Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության գոտում արդեն մեկ շաբաթ է ինչ դադարեցվել են ռազմական գործողությունները: Այն բանից հետո, ինչ Հայաստանի վարչապետը պայմանագիր ստորագրեց Ռուսաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների հետ, ռուսական զորքերը մտան տարածաշրջան: Փաստաթղթի համաձայն, Լեռնային Ղարաբաղի յոթ շրջաններ անցնում են Ադրբեջանի վերահսկողության տակ: Տեղահանվածները կվերադառնան տարածաշրջան: Միևնույն ժամանակ, Հայաստանը և տարածաշրջանը կապող ճանապարհի միջանցքը կպահպանեն ռուսական զորքերը: Հայաստանը համաձայնել է նաև բացել Ադրբեջանի և Նախիջևանի ինքնավար հանրապետության կապող միջանցքը: Եթե այս կետը կատարվի, ապա այդ կերպ Թուրքիան կապվելու է Ադրբեջանի հետ: Մենք տարածաշրջանում սպասվող աշխարհաքաղաքական փոփոխությունների մասին զրուցել ենք Երևանի տարածաշրջանային հետազոտական կենտրոնի տնօրեն, Ռիչարդ Կիրակոսյանի հետ:
Ռիչարդ, առաջին հերթին ուզում եմ ձեզ հարցնել, Հայաստանի վարչապետի պաշտոնանկության պահանջով շարունակվող բողոքների մասին: Ի՞նչ եք կարծում, ընդդիմությունը կարո՞ղ է հասնել նպատակին:
Կարծում եմ ՝ ընդդիմությունը չի կարողանա դրան հասնել: Ակընհայտ է, որ հայ հասարակությունն այժմ անկեղծորեն զայրացած և հիասթափված է: Հայաստանի վարչապետը ստիպված էր ընդունել Ռուսաստանի կողմից ներկայացված համաձայնագիրը և նա այլընտրանք չուներ: Երևանում հանրահավաքները հիմնականում կազմակերպում են նախորդ կառավարության ներկայացուցիչները: Հանրահավաքները վարում են վարկաբեկված և շատ ոչ ժողովրդականություն վայելող ազգայնական «Դաշնակցություն» կուսակցությունը, ինչպես նաև «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությունը և նախկին իշխող Հանրապետական կուսակցությունը: Անգամ միավորված ընդդիմությունը կարողացավ կենտրոնացնել ընդամենը մի քանի հազար ցուցարար: Սա իրական սպառնալիք չէ կառավարությանը: Սակայն հասարակությունը հիասթափված է, և իրավիճակը Հայաստանում լարված է:
Ահա Ռուսաստանին վերաբերող մեկ այլ հարց: Ի՞նչ եք կարծում, Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության մեջ Ռուսաստանի չներգրավվածությունը նշանակո՞ւմ է, որ Մոսկվան ցանկանում էր պատժել Հայաստանի անցանկալի կառավարությանը:
Կարճ պատասխանն է. Այո, իրականում այդպես է: Ավելին պետք է ասեմ, որ Հայաստանը գտնվում է Վրաստանի նման իրավիճակում: Ռուսաստանն օգնում է թուլացնել Վրաստանի անկախությունն ու ինքնիշխանությունը: Հայաստանի պարագայում մենք տեսանք մի քանի գործոնների համադրություն: Մի կողմից, դա աննախադեպ թուրքական միջամտություն էր աջակցելով Ադրբեջանին պատերազմի ընթացքում, իսկ մյուս կողմից `Ռուսաստանի անսովոր պասիվությունը: Սրան գումարվեց Ռուսաստանի կողմից առաջարկված ռազմական գործողությունները դադարեցնելու մասին համաձայնագիրը: Այս համաձայնագիրը չի նպաստում հակամարտության կարգավորմանը և Ռուսաստանին տալիս է այն, ինչ Մոսկվան ունի Աբխազիայում և Հարավային Օսիայում: Սա ռազմական ներկայություն է Լեռնային Ղարաբաղում, որն իսկապես վտանգ է ներկայացնում Հայաստանի անկախության համար:
Հիմա եկեք անմիջապես անցնենք համաձայնագրին: Ձեր կարծիքով, ինչպե՞ս է հնարավոր իրականացնել բոլոր կետերը: Եվ առհասարակ, այս փաստաթուղթը կօգնի՞ լիովին լուծել հակամարտությունը:
Համաձայնագիրը նախապես պատրաստվել էր Ռուսաստանում և ստորագրվել էր Մոսկվայի կողմից, քանի որ ռուս խաղաղապահները շատ արագ ուղարկվեցին Լեռնային Ղարաբաղ, և ոչ ոք չկարողացավ արձագանքել: Նոյեմբերի 9-ի համաձայնագիրը փաստորեն սառեցնում է հակամարտությունը, այսինքն`ռազմական գործողությունները դադարեցվում են, բոլորը կանգ են առնում իրենց դիրքերում ու սկսվում է տարածքների հանձնման գործընթացը: Սա ոչ խաղաղության, ոչ էլ հրադադարի մասին համաձայնագիր է: Այս փաստաթուղթն ավելի շատ հարցեր է առաջացնում, այդ թվում ՝ Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի և ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի դերի կապակցությամբ: Այս համաձայնագրի ստորագրումը Ռուսաստանի միակողմանի ջանքերի արդյունք է: Մինսկի խումբն այժմ ավելի կարևոր դեր պետք է խաղա դիվանագետորեն, որպեսզի կողմերին առաջարկի միջնորդություն այս համաձայնագրի պայմանների և այլ կարգավիճակի վերաբերյալ բանակցային գործընթացում: Այս դեպքում հիմնական վտանգն այն է, որ հակամարտությունը լուծելու փոխարեն պարզապես առաջանա այս նոր բռնության կամ ապագա պատերազմի հետաձգում:
Համաձայնագրի կետերից մեկում նշվում է, որ պետք է բացվի Ադրբեջանի և Նախիջևանի ինքնավար հանրապետությունը կապող ճանապարհը: Սա նշանակում է, որ այն իրականում անցնելու է Հայաստանի տարածքով: Թուրքիայում արդեն խոսում են երկաթուղի կառուցելու մասին: Սա որքանո՞վ կփոխի պատկերը տարածաշրջանում:
Անկեղծ ասած, այդ մասին խոսելը դեռ վաղ է, քանի որ ի հայտ են գալիս մի քանի նոր գործոններ: Այնուամենայնիվ, դուք ճիշտ եք, Նախիջևանի հանրապետության և Ադրբեջանի միջև տարանցիկ միջանցքի վերականգնումը շատ կարևոր է, բայց դա դեռ հայտնի չէ ՝ դա պարզապես ճանապարհ է, թե երկաթուղի: Մեկ այլ կարևոր ենթատեքստն այն է, որ Թուրքիան այլևս արդարացում կամ պատճառ չի ունենա փակ թողնել Հայաստանի հետ սահմանը: Այս սցենարում իրադարձությունների զարգացումը հետաքրքիր է Վրաստանի համար: Եթե Թուրքիայի և Հայաստանի սահմանը բացվի, լանդշաֆտը կփոխվի, և դա նշանակում է, որ առևտրի միջանցքն այլևս չի անցնի Վրաստանով: Վերջապես, Վրաստանի համար սա պարզապես ավարտված մղձավանջն է: Պատերազմի ընթացքում Վրաստանը գտնվում էր ամենավատ իրավիճակում: Նա հայտնվեց խոցելի դիրքում Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև: Այժմ Վրաստանը ռազմավարական հնարավորություն ունի միջնորդ լինել բոլոր կողմերի միջև, և սա հնարավորություն է, որն իր հերթին կախված է Վրաստանում ժողովրդավարության զարգացման գործընթացից:
Եվ այնուամենայնիվ, եթե Նախիջևանը և Ադրբեջանը կապող միջանցքը բացվի Հայաստանի տարածքում, Հայաստանի կողմից տարածքները կորցնելու նոր սպառնալիք կլինի՞:
Հնարավոր է, սա իսկապես սպառնալիք է, որովհետև մենք դեռ չգիտենք, թե ում ինքնիշխանությունն է տարածվելու այն տարածքի վրա, որտեղ անցնելու է այս միջանցքը ՝ Հայաստանի, Ռուսաստանի թե Ադրբեջանի երաշխիքներով: Մանրամասները դեռ անհայտ են, և սա ևս մեկ անգամ ցույց է տալիս, որ այս համաձայնագիրը սրում է հակամարտությունը, այն ավելի է բարդանում և հետաձգվում է հակամարտության լուծումը:
Եվ Վերջում, ձեր կարծիքով, ո՞ւմ համար է առավել շահավետ նոյեմբերի 9-ի համաձայնագիրը:
Այս համաձայնագրի արդյունքում բոլոր կողմերը քիչ թե շատ պարտվել են, բացառությամբ Ռուսաստանի: Ցավոք, սա Ռուսաստանի համար աշխարհառազմավարական հաջողություն է, որը Մոսկվան ձեռք է բերել շատ էժան: Ռուսաստանը առավելագույն օգուտներ է ստացել, քանի որ տարածաշրջանում խաղաղապահներ է տեղակայել: Ես գիտեմ Վրաստանի օրինակը, և սա հաշվի առնելով կարող եմ ասել, որ ռուս խաղաղապահներ չկան, և տեղակայվելուց հետո նրանք այլևս չեն վերադառնա տուն: Սա մարտահրավեր է, որի հետ բախվում ենք բոլորս:
