მერე გიგა მოდიოდა, მერე იულონი, მერე იგორა და პანოვი შემოლაგდებოდნენ. ეს უკანასკნელები უკვე გვარიანად იყვნენ შეზარხოშებულები, გაფხრეწილი ცელოფნებით მდარე ხარისხის ძეხვეული, მკვახე ხილი და ჩამოსასხმელი არაყი მოჰქონდათ. ჯერ „რუსკოე სლოვოს“ ნომერზე წაიმუშავებდნენ, მერე კი სუფრას გააწყობდნენ და იწყებდნენ ბაკხანალიას. ღრეობას ცხარე კამათი მოჰყვებოდა, პანოვი იცრემლებოდა, იგორა კი „უკანასკნელ გაფრთხილებას“ აძლევდა მას.

პანოვი პოეტი იყო. მსმელი პოეტები გრძელ და გაჭიანურებულ ლექსებს წერენ. შენობაში შემოსვლამდე პანოვი პირდაპირ ფანჯრიდან შემოყოფდა თავს და იწყებდა ლექსების დეკლამირებას. ეს ლექსები მართლაც უსასრულოდ გრძელი იყო და მოსაწყენი, ის კი  კითხულობდა ლექსებს და თან თვალებში მიყურებდა, თითქოს სინჯავდა, როგორ შთაბეჭდილებას ახდენდა მისი გაუთავებელი ლუღლუღი. არყით გაბიჟვინებულს თვალები ცრემლებით ჰქონდა სავსე, ტიროდა და წარმოთქვამდა ლექსებს უკვე წასულ ცხოვრებაზე, რომელიც დასავიწყებლად არ ემეტებოდა. ხშირად ვიღაცას მიმართავდა, იმას, ვისაც მისი არ ესმოდა, ვისაც ცხოვრებამ ყველაფერი გამოსტყუა და არაფერი დაუტოვა სულის საოხად. სად არის ახლა ეს გრძელი, თითქოს უსასრულო და დაუბოლოვებელი ლექსები? ალბათ ისევე გაქრა, როგორც მათი ავტორი, რომელიც რუსეთში წავიდა და მერე უკვალოდ გაუჩინარდა. პანოვი გაქრა, გაქრა მოგვიანებით, როცა ჩვენი გზები ამ უცნაური რედაქციიდან სხვადასხვა მხარეს გაიყარა.

მე ყველაზე ადრე მივდიოდი და ვიჯექი იმ ნირვანაში, სადაც ჭერიდან იატაკამდე შუქ-ჩრდილების წრებრუნვას ვიყავი მიშტერებული. სრული სიმშვიდე იყო და ამ სიმშვიდეში ვწერდი ჩემი ბავშვობის ადგილ-სანახების ისტორიას, ძველ შთაბეჭდილებებს ვაცოცხლებდი, უკვე დავიწყებულ სიზმრებს ვსინჯავდი. ჩრდილები ოთახში თანდათან ირიბად წვებოდა. მოახლოვებულ საღამოს თავისი ხმა მოჰქონდა. მე ჩემს ჩანაწერებს გვერდზე გადავდებდი და ვაკვირდებოდი საღამოს, რომელიც შემპარავად შემოდიოდა ნირვანაში. ეს ოთახი, ეს ინტერიერი შორეულ დროს მახსენებდა, როცა ფანჯრიდან შეღამება აბლაბუდასავით იქსელებოდა კედლებს შორის და ყველგან აბამდა თავის ძაფებს. მე ვეთიშებოდი აწმყოს და გადავდიოდი წარსულში, სადაც უკვე ჩაძირული სამყარო იყო. ამ სამყაროდან აღწევდა შორეული ადამიანების ხმები, კონტურებწაშლილი სახეები, მინავლებული ფერები. ზოგჯერ ღამეგატეხილს და დაწესებულების გახრიგინებულ სავარძელში მჯდომს ჩამთვლემდა და ის გარდასული დრო მახსენდებოდა. სადღაც, ბავშვობის აგარაკის როელიღაც ოთახში ველოდი საღამოხანს და არცკი ვიცოდი, რატომ ველოდი. უკვე საღამო იყო, შორიდან მილეული ხმები მოისმოდა და მინდოდა ვინმეს შევხმიანებოდი, მაგრამ ირგვლივ არავინ იყო. მე ვდგებოდი და ვტოვებდი ოთახს, ჩავდიოდი გრძელი კიბით ეზოში და მივაბიჯებდი ტყისკენ, ეს იყო სიზმარი, რომელიც ტყესთან ერთად ქრებოდა.

***

ზაზა ნაშუადღევს შემოივლიდა ხოლმე. მასთან ერთად უკვე ვეღარ გავიხსენებ იმ დროს, რადგან ის უკვე აღარ არის ამქვეყანაზე, მაშინ კი იყო და მოდიოდა ნაშუადღევს, მოდიოდა ნელი ნაბიჯით, გარედან მოადგებოდა ფანჯარას და მხარზე შეგდებულ ჩანთას მოიხსნიდა. ამის შემდეგ ვისხედით შუქ-ჩრდილებით სავსე პატარა ოთახში და ჟურნალის საქმეს ვაკეთებდით, ოდნავ მოგვიანებით კი ათას რამეზე ვსაუბრობდით. სხვათაშორის, ეს საუბარი ზაზამ თავის ერთ ლექსში გადმოსცა. მე დღემდე ვფიქრობ, რომ „დამიწებული ლექსი“ ზაზას საუკეთესო ლექსია. აქ გადმოცემულია ჩვენი ერთად შემუშავებული „არს პოეტიკა“, სხვა ენით რომ ვთქვათ, დამიწების ხელოვნება. მაღალფარდოვნება უნდა შეიცვალოს დამიწებით და ამ დამიწებაზე ზაზა ვრცლად ლაპარაკობს ლექსში; გზადაგზა ისეთ გადახვევებს აკეთებს, რომ გაკვირვებას იწვევს. ზაზას შეეძლო თხზვის და წერის დროს მოეხსნა ყოველგვარი შეზღუდვა და სიტყვები თავისუფლად გადმოეყარა, ჰო, გადმოეყარა. ის მართლაც უხეშად ყრიდა სიტყვებს, ფრაზებს, ვრცელ პერიოდებს და ეს თავისებურ ევფონიურ სურათს ქმნიდა თავისუფალ ლექსში. საქმე ის არის, რომ სრული გასაქანი ეძლეოდა ფანტაზიას, გზადაგზა ითხზვებოდა ლექსის სიუჟეტი, ყალიბდებოდა აზრი, შემოიწერებოდა კომპოზიცია… ვიხსენებ ახლა ფრაზებს:

ასე ვისხედით, ძმაო, იმ დღეს რედაქციაში
და ამ საგანზე ვსაუბრობდით,
არ გვქონდა ღვინო,
მაგრამ გარეთ ზაფხულის ქარი
ალვებს და ჭადრებს ღვინოსავით აშრიალებდა
და ეზო იყო როგორც ჭური, ღვინით სავსე,
ღრმად ჩაფლული და დამიწებული.

ძალიან მაღელვებს ეს ზუსტი ფრაზა: „და ეზო იყო როგორც ჭური, ღვინით სავსე“. მომდევნო სტრიქონი კი ასეთია: „ღრმად ჩაფლული და დამიწებული“. იმ ფანჯრიდან ეზო მართლაც ისე მოჩანდა, როგორც ღვინით სავსე ჭური. ოთახი ღრმა იყო და იმ  სიღრმიდან ეზოში დაგროვილი სინათლე სხვაგვარად ილანდებოდა. ბინდიდან დანახული მკვეთრი შუქი ბლანტ სითხესავით მოძრაობდა. ამავე ლექსში ზაზა შაშვის გალობაზეც ლაპარაკობს:

ისმოდა შაშვის სიგნალები – ფრინველი თითქოს
თავის დაშიფრულ გულისნადებს გამოხატავდა.

საღამოობით, იმ ავადსახსენებელ 90 -იან წლებში, იმ მყუდრო ეზოში ერთი ფრინველის ხმა ისმოდა ყველაზე მაღალი ხიდან. ეს შაშვი იყო. შაშვის გალობა ეფინებოდა მთელ ეზოს და ჩვენს პატარა ოთახში აღწევდა ამ ეზოდან. ამ ეზოში გახედვა ერთ რამედ ღირდა. მაღალი ხეების მწვანე საფარველი მოძრავ ჩრდილებს აფენდა, თან მთელ ეზოს თითქოს მოლივლივე სიმწვანის ფარდა ჰქონდა გადაფარებული. ზაზას ლექსის განწყობასაც ეს ლივლივი ქმნის. იქ თითქოს ამაოებათა ამაოების შეგრძნება იბადება. ხომ ამბობს კიდეც პაულ ცელანი, პოეზია ამაოების შეგრძნებააო. ზაზამაც ამაოება გადმოსცა ამ ლექსით, ამაოება, რომელსაც იმ ოთახის შიგნით, იმ დროსა და სივრცეში, უფრო სწორად, ზუსტად იმ წერტილში ვგრძნობდით. არა, დროც მნიშვნელოვანი იყო, 90 – იანი წლები… დღისით მთელი ქალაქი ჩუმ სევდაში იწვა, ქუჩებში ალაგ-ალაგ ხალხის გროვა იდგა ან მოძრაობდა, სწრაფი ნაბიჯით ინაცვლებდა ადგილს, რადგან ტრანსპორტი არ არსებობდა (მხოლოდ მეტრო მუშაობდა) და სხვაგვარად მიმოსვლა შეუძლებელი იყო. საღამოობით კი ქუჩები ცარიელდებოდა, ადამიანებს გარეთ გამოსვლის ეშინოდათ, შინ ისხდნენ და კარებზე რაზა ჰქონდათ დადებული. არადა, მაშინდელი ჩემი ცხოვრება ისე აეწყო, რომ უფრო ღამით მიწევდა სიარული, საკმაოდ დიდ მანძილს გავდიოდი სრულ წყვდიადში. არც გარეგანათება იყო და არც სახლებიდან გამოდიოდა შუქი. მივდიოდი და მივდიოდი სიბნელეში, კუნაპეტს ვაპობდი. მეტწილად მთელი დიდუბის გავლა მიწევდა. დიღომში გადასასვლელ ხიდამდე რის ვაი-ვაგლახით მივაღწევდი, მასივისკენ გადავიდოდი და მერე უკვე შინ დავიგულებდი თავს. ზოგჯერ ისე გავივლიდი მთელ გზას, რომ ძე-ხორციელი არ შემომხვდებოდა, მიკვირდა, ნუთუ ყველაზე გაბედული მე ვარ, ასე რომ გავრისკე ნაგვიანევად სიარული-მეთქი. ცოტა ხანს ხიდზე ვჩერდებოდი, მტკვრის შავ მორევს ჩავყურებდი და მერე ისევ განვაგრძობდი გზას, ხომ სრული სიბნელე იყო, მტკვარში მაინც რაღაც ირეკლებოდა, რა იყო, იქნებ ვარსკვლავები? არ ვიცი… პროსპექტზე ჯიხურები ჩანდა და ჯიხურებთან მიდგმულ მაგიდებს ბნელით მოცული მეინახეები მისხდომოდნენ. ზოგან მაგიდაზე სანთელი ენთო, ზოგან კი ჯიხურებში პარპალებდა სანთელი. მაიაკოვსკის ძეგლი ბნელში იყო გახვეული.