Адæймаджы барты Европаг Тæрхондон Гуырдзыстоны хъаст хъуыддагыл «Гуырдзыстон Уæрæсейы ныхмæ» æмхъæлæсонæй бауадзинагыл банымадта. Уынаффæ æппынфæстаг у æмæ дарддæр этапыл уый фæдыл уыдзæн уынаффæ.
Хъуыддаг æххæссы Гуырдзыстоны контролгонд территорийыл æмæ Гуырдзыстоны регионты Абхаз æмæ Хуссар Ирыстоны æхсæн администрацион арæйнон хаххыты дæргъмæ адæймаджы барты уавæры гæнæн фæфыдæрмæ.
Хъаст Гуырдзыстоны хицауад Страсбургы тæрхондонмæ 2018 азы 22 августы бахаста. Уый «Гуырдзыстон Уæрæсейы ныхмæ» æхсæнпаддзахадон цыппæрæм куырдиат у.
«Тæрхондон сбæрæг кодта цæмæй йын уыдис юрисдикци хъуыддаджы æркæсыныл, уымæн æмæ факттæ, кæцытæ сты конвенцийы æнхъæлцау халын æвдисæг, сбæрæг сты 2022 азы 16 сентябры онг, цалынмæ Уæрæсейы Федераци европаг конвенцийы архайд фæурæдтаит. Нæкæсгæ уымæ цæмæй Гуырдзыстоны хицауад тæрхондонæй ракуырдта, Давит Башарулийы, Гига Отхозориайы æмæ Арчил Татунашвилийы хъуыддæгты æркæсын æнæрмæст гæнæн администрацион практикæйы иллюстрацийæ, фæлæ ма конвенцийы хицæн хæлдæй, тæрхондон банысан кодта, цæмæй ацы хъуыддæгтæ афтæдæр æгъгъæд уыдысты æртæ индивидуалон хъасты темæйæ суыдаиккой. Уый тыххæй тæрхондон ахицæн кодта, цæмæй ацы æхсæнпаддзахадон хъуыддаджы, уый æркастаит æрмæстдæр администрацион практикæйы ахзылынгæнæнтæ æмæ фæуынаффæ кодтаит æртæ хицæн цауыл, куыд ахæм практикæйы гæнæн иллюстраци афтæ. Уый æддæмæ ма, тæрхондон сразы ис,ц æмæй иунæг фæзынд дæр, кæцы æрцыд 2009 азы онг, – кæнæ та «бордеризацийы» процессы онг – ма хъуамæ цæуа нымадмæ ист. Уæрæсейы хицауады претензиы дзуаппæн, ома куырдиат бавдыст уыд иуæмаг æхсæандæмон фарстатыл уынаффæ рахæссынæн æмæ нæ конвенцийæ бæрæг адæймаджы барты хъахъхъæдимæ баст фарстатыл, тæрхондон банымадта, цæмæй хъуыддаг æххæссыд барты æмæ сæрибардзинæдтæм, кæуытæ бæрæг сты конвенцийы æмæ уымæ нæкæсгæ цææмй ацы фарстатæн уыд политикон аспекттæ, тæрхондонæн йæ бон нæ уыд нæзагъд ракæнын хъуыддаджы кастыл æрмæст уый тыххæй, цæмæй йын уыд политикон фæстиуджытæ. Тæрхондон банымадта,ц æмæй нæ уыд хъастыл нæзагъды бындур æмæ не сразы ис хъастимæ»- дзырдæуы уынаффæйы.
Старсбургы тæрхондоны банысан кодтой, цæмæй Уæрæсейы ныхмæ Гуырдзыстоны дыккаг хъуыддагыл тæрхондон сбæрæг кодта, цæмæй Уæрæсейы фидар минæварад æмæ Абхаз æмæ Хуссар Ирыстоны де-факто хицæуæдты Уæрæсейы Федерацийы фидар дæлбарад, кæцыйыл баст уыдис се фервæзын кæнын, уый амонæг уыд, цæмæй Уæрæсе дарддæр кодта «эффективон контрол» ацы дыууæ сепаратистон регионыл иууыл цъус 2018 азы 23 зæрдæвæрæнмæ.
«Уымæ гæсгæйæ, цæмæй нæй бакомкоммæ информаци, тæрхондон банымадта,ц æмæй ацы хатдзæг йæ тыхы баззайдзæн. Уыйрдгæй бæрæг уыд, цæмæй конвенцийы гæнæн халыны амæттæгтæ Уæрæсейы Федерацийы юрисдикцийы дæлбар уыдысты. Тæрхондон рафæлхатт кодта, цæмæй мидпаддзахадон фæрæзты сæвдæлон кæныны уаг не æххæссыд æхсæнпаддзахадон хуъыддæгтæм, хъастгæнæг паддзахад куы хъаст кодта конвернцийы халыны администрацион практикæйыл æмæ тæрхондонæй куы нæ куырдтой индивидуалонæй аскуыддзаг кодтаит алы хъуыддаг, кæцы бавдыст уыд ацы практикæйы бæлвырдгæнæнæй кæнæ иллюстраийæ. Уый тыххæй цæмæй тæрхондон нæ кæсы администрацион практикæйы зылынгæнæнтæ æрмæст ацы æхсæнпаддзахадон хъуыддаджы фæдыл, уый ахицæн кодта,ц æмæй бахардз кæныны уагæй не спайда кæндзæн»- дзырдæуы уынаффæйы.
Адæймаджы барты европаг тæрхондон нæрайсгæйыл банымадта Уæрæсейы хицауады аргумент, ома куырдиаты бауадзинагæй банымайынæн зылынгæнæнтæ, комкоммæ амæттагы бæлвырдгæнæнтæй хъуамæ уа фидаргонд.
«Тæрхондон рафæлхатт кодта, цæмæй йын ис бар, æнцой кæна алы хуызы бæлвырдгæнæны æмæ иурæстæгонæй бамбара, цæмæй алы куырдиат æмæ æрмæгимæ тынг хъавгæйæ уа. Информацийы æууæнкджындзинад, афтæ куыд алы уæвæг зылынгæнæны абаргæ æвдисæйнагы аргъ касты уыдзæн æнæрмæст уый бындурыл, ома бæлвырд кæнынц æви нæ уыдон сæ кæрæдзи, фæлæ ма уыцы факт хынцгæйæ дæр, ома адæймаджы барты мониторингы органтæн 2008 азы августы фæстæ нæ уыдис æнæкуылмпы рæувадат дыууæ сепаратистон регионы уæвæг уавæрыл. Сæ къухы уæвæг бæлвырдгæнæнтæн аргълæвæрды рæстæджы тæрхондон банысан кодта, цæмæй Гуырдзыстоны хицауад сæ хъастты бæлвырд равдисынæн бавдыста Гуырдзыстоны падзахадон æдасдзинады куысты фыст бирæ инциденты æмæ гæнæн амæттагы деталон номхыгъд. Нырид фæнысангонд цаутæй уæлдай, номхыгъды нæ бавдыстой гæнæн амæттагы кæнæ æвдисæнты куырдиæттæ æмæ тæрхонон-медицинон кæнæ æндæр хуызы бæлвырдгæнæнтæ. Уыимæ Гуырдзыстоны хицауады бавдыст æхсæнадæмон организациты æмæ хæдбар æхсæнадæмон бартæхъхъæнæг ассоциациты æрмæджытæй æмæ тæрхондон цы æрмæджытæ самал кодта уыдонæй зыны, цæмæй 2009 азы «бордеризацийы» процесс райдаыны фæстæ æцæгдæр æрцыд адæймаджы бартимæ баст бирæ инцидент. Дæнцæн 20211 азæй 2008 азы сентябры онг периоды Гуырдзыстоны Евроцæдисы цæстдарæг миссийы тæвд хаххы фæрцы æрцыд 2 741 хатты дзырд администрацион арæйнон хаххыл ахизыны тыххæй ахстыты фæдыл. Уымæ гæсгæ дæр, тæрхондон сбæрæг кодта, цæмæй уæвæг æрмæг æгъгъæд уыдис уымæн, æмæ бакуса дырыс бæлвырдгæнæн «актты сфæлхатты» фæдыл,к æцы æгъгъæд бæрцæй бирæнымæцон æмæ кæрæдзиимæ баст уыдис, цæмæй конвенцийы статиты хплыны «дæнц кæнæ системæ» сæвзæра. Лæмбынæг этапыл тæрхондон хъуамæ аскуыддзаг кæна, уыдис æви нæ бавдыст æрмæг æгъгъæд уымæн, цæмæй ахиза «æмбаргæ гуырысхойæ дарддæр» арæныл дзуаппдæттæг падздахады бавдыст кæцыфæнды бæлвырдгæнæныл уынаффæйы рæстæджы» – дзырдæуы тæрхоныскъуыды.
Администрацион практикæйы «официалон толерантондзинады» элементы тыххæй та, тæрхондон банысан кодта, цæмæй «арæны хъахъъæды иумæаг тыхапрхайды» фæдыл бардзырдтæм æмбæлгæйæ, уырыссаг арæнхъахъъхæнджытæ (Уæрæсейы Федерацийы æдасдзинады федералон куысты дæлбар) радгæс кодтой администрацион арæныл Гуырдзыстон хицауады контролгонд территорийы æмæ сепаратистон регионты æхсæн.
«Тæрхондон афтæдæр банысан кодта иуæй-иу мадзæлтты регулиргæнæг равг (сæрмагондæй та, Абхазы æмæ Хуссар Ирыстоны змæлды сæрибардзинад сæмбонд кæнын, кæцы администрацион арæны паддзахадон арæнтæй де-факто фестын кæныны фæстиуæг у) æмæ сæ иумæйагæй скусын кæнын алы интересджын фарсыл. Ацы мадзæлтты уæвыныл нæйы нæ загхта Уæрæсейы хицауад æмсæ сбæлвырд кодта Гуырдзыстоны хицауады бавдыст æхсæнадæмо н æрмæджытæй æмæ йехæдæг тæрхондорны ссаргæ æрмæджытæй. Процессы ацы этапыл, уæвæг бæлвырдгæнæнтæ æгъгъæд уыдысты тæрхондон бауырнын кæнынæн, ома уыдис «официалон толернатондзинады» элемент æмæ уый ен сразы ис Уæрæсейы хицауады æнхъарæнимæ ацы æрдгæй. Тæрхондон афтæдæр банысан кодта,ц æмæй хъуыддаг нæ уыд æнæруадзгæ конвнцийы 35-æм статийы 1-аг æмæ 4-æм пунктты бавдыст æндæр бындуры тыххæй. Тæрхондон хъаст бауадзинагыл райхъусын кодта хъуыддаджы лæмбынæг кастæй цух» – дзырдæуы уынаффæйы.
