინიჭება ცდება ადგილობრივ ხელისუფლების მიერ სერვისის მიწოდების შესაძლებლობას. ასევე, ძალაუფლების ლოკალიზაციამ შესაძლოა შექმნას ადგილობრივი ოლიგარქიები ან ადგილობრივი ავტოკრატია, რა დროსაც ძალაუფლება ხორციელდება რეალური დემოკრატიული წარმომადგენლობის ან ანგარიშვალდებულების გარეშე.

შესაბამისად,  მსგავსად ზოგადად დემოკრატიისა, როგორც მმართველობის ფორმის, ადგილობრივი დემოკრატიაც გარკვეული რისკების შემცველია, რაც შესაძლოა გამოიხატოს ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებაში ადგილობრივი ელიტების მიერ და რაც თავის მხრივ მოახდენს ადგილობრივი პოლიტიკისა და მმართველობის სტილის „ფეოდალიზაციას“. თუმცა, შესაძლოა ადგილობრივი დემოკრატიის სოციალური თუ პოლიტიკური შედეგები სულ სხვა იყოს და პირიქით შესაძლებელია ასეთმა პროცესმა  ხელი შეუწყოს მმართველობის „დებიუროკრატიზაციასა“ და მოდერნიზაციას. ადგილობრივი დემოკრატიის წარმატებაც და წარუმატებლობაც მეტწილად დამოკიდებულია ბევრ სხვა ფაქტორებზე, რაც უკავშირდება ქვეყნის ზოგად განვითარებასა და კულტურულ თუ ისტორიული მახასიათებლებს.

განვითარება და დემოკრატია: შესაძლებელია თუ არა დემოკრატია განვითარების გარეშე?

ზოგადად, განვითარება აუცილებელია დემოკრატიისთვის, მაშინ როცა დემოკრატია არ წარმოადგენს აუცილებლობას განვითარებისთვის. ამერიკელი სოციოლოგი სეიმურ მარტინ ლიპსეტი 1959 წელს გამოქვეყნებულ ცნობილ ნაშრომში „დემოკრატიის ზოგიერთი სოციალური რეკვიზიტები: ეკონომიკური განვითარება და სოციალური ლეგიტიმაცია“გვარწმუნებს, რომ ქვეყნის სოციო-ეკონომიკური განვითარების ისეთი მაჩვენებელები როგორებიცაა მაგალითად ინდუსტრიალიზაცია, ურბანიზაცია, საშუალო კლასის ფორმირება, განათლების დონის ზრდა და სხვა, წარმოადგენს დემოკრატიის განვითარების წინაპირობებს და დემოკრატიული სტაბილურობის შენარჩუნების ერთგვარ რეკვიზიტებს. ლიპსეტი წერს:

ყველაზე ფართოდ გავრცელებული განზოგადება პოლიტიკური სისტემების კავშირის საზოგადოების სხვა ასპექტებთან მდგომარეობს იმაში, რომ დემოკრატია მიბმულია ეკონომიკურ განვითარებასთან. კონკრეტულად, ეს იმას ნიშნავს, რომ რაც უფრო კარგად ცხოვრობს ქვეყანა მით უფრო მეტია დემოკრატიის შანსებიც. არისტოტელედან მოყოლებული დღემდე, ადამიანები ამტკიცებდნენ იმას, რომ მხოლოდ მდიდარ საზოგადოებაში, სადაც მხოლოდ რამდენიმე მოქალაქე ცხოვრობს რეალურ სიღარიბეში, შეიძლება შეიქმნას ისეთი გარემო რა დროსაც მასები გონივრულად არიან ჩართულნი პოლიტიკაში და მხოლოდ ასეთ გარემოში შეიძლება განვითარდეს თვითშეზღუდვა რათა თავიდან იქნას აცილებული უპასუხისმგებლო დემაგოგია.[1]

შესაბამისად, დემოკრატიისკენ მიმავალი პროცესი არის საკმაოდ კომპლექსური. ეს ამოცანა გაცილებით რთულია მაშინ, როდესაც საქმე გვაქვს ისეთ ქვეყანასთან, რომელსაც ზემოთ ჩამოთვლილი სოციალური რეკვიზიტები ფაქტიურად არ გააჩნია ან იმდენად სუსტია ეს რეკვიზიტები, რომ ისინი ვერ ქმნიან დემოკრატიული განვითარების პერსპექტივას. გამომდინარე აქედან, ისმის კითხვა: როგორ შეიძლება განვითარდეს ქვეყანა ისე რომ, შეიქმნას საჭირო რეკვიზიტები დემოკრატიისთვის და შესაბამისად, შემდგომ უკვე ადგილობრივი დემოკრატიის განვითარებისთვის, როგორც დემოკრატიული პოლიტიკის კონკრეტული ფორმისთვის.

მარტივად რომ ვთქვათ, საქმე იმაშია, რომ პროცედურალური დემოკრატია არ ქმნის გარანტიებს განვითარებისთვის, არამედ ის ორიენტირებულია განვითარების მხოლოდ ფორმალურ მსჯელობებზე სხვადასხვა ჯგუფებს შორის, რა დროსაც კონსენსუსის მიღწევა საკმაოდ გაჭიანურებული პროცესია.  

ადგილობრივი დემოკრატიის იტალიური გამოცდილება

გარკვეული სოციალური მახასიათებლებიდან გამომდინარე, იტალიურ გამოცდილებაზე დაკვირვება სასარგებლო საქმეა ამ საკითხში მკაფიო პერსპექტივების ჩამოსაყალიბებლად. ამერიკელი პოლიტოლოგის რობერტ პატნემის მნიშვნელოვანი კვლევა (ჩრდილოეთ იტალიის მაგალითზე) ადასტურებს, რომ ჩრდილოეთ იტალიაში (მისი ინდუსტრიალიზაციის წყალობით), მოქალაქეთა აქტიური ჩართულობა სპორტულ კლუბებში, ლიტერატურულ გილდიებში და სხვა ტიპის საზოგადოებებში ხელს უწყობს რეგიონული მთავრობების წარმატებულ და ეფექტურ ფუნქციონირებას, რაც გამოიხატება მაგალითად კრეატიული ინიციატივებისა და პოლიტიკების შემუშავებაში და მათ სწორად და ეფექტურად განხორციელებაში. თუმცა, პატნემის იმავე კვლევის მიხედვით, სხვა მოცემულობაა სამხრეთ იტალიაში, სადაც სამოქალაქო ჩართულების მაჩვენებელი საკმაოდ დაბალია (გამომდინარე მცირე ინდუსტრიული განვითარებიდან), რაც თავის მხრივ, ცხადია ხელს უწყობს ადგილობრივ მთავრობათა არაეფექტურად ფუნქციონირებას და მათში კორუფციის მზარდ ტენდენციებს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, პატნემის ამტკიცებს იმას, რომ ასოციაციური ცხოვრება ერთ-ერთი უმთავრესი განმსაზღვრელია ადგილობრივი დემოკრატიის ხარისხის და ადგილობრივ მთავრობათა წარმატებულად ფუნქციონირების, რასაც თავის მხრივ ეკონომიკის ინდუსტრიული სტრუქტურა უდევს საფუძვლად.

ზემოთ მოყვანილი მაგალითის გათვალისწინებით შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა, რომ ადგილობრივი დემოკრატიის და ზოგადად ადგილობრივი პოლიტიკის განვითარების ერთ-ერთი უმთავრესი ფაქტორი არის არა იმდენად ფორმალური მსჯელობა დემოკრატიზაციისა და მოდერნიზაციის თაობაზე, არამედ მოქალაქეთა თავდადება და სურვილი აქტიური მონაწილეობა მიიღონ ადგილობრივ პოლიტიკურ და სოციოკულტურულ ცხოვრებაში. მოქალაქეთა აქტიურ ადგილობრივ ჩართულობას კი თავის მხრივ სჭირდება მზარდი პოლიტიკური განათლება და ისეთი განათლების სისტემა, რომელიც ხელს შეუწყობს მოქალაქის ინტელექტუალურ, კრეატიულ და კრიტიკულ აღზრდას და განვითარებას. შესაბამისად, საუბარი დეცენტრალიზაციაზე (რომელიც ცხადია დემოკრატიული პოლიტიკის ელემენტია) რეალური შეიძლება გახდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი საქართველოში შეიცვლება მოქალაქეთა ასოციაციური ცხოვრების მაჩვენებელები.

ადგილობრივი მმართველობა საქართველოში: ხელისუფლების ახალი ინიციატივა თვითმმართველი ქალაქების შემცირების შესახებ

საქართველოს კონსტიტუციის მეშვიდე თავი ეთმობა ადგილობრივ თვითმმართველობას.კერძოდ, კონსტიტუციის 101 მუხლის 1 პარაგრაფის ამბობს, რომ „ადგილობრივი თვითმმართველობის აღმასრულებელი ორგანოები ანგარიშვალდებული არიან ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოების წინაშე“. თავის მხრივ კი, კონსტიტუციით ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობით ორგანოს ანუ საკრებულოს „ირჩევენ თვითმმართველი ერთეულის ტერიტორიაზე რეგისტრირებული საქართველოს მოქალაქეები პირდაპირი, საყოველთაო, თანასწორი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით“. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ კონსტიტუცია ანიჭებს თვითმმართველ ერთეულებს უფლებამოსილებას რომ „თავისი ინიციატივით გადაწყვიტოს ნებისმიერი საკითხი, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობით არ არის ხელისუფლების სხვა ორგანოს უფლებამოსილება და არ არის აკრძალული კანონით“.

ადგილობრივი თვითმმართველობის მოქმედი კოდექსი, ადგილობრივი თვითმმართველობის ცნებას შემდეგნაირად განსაზღვრავს:

ადგილობრივი თვითმმართველობა არის თვითმმართველ ერთეულში რეგისტრირებულსაქართველოს მოქალაქეთა უფლება და შესაძლებლობა, მათ მიერ არჩეული ადგილობრივითვითმმართველობის ორგანოების მეშვეობით, საქართველოს კანონმდებლობის საფუძველზეგადაწყვიტონ ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხები

ხოლო თვითმმართველი ერთეული კი არის:

თვითმმართველი ერთეული არის მუნიციპალიტეტი. მუნიციპალიტეტი არის დასახლება(თვითმმართველი ქალაქი), რომელსაც აქვს ადმინისტრაციული საზღვრები, ან დასახლებათაერთობლიობა (თვითმმართველი თემი), რომელსაც აქვს ადმინისტრაციული საზღვრები დაადმინისტრაციული ცენტრი, ჰყავს არჩევითი ადგილობრივი თვითმმართველობისწარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი ორგანოები (შემდგომ − მუნიციპალიტეტისორგანოები) და აქვს საკუთარი ქონება, ბიუჯეტი, შემოსულობები. მუნიციპალიტეტიდამოუკიდებელი საჯარო სამართლის იურიდიული პირია.

დღეისათვის, საქართველოში არის 12 თვითმმართველი ქალაქი ესენია: ამბროლაური, ახალციხე, ბათუმი, გორი, ზუგდიდი, თბილისი, თელავი, მცხეთა, ოზურგეთი, რუსთავი, ფოთი, ქუთაისი. ხელისუფლების ახალი ინიციატივით კი იგეგმება თვითმმართველი ქალაქების შემცირება რის შედეგადაც შესაძლოა 7 ქალაქს თვითმმართველი სტატუსი გაუუქმდეს. სავარაუდოდ ეს ქალაქებია ზუგდიდი, ოზურგეთი, გორი, თელავი, ახალციხე, მცხეთა და ამბროლაური. საქართველოს მთავრობის მიერ წარმოდგენილ ამ ინიციატივაში ძირითად არგუმენტად ის ისმის, რომ ამ პროცესით შემცირდება არამიზანშეწონილი ხარჯები და მეტად ეფექტური გახდება ქვეყნის ეკონომიკური განვითარება. ასევე, ხელისუფლების წარმომადგენლები მიიჩნევენ, რომ ასეთ ტიპის რეფორმა საკმაოდ ლეგიტიმურია იმდენად რამდენადაც ასეთი რეფორმა ხელს შეუწყობს მართვისა და სერვისების მიწოდების ოპტიმიზაციას.[2] ხელისუფლების არგუმენტები მეტწილად ემყარება განვითარების და მმართველობის სისტემის ეფექტურად ფუნქციონირების ლოგიკას. უფრო კონკრეტულად, მთავრობის არგუმენტი მდგომარეობს იმაში, რომ საბიუჯეტო ეკონომიით დაზოგილი ხარჯები ადგილობრივი ინფრასტრუქტურის განვითარებას მოხმარდება. სხვა არგუმენტი რომელიც ასევე მოჰყავს ხელისუფლებას თვითმმართველი ქალაქების გაუქმების შესახებ ეფუძნება ბიუროკრატიის შემცირების პოლიტიკას, რაც თავის მხრივ ხელს შეუწყობს გადაწყვეტილებების მიღების გამარტივებას.

რეგიონული განვითარებისა და ინფრასტრუქტურის სამინისტროს მიერ გავრცელებულ განცხადებაში განხილულია ის მნიშვნელოვანი მიღწევები რაც მოიტანა რამდენიმე წლის წინ დაწყებულმა რეფორმამ მუნიციპალიტეტების გაყოფის შესახებ. ამის მაგალითებად სამინისტროს მოყავს:

Ø  ინსტიტუციური წყობის მეტი დემოკრატიულობა

Ø  უფლებამოსილებების მკაფიო გამიჯვნა ცენტრალურ და ადგილობრივ ხელისუფლებებს შორის

Ø  თვითმმართველობების რესურსების ზრდა

თუმცა, სამინისტროს განცხადებაში ძირითადი აქცენტი გაკეთდა იმ წარუმატებელ შედეგებზე რაც ასეთი რეფორმის შედეგად დადგა. მაგალითად, სამინისტროს ამ მხრივ არგუმენტად მოჰყავს ის, რომ ამ ცვლილებებმა ვერ უზრუნველყო მუნიციპალიტეტების საკუთარი შემოსავლების ზრდა და სერვისების ხარისხის გაუმჯობესება. ასევე ამ რეფორმის შედეგად მოხდა ხარჯვის ეფექტიანობის გაუარესება და გაორმაგდა ადმინისტრაციული ხარჯები.

აღსანიშნავია ის, რომ სამინისტროს მიერ წარმოდგენილი ცვლილებები არ ეხება მერებისა და გამგებლების არჩევის საკითხს, სამინისტროს განცხადებაში ვკითხულობთ:

შესაბამისად, ეს არ უნდა იყოს განხილული როგორც თვითმმართველობის დამოუკიდებლობის შესუსტებაან დეცენტრალიზაციის კურსიდან გადახვევა. ჩვენი ხედვით დეცენტრალიზაცია გულისხმობს არაფრაგმენტაციას, არამედ მეტი უფლებამოსილებებისა და რესურსების გადაცემასთვითმმართველობებისათვის. ამასთან, აუცილებელია, რომ მუნიციპალიტეტებში შეიქმნას მართვის ისეთისისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს უფლებამოსილებების ჯეროვან განხორციელებას და რესურსებისეფექტიან განკარგვას.

თუმცა ამ პროცესის მიმართ, ცხადია პრინციპულად განსხვავებული პოზიცია აქვს ამ სფეროში მოღვაწე არასამთავრობო და სათემო ორგანიზაციების, რომლებსაც სწამთ, რომ ასეთი ტიპის რეფორმა ხელს შეუშლის საქართველოში ადგილობრივი დემოკრატიის განვითარებას და მოახდენს დეცენტრალიზაციის იდეის დისკრედიტაციას. ქართული არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ გავრცელებულ მიმართვაში ვკითხულობთ:

ვთვლით, რომ თვითმმართველი ქალაქების რაოდენობის შემცირება ცალსახად უკან გადადგმულინაბიჯი იქნება როგორც თვითმმართველობის რეფორმის, ისე, ზოგადად, ქვეყნის განვითარებისთვის. რაცმთავარია, ეს ნაბიჯი დააშორებს მოსახლეობასა და ხელისუფლებას, შეაჩერებს მიმდინარე პროექტებსდა შეამცირებს ადგილობრივი დემოკრატიის სტანდარტს.

ასევე, სამოქალაქო სექტორმა წარმოადგინა თავიანთი კონტრარგუმენტები იმის შესახებ თუ რატომ არ უნდა შემცირდეს თვითმმართველი ქალაქების რაოდენობა. ისინი ერთ-ერთ არგუმენტად ასახელებენ იმას რომ „შვიდივე თვითმმართველ ქალაქში შეიქმნა სამოქალაქო მრჩეველთა საბჭოები და მოქალაქეებიც და საჯარო მოხელეებიც ნელ-ნელა სწავლობენ, თუ რა სიკეთის მოტანა შეუძლია მოქალაქეთა ჩართულობას თვითმმართველობის განხორციელებაში“. საგულისხმოა ის ფაქტი,  ეს არგუმენტები არ ეფუძნება ემპირიულ მონაცემებს და არ არის გამყარებული კვლევის შედეგებით. შესაბამისად, ისინი სადავოა იმდენად რამდენადაც მოქალაქეთა პროდუქტიული ჩართულობა ადგილობრივი მმართველობის პროცესში შესაძლებელია მხოლოდ განვითარებული სოციალური და ეკონომიკური წესრიგის პირობებში, სხვა შემთხვევაში ასეთი ჩართულობა ეფემერულია და მხოლოდ ფორმალური სახის მატარებელია.

სხვა არგუმენტი რომელიც სამოქალაქო სექტორის მოჰყავს მდგომარეობს იმაში, რომ 2013 წლიდან დღემდე თვითმმართველი ქალაქებისა და მათგან გაყოფილი სათემო მუნიციპალიტეტების საკუთარი შემოსავლები მნიშვნელოვნად გაიზარდა რაც წინააღმდეგობაშია სამინისტროს პოზიციასთან, რომლის მიხედვითაც „მუნიციპალიტეტების გაყოფის შედეგად არ გაზრდილა მათი შემოსავლები, რადგან გაყოფა არ გამოდგა ეკონომიკური აქტივობის წახალისების საფუძვლად“. თუმცა სტატისტიკური მონაცემები მართლაც ამყარებს იმ არგუმენტს რომ მუნიციპალიტეტის შემოსავლები გაიზარდა[3]:

დებატების სპეკულაციური მხარე

თუკი გავითვალისწინებთ იმას, რომ განვითარების გარეშე შეუძლებელია დემოკრატია და ცხადია მათ შორის ადგილობრივ დემოკრატიაც, მაშინ უნდა ვაღიაროთ ისიც, რომ მსჯელობა თვითმმართველი ქალაქების და ადგილობრივი მმართველობის გაძლიერების შესახებ მხოლოდ ფორმალური და სპეკულაციურია. აქედან გამომდინარე, საქართველოს ხელისუფლების პოზიცია რომ შეამციროს თვითმმართველი ქალაქების რაოდენობა შეიძლება ასევე იქნას გაგებული როგორც რაციონალური და პრაგმატული ნაბიჯი იმდენად რამდენადაც აზრს კარგავს თვითმმართველი ქალაქების ჭარბი რაოდენობა თუკი ქვეყნის განვითარების არსებული სიტუაცია არ პასუხობს (არ ქმნის პირობებს) ადგილობრივი დემოკრატიის განვითარებისთვის. გამომდინარე აქედან, უმჯობესია უტოპიური დეცენტრალიზაციის ლოგიკამ ჩაანაცვლოს რეალური დეცენტრალიზაციის პროცესმა. ანუ, ამ ეტაპზე, საქართველოსთვის, რომელსაც არ გააჩნია საკმარისი რეკვიზიტები (ინდუსტრიალიზაცია, ასოციაციური ცხოვრება, განათლების მაღალი დონე და ა.შ.) ადგილობრივი დემოკრატიის განვითარებისათვის, საჭიროა მოახდინოს პოლიტიკური ცხოვრების რაციონალიზაცია და მეტი აქცენტი გააკეთოს განვითარებაზე ვიდრე დემოკრატიზაციის ფორმალური მხარეზე.

ამიტომ,  ქალაქების შემცირება ან გაზრდა არ შეიძლება იყოს მთავარი საკითხი ადგილობრივი მმართველობის/ადგილობრივი დემოკრატიის განვითარების კუთხით. აქ მთავარია იმ ტიპის მეთოდების და მიდგომების შემუშავება რაც ხელს შეუწყობს ქვეყანაში დემოკრატიისთვის აუცილებელი სოციალური რეკვიზიტების თავმოყრას რაც ცხადია პირდაპირ კავშირშია დემოკრატიის მომავალთან. შესაბამისად, შეგვიძლია მივიდეთ იმ დასკვნამდეც, რომ დეცენტრალიზაციის პროცესის იდეალიზაცია უსარგებლოა (ხშირად დამაბრკოლებელიც კი) თუკი არ არსებობს პირობები, რომლებიც ამ პროცესს წარმატებულს და ეფექტურს გახდის. ამიტომ, თვითმმართველი ქალაქების შემცირება არ შეიძლება აღქმული იქნას როგორც საფრთხე ადგილობრივი მმართველობისთვის (მაგ. მისი დასუსტებისთვის და ა.შ.) რადგანაც ადგილობრივი მმართველობა არასდროს ყოფილა ძლიერი პოსტსაბჭოთა საქართველოში.

ლოკალური ხელისუფლება: არჩევითობის ფაქტორი

როგორც ვხედავთ, მთავრობის მიერ წარმოდგენილი ცვლილებები მიზნად არ ისახავს მერების თუ გამგებლების არჩევითობის წესის გადახედვას და ისინი ძირითადად მიმართულია თვითმმართველი ქალაქების შემცირების რამაც უნდა მოახდინოს მართვის ოპტიმიზაციასა და ეფექტურ მმართველობის სისტემაზე. თუმცა, თავად მსჯელობას იმის შესახებ უნდა იყოს თუ არა არჩევითი მერი ან გამგებელი თავის მხრივ არსებობის უფლება აქვს. ექსპერტების აზრით ძალთა პოლიტიკური ბალანსისთვის აუცილებელია მერების ან გამგებლების არჩევითობა პირდაპირ წესით ანუ ხალხის მიერ:

თუ აღმასრულებელი ორგანო არ იქნება აღჭურვილი ყველაზე მაღალი პოლიტიკური ლეგიტიმაციით (პირდაპირი წესით არჩევა) რეალური საფრთხე დაემუქრება ადგილობრივ დონზე ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს, გამოიწვევს ადგილობრივ ხელისუფლებაზე საკრებულოს დაუბალანსებელ ძალაუფლებას და საფრთხეს შეუქმნის დემოკრატიულ პროცესებს ადგილობრივ დონეზე.[4]

ეს საკმაოდ სადავო თეზისია, რადგან მერის ან გამგებლის არაპირდაპირი არჩევა საკრებულოს მიერ არ წევს დაბლა აღმასრულებელი ხელისუფლების ლეგიტიმაციის ხარისხს, მითუმეტეს როცა საკრებულო თავის მხრივ წარმოადგენს იმ ორგანოს, სადაც მოქალაქეთა მიერ არჩეული წარმომადგენლები განსაზღვრავენ პოლიტიკას და ადგილობრივი ცხოვრების დღის წესრიგს. რაც შეეხება არგუმენტებს იმის შესახებ, რომ აღმასრულებელი ხელისუფლების ლიდერების არჩევა შექმნის და გააძლიერებს check & balance-ის პოლიტიკას ამას შესაძლოა პირიქით უკუეფექტი მოჰყვეს და განსაკუთრებით საქართველოს შემთხვევაში, სადაც ასეთმა პოლიტიკამ შესაძლოა წაახალისოს კონფლიქტი ლოკალური მმართველობის ორგანოებსა თუ ლიდერებს შორის. ასეთი კონფლიქტი კი თავის მხრივ შექმნის გადაწყვეტილებების მიღების გაჭიანურებულ პრაქტიკას და კრიზისულ ვითარებას, რითაც შემდგომ საერთოდ ეკარგება აზრი დეცენტრალიზაციის პოლიტიკას რამაც უნდა უზრუნველყოს გადაწყვეტილებათა მიღების სწრაფი და ეფექტური გარემო და არა პირიქით.

ასევე, გასათვალისწინებელია ისიც, იმ მოცემულობაში როდესაც ქართული საზოგადოების ნდობა პოლიტიკური ლიდერებისადმი და ინსტიტუტებისადმი ისედაც დაბალია, ასეთი ტიპის ლოკალური კონფლიქტები ხელს შეუწყობს უნდობლობის პოლიტიკის გაღრმავებას როგორც პოლიტიკურ აქტორებს შორის, ასევე თავად საზოგადოებაში. იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს არ გააჩნია დასავლური პოლიტიკური ცხოვრების მსგავსი გამოცდილება, ძალთა ბალანსის პოლიტიკა ლოკალურ დონეზე გამოიწვევს უფრო მეტად ინტენსიურ კონფრონტაციებს ვიდრე კომპრომისებზე მორგებულ პროცესებს, რაც თავის მხრივ გაზრდის ნიჰილიზმსა და სკეპტიციზმს ადგილობრივ მოქალაქეებში, რომლებმაც ადგილობრივი მმართველობის პოლიტიკით უფრო მეტი სიკეთე უნდა მიიღონ ვიდრე ადგილობრივი აქტორებს შორის გართულებული ურთიერთობა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში.

დასკვნა

არსებული დებატები ადგილობრივი თვითმმართველობის რეფორმირების შესახებ სამოქალაქო სექტორსა და ხელისუფლებას შორის შეგვიძლია აღვიქვათ როგორც ძალაუფლებისათვის და პრივილეგიებისათვის ბრძოლა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სამოქალაქო სექტორის ინტერესია საკუთარი დღის წესრიგის ადვოკატირება რაც დაფუძნებულია არა განვითარების ლოგიკაზე, არამედ ადგილობრივი დემოკრატიის ფორმალური ინსტიტუციონალური ჩარჩოს შექმნაზე რაც პასუხობს მათი მოქმედების სტრატეგიასა და დღის წესრიგს. რაც შეეხება ხელისუფლებას, აშკარაა რომ ხელისუფლება არ ახდენს ადგილობრივი მმართველობის რეფორმას გადაწყვეტილებათა მიღების სწრაფი და ეფექტური მექანიზმების შესაქმნელად (რამაც თავის მხრივ უნდა უზრუნველყოს განვითარება). ცხადია, რომ ხელისუფლების ინტერესია ძალაუფლების განმტკიცება და ადგილობრივი ლოიალური ელიტების ფორმირება. მარტივად რომ ვთქვათ, ეს დებატები უფრო მეტად ვიწრო პოლიტიკური შინაარსის მატარებელია ვიდრე მორგებული საზოგადოების საჭიროებებზე.

გამომდინარე აქედან, მნიშვნელოვანია განისაზღვროს ის თუ რა არის თანამედროვე ქართული სახელმწიფოს მიზანი დეცენტრალიზაციის პროცესში. თუკი მიზანი ადგილობრივი საჭიროებათა სწრაფი იდენტიფიკაცია და მათი მოგვარების გზების ძიებაა, მაშინ ასეთ შემთხევაში საჭიროა ისეთი ადგილობრივი მმართველობის სისტემის უზრუნველყოფა რომელიც შექმნის არა კრიზისულ გარემოებებს არამედ გადაწყვეტილებათა მიღების ეფექტურ მექანიზმებს. ასევე, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ცენტრალურ ხელისუფლების როლი, გარდამავალ ეტაპზე მაინც, მნიშვნელოვანია ამ პროცესში, რადგან თავიდან იქნას აცილებული ლოკალური ოლიგარქიული თუ კლანური მმართველობის შესაძლებლობები რაც განსაკუთრებით პერსპექტიულია სამხრეთული საზოგადოებების პირობებში.

ამ ფაქტორების გათვალისწინებით, საჭიროა ახალი საზოგადოებრივი დებატების წამოწყება, რომელიც დისკუსიის ცენტრში დააყენებს ხალხის ინტერესებს და თვითმიზნად არ აქცევს, არც ცენტრალიზაციას და არც დეცენტრალიზაციას. ქართული მოსახლეობის უმთავრესს ინტერესებს დღეს სამუშაო ადგილები წარმოადგენს, რაც დასტურდება არაერთი სოციოლოგიური კვლევით. შესაბამისად, თვითმმართველობის რეფორმაც უნდა მოემსახუროს სწრაფი ეკონომიკური განვითარების მიზნებს, რაც მომავალში თავისთავად იქცევა დემოკრატიული პროცესების წინაპირობად.

დოკუმენტში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება არ ემთხვეოდეს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პოზიციას.

[1]იხ. Seymour Martin Lipset, ‘Some Social Requisites of Democracy: Economic Development and Political Legitimacy‘, The American Political Science Review, Vol. 53, No. 1, (Mar., 1959), p. 75

[2] ინტერვიუ გია ჟორჟოლიანთან, საქართველოს პარლამენტის წევრი. 19/04/2017

[3] მონაცემები მოგვაწოდა კოკა კიღურაძემ.

[4] მიმოწერა ექსპერტ კოკა კიღურაძესთან.